Onze Eeuw. Jaargang 14

[p. 478]

Leestafel.

Robert Scott and George William Gilmore. The Church, The People and the Age. New-York and London. Tuuk & Wagnalis Company, 1914.

Dat de protestantsche kerk niet meer dezelfde plaats inneemt als vroeger, doch dat zij zeker geen mindergewichtige taak heeft te vervullen dan vroeger in het volksleven, is een algemeen verbreide overtuiging. De samenstellers van bovengenoemd werk gevoelden dit in sterke mate en zonden derhalve aan ruim honderd ‘leaders of thought’ in Europa en Amerika een vragenlijst over deze kwestie. Daarin vroegen zij hun medewerkers antwoord op de vragen: waaraan de toenemende onverschilligheid voor de kerk is te wijten, of deze misschien zou verminderen indien de kerk, wat reeds, doch te vergeefs, Abraham Lincoln wenschte, alle confessioneele bepaaldheid liet varen, en wat de kerk zich voor de toekomst als taak heeft te stellen? Die antwoorden, in dit omvangrijke werk bijeenverzameld, zijn te belangrijker, omdat ze gegeven zijn door mannen, zich bewegend op de meest verschillende terreinen van geestelijk leven, inderdaad ‘vogels van diverse pluimage’.

Zoo treedt als inleider van het geheel op de bekende philosoof Rudolf Eucken, die in een kort woord er op wijst, dat de kerk, zal zij niet geheel en al buiten de tegenwoordige cultuurstrooming komen te staan, zich zelve heeft te herzien in theorie en praktijk.

De eerste bijdrage is van Sir Robert Anderson, ‘Justice of the peace for London’. Hij noemt Lincoln's eisch zuiver agnosticisme. En daar God ons een openbaring gegeven heeft, is dit agnosticisme, dit niet weten, erger dan een tekort, is het een zonde met opgeheven hand. Want het beteekent verachting der openbaring, der verzoening en der godheid van Christus. ‘En dit is het Christelijk geloof’, niet ‘dat (gelijk Harnack zegt) een mensch genaamd Jezus Christus in ons midden heeft geleefd’ maar dat de Zoon van God op aarde kwam om te sterven voor de zonden der menschen’ (bl. 4).

[p. 479]

Harnack zelf daarentegen wijst beslist af elke vereenzelviging van Christendom met welk theoretisch systeem daarvan ook. Het evangelie van Christus brengt ons in aanraking met den levenden God; niets anders; niets meer (bl. 246-8).

James Orr echter, de apologeet en professor der Vrije Universiteit te Glasgow, en, naar ik geloof, nog al in eere aan de V.U. te Amsterdam, meent dat de kerk zich aan de confessie heeft te houden. Sceptisch staat hij tegenover wat heet: ‘resultaten der wetenschap’, niet tegenover het geloof der kerk, want dit ligt compleet voor ons in het onderwijs der heilige schrift. Niet alleen wil hij onveranderd vasthouden aan de z.g.n. Apostolische geloofsbelijdenis, maar ook aan alle voornaamste leerstukken der kerk. Hij eindigt aldus: ‘Dit alles is, zonder twijfel, verschrikkelijk ouderwetsch. Het zij zoo: de tijd zal leeren of het waar dan valsch is’ (bl. 79).

Uit ons land vernemen we twee stemmen, en welbekende.

Prof. Jhr. B.H.C.K. van der Wijck wijst er op dat de Engelschen en Hollanders een groot deel hunner energie danken aan hun bekendheid met den bijbel. Doch de dominees mishandelen den bijbel te zeer, terwijl de dogmatiek dien onkenbaar maakt. Ten slotte pleit hij voor een breede basis van de kerkleer en voor inwilliging van Lincoln's eisch (bl. 377-9).

Uitvoeriger is het advies van prof. W. van der Vlugt. Hij noemt het een principieele fout dat de kerkleer zich te zeer vereenzelvigd heeft met onze kennis der natuur. Want toen deze op paden ging waar de theologie haar niet kon volgen, verloor de laatste allen vasten grond. Had de theologie zich meer geworpen op het innerlijke leven en op de onzienlijke wereld met hare zedelijke eischen, zij zou in de tegenwoordige impasse niet zijn geraakt. De goedbedoelde pogingen om het evangelie en de resultaten der wetenschap met elkaar te verzoenen, helpen haar daar niet uit. Liever zij van weerskanten erkend dat èn religie èn wetenschap eigenheerlijk zijn, en hun eigen sfeer scheppen. Doch, in ons land tenminste, zijn we reeds door den onguursten tijd heen. Laat men nu echter oppassen voor te haastigen wederopbouw, voor vereenvoudiging, èn voor Lincoln's recept! Want opent gij daardoor de ééne kerkdeur voor buitenstaanders, door de andere deur dierzelfde kerk jaagt gij getrouwe leden er uit. Waarom niet erkend dat in het ongelooflijk-rijke evangelie verschillende opvattingen zijn, beantwoordende aan onderscheidene geesteshoudingen? In het Christendom, in Christus zijn zeer vele kanten, die niet één alle

[p. 480]

kan verwerkelijken. De één kan hier bereiken, wat zelfs buiten den gezichtskring van een ander ligt. In plaats dus naar vereenvoudiging streve men naar trouw in de vervulling van eigen roeping. Wie daarvan hopeloozen broederstrijd vreest, bedenke dat niet het onderscheid verdeelt, maar de immer bedriegelijke illusie van een uiterlijke, allen-omvattende eenheid. De godsdiensttwist is zeker de karikatuur van geestelijk leven, maar gelukkig is de christelijke geest te positief dan dat hij kan leven van oorlogvoeren tegen andersdenkenden (bl. 97-106).

Ondergeteekende heeft geen advies gelezen dat hem zoo sympathiek was als dit laatste - doch hij heeft ze ook niet alle gelezen. Wie weet of de lezer in dit voor treffelijk-verzorgde en met de meeste portretten der medewerkers versierde boek er nog niet vele zal lezen, die hem evengoed bevallen.

G.F.H.

J.A. Loebèr Jr. Het bladwerk en zijn versiering in Ned.-Indië.
Id. Textiele versieringen in Ned.-Indië. Uitgaven van het Koloniaal Instituut te Amsterdam, 1914.

Deze beide boekjes maken deel uit van eene reeks ‘geïllustreerde beschrijvingen van Indische kunstnijverheid’, tot welker uitgaaf indertijd het Koloniaal Museum te Haarlem het initiatief nam. Zoo verscheen in 1903 eene verhandeling over het weven, in 1909 een over de bamboe, in 1913 een over schelpen- en kralenwerk.

De heer Loèber is op het gebied der Indische kunstnijverheid een vertrouwde gids, en zijne ‘beschrijvingen’ verdienen dus zeker de aandacht; deze zijn met duidelijke afbeeldingen toegelicht.

E.B.K.