Onze Stam. Jaargang 1913

[p. 203]

Boekbeoordeelingen.

Daan F. Boens. - In witte Gewaden.

Voor zijne daad van durf, den schrijver heil!

Dit in roomkleurig kaft gehuld wit boekske, waarvan de blauwe letter dient om de bijzienden en de idealisten aangenaam aan te doen en zoetjes te stemmen, is de eersteling van een twintigjarigen dichter. Het verscheen aanvang 1914, alhoewel noch naam van drukker, noch datum u daarover inlichten. De deels volgedrukte 93 bladzijden behandelen vijf thema's: I/ zeven Gebeden: II/ In de witte Gewaden van den Vrede; III/ Voor een lief, lief Zusje; IV/ Als de Uren weenend gaan; V/ Zooals de Herfst me ontroert.

Den bundel vind ik niet rijk aan inhoud: armer aan gedachten dan aan vormelijkheid. Daan Boens zingt ons of liever neuriet van zijne eigene brave, blanke persoonlijkheid. De synthesis van zijnen bundel kan men trekken als volgt: ik bid tot eene vrouw, opdat ze mij reine liefde zou geven. Deze liefde baart vrede, en in dien vrede zing ik liederen, die niet steeds met peis overeenstemmen. Komt dan een zusje mijn ‘home’ verlichten, het vuur stoken en bloemen plaatsen en me troosten in uren van bittere ontgoocheling mij berokkend door zelfoverschatting. Maar ik ken vele droevige uren, en ik tracht ze te verpersoonlijken zooals Pol De Mont me vóórdeed in Claribbella. Ik voel me weemoedig, want de herfst is daar, 's winters voorbode. Zóó ook mijn leven.

De taal van den schrijver is lief en teeder als die van een idealizeerenden minnaar, die zijne verzuchtingen in reine poëzie

[p. 204]

verklankt. Langs de kust, heeft overigens een ‘zusje’ eene heel rekbare beteekenis, en ik meen, dat het dichtertje Boens het ook zóó bedoeld heeft. Daar is overigens niets dan innige dankbaarheid te merken in zijne bekoorlijke versjes aan dat zusje. En ook de dankbaarheid bestuurt zijne pen voor eenige leeraars en vrienden, als in zijn zeegedicht opgedragen aan Dr. R. Verdeyen, waarin hij aan zijnen oudleeraar opbiecht, iets van die wilde baren in zijne levensvolle aderen te voelen zwellen. Maar ik meen wel, dat zijn jongscholende knappe leeraar voornoemd hem van de schoolmeesterplak zal geven om vormen als de volgende, die versbouw- of zelfs spraakkundig onjuist zijn, bl. 17 ‘vleien’ voor ‘vlijen’; dat hier geene drukfout aanwezig is merkt men bl. 41 waar ‘verblijd’ rijmt op ‘neergevleid’, wat foutief is en den rijkdom van de klankovereenkomst vermindert. Bl. 32 vind ik overigens de vormen ‘deinen’ en ‘kwijnen’, die elkaar beantwoorden. Bl. 33 staan twee slechte verzen uit hoofde van de verkeerde beklemtoning: een werkwoord is belangrijker dan een voornaamwoord! Bl. 34 lees ik heel rasch voor ras, wat eene verwarring tusschen bijwoord en hoedanigheidswoord aanwijst. Bl. 38 lees ik doet voor doe. Bl. 44 is eene fout tegen het geslacht: ‘om de trage schemer’. Bl. 52 merk ik, dat de schrijver in de woorden ‘peluw’ en ‘schaduw’ den klemtoon legt op de laatste lettergreep. Bl. 58 treft mij het onvoldoende rijm ‘sliert’ en ‘ziet’. Bl. 60 vind ik ook ‘opblonk’ slecht beklemtoond. Bl. 61 staat eene fout van geslacht ‘zijn zwoelen hand’. Bl. 64 wordt ‘stuwende zee’ foutief beklemtoond. Bl. 76 vind ik twee ontkenningen ‘nooit geen’; dat is spreektaal, geen schrijftaal. Bl. 75 staat iets heel ergs ‘En elken dag is’, namelijk een accusatief als onderwerp. Bl. 87 wordt ‘allen’ ten onrechte persoonlijk gebruikt. Bl. 90 nieuwe fout tegen het geslacht ‘En door de kalme weemoed’.

[p. 205]

Ik vind ook, dat schrijver een overtollig gebruik maakt van ‘vaag’, ‘vagen’ en ‘vervagen’, wat overigens toch maar een galicisme is, waaraan hij best zou vagen op zijn vlaamsch. Door de aanduiding dezer tekortkomingen, meen ik den jongen dichter eenen dienst te hebben bewezen; ik ontken hem geen ‘gevoel’, hij heeft er zelfs schijnbaar te veel, hij heeft ook zijne taal lief en offert haar zijn jeudigen cultus in soms heel lieve ragfijne woordjes. Maar hij verlieze de allereerste regels niet uit het oog, die taal en versbouw beheerschen; in de toekomst, vragen wij ook wat meer bloed, merg en gedachten, als uitzonderlijk wel het geval is in de mooie bl. 37, 47 en 81.

F.V.

Toussaint Van Boelare. - De Bloeiende Verwachting. - C.A.J. Van Dishoeck te Bussum.

Dezer dagen, wees er De Vlaamsche Gazet op, dat de uitgever van Dishoeck een der beste vrienden is der Vlamingen, doordien hij ze helpt aan 't op de markt brengen hunner lettervruchten. Volgaarne kennen wij den smaakvollen uitgever deze verdiensten toe, met een zeker recht op onze openbare dankbaarheid. De schrijver Toussaint Van Boelare (Fernand) heeft zich aanvankelijk op dichten en critiseeren toegelegd. Zijne kracht ligt niet op dien weg, want voor poëzie schiet hem de adem te kort en voor het keuren van andere letterkundig werk mangelt het hem aan objectieve beschouwing.

Dat Toussaint na elders schipbreuk te hebben geleden - ik bedoel de subjectieve poëzie en de lettercritiek - zich nu op het proza werpt verheugt iedereen, die zich boven zijn eigen zaakjes weet te richten. Want Toussaint is een geboren prozaschrijver en allerminst een dichter. In deze acht schetsjes, bevallen ons de drie prozagedichten, verder ‘een episode’ en het meest

[p. 206]

‘Tommy's Uitvaart’, Toussaint is een opmerker van de buitenwereld, niet van letterschoon. Hij is zelf te scherpzinnig en te spotziek, om te kunnen heel en al als kunstenaar doorgaan. Vandaar wellicht zijne neiging tot het beschrijven van lichamelijke gebreken als bochels en andere mankementen. Daarom, om dat gemis aan grootsche menschensympathie, rangschikken wij Toussaint onder de beste fotografen onzer letterkunde. Stijl heeft hij ook, spraakkundig taalgevoel minder en alleszins weinig of geen scherpzinnigheid in het herzien der proeven. Hoe kan het, dat een verfijnde, als Toussaint, vormen aanwendt als ‘vechtte’, ‘lijdde’, ‘zijne hoed’, ‘vleeschig’, ‘de huissleutel in de hand’, ‘nog’ voor ‘noch’? Ik wil hem niet verder lastig vallen over het misbruik van ‘aanvoelen’ en ‘aandoen’, maar dat werkt op den duur echt ontzenuwend. Als men typeeren kan als in ‘Tommy's Uitvaart’, met die lancetachtige puntigheid, dan is men een der verfijndste en ervarenste toekijkers, die in alle wereldjes thuis, alle naïefheid hebben afgelegd. Een kleine Edgar Poe is hier aan het woord; een navolger van Baudelaire, die zich ook inente ‘tous les virus humains’, de nageloopen kunstverzinsels ten bate. Ik voel geen wrok tegen F. van Boelare, want ik erken bij hem wat werkelijk aanwezig is, namelijk de vaardigheid om dingjes als ‘Contes du lundi’ te schrijven en als kunstcriticus op te treden van tentoonstellingen in eene of andere groote krant van Noord of Zuid. Daarvoor is hij geknipt als een der flinkste modeplaatjes uit onzen rumoerigen letterwinkel.

F.V.

- Harmen Riels is de 2^e roman, dien Declercq onlangs uitgaf. Zijn eersteling ‘In het Rootland’ was een zuiver realistisch werk, uit het doen en leven van de vlasbewerkers der Leie, met al de schoonheden van een jong, geestdriftig talent,

[p. 207]

en al de gebreken van een alles ziende oog, dat in langdradigheid en uiteenlooping doet vervallen.

H.R. is een sociale tendenzroman, tevens zielekundig en wijsgeerig.

Het begin is de geschiedenis van Harmen Riels gedurende zijne eerste levensperiode, tot hij ontgoocheld en moedeloos, ziek en oud vóór den tijd, de afgetrokken, wilde natuur ingaat.

Herman Riels is een eenvoudige dorpsjongen, die zich onderscheidt door zijn geestesgaven en door de eenen tot pastoor, door de anderen tot geneesheer bestemd wordt, maar zijn eigen weg opgaat, volgens zijne neiging en roep: hij wordt schilder. Het is een scherp afgeteekend figuur van 'n kunstenaar, die werkt in 't dorp, te midden van onwetenden, die hem niet begrijpen maar toch beminnen, te midden van de schoone natuur en onder de stralen van de zon, die hij als zijn God aanbidt. Hij is er gelukkig, schildert, wandelt en droomt, vereerend zijne 2 grootheden: zijn kunstenaarsideaal en zijne zon. Als kunstenaar verkrijgt hij naam, en de verkoop zijner werken geeft hem het stoffelijk bestaanmiddel.

Midderwijl komt de liefde het 3tal grootheden volledigen: hij trouwt met Marva Graeve, een boerendochter, die echter kunstzin heeft, haar geliefde begrijpt en hem gelukkig maakt. Doch nu moet de schilder de stad bewonen, het midden van kunstleven en.... politiek.

Onze held is een democraat; hij bemint het volk, den zwoeger en heeft een sociaal ideaal; hij wordt meegetrokken in den strijd, den harden strijd, waar hij met zijn kunstenaarsziel in de volle hoogte klimt. Hij vindt er kleingeestige leiders met hun persoon als ideaal, die de massa voor hun ‘ik’ geleiden en die hem, als een nietig dingen in zijn grootste volks-

[p. 208]

gezindheid afbreken, lasteren, bemodderen... en de idealige denker valt, van de opperste hoogte in de diepte der miskenning, der bespotting en verachting zelfs door zijn arm volk.

Hij wordt zedelijk ziek. Daarbij komt nog de dood van zijne geliefde Marva; hij blijft alleen met drie kinderkens. Noch de dorpelingen, onder welke hij teruggekeerd is, noch zijne prachtige natuur, noch zijne zon geven hem het leven terug. Hij vertrekt, alleen en doelloos, ver van alle menschen.

‘Gebroken naar lichaam en ziel’ ontvlucht H.R. het arme onwetende land. Hij doolt naar Geneve en verder in het Zwitsersch gebergte, waar hij, haveloos natuurmensch, onder de betoovering van het natuurschoon, over de bergen naar de zon staart, droomt, verkwijnt, al meer en meer den honger en zielendood nabij.

Hij wordt er gevonden door Gingolph, een jager, een menschenschuwend bergbewoner, die hem naar zijne hut brengt.

De beide mannen leven er samen, Harmen de bergen op en af, met voorliefde zich koesterend in het dal, buiten de wereld, alleen een droom van natuurpracht en wildheid genietend.

Hij komt er in aanraking met Duse, de vriendin van Gingolph en Noirette, haar beeldschoone dochter, kind der bergen... Harmen leeft, geniet, wordt terug mensch, geneest, zegt zekeren dag vaarwel aan zijne vrienden uit de bergen, en reist weer naar het verre, lieve vaderland, onder den drang van zijn heimwee en zijn menschherwording en er met Marva's zuster hertrouwt. - Dit boek staat blijkbaar veel hooger dan Rootland.

O.W.