Ontmoeting. Jaargang 17

[p. 305]

Okke Jager
Niet omzien

Beausaint bij La Roche.

De boer zit op de bok en de vrouw op het hooi. Maar zij zitten dichter bij elkaar dan twee toeristen - man en vrouw - in een passerende auto. Voor de kip is kakelen genoeg om te weten dat de kuikens achter haar aan blijven; alle dorpelingen bewegen zich hier met de zekere gang van mensen die weten dat het hunne niets anders van plan is dan het hunne te blijven. De boer loopt voorop en dan komen zijn koeien. Hij kijkt niet om. Niet-omzien is typisch boers. Hij heeft niets van onze manier van kijken, waardoor altijd de voorbijlopende vakantiegangers het onderling gezelliger schijnen te hebben dan onze groep.

De regenboog blijft voor hem uit lopen door het dal. Hij weet: als ik de bocht om ga, zal de regenboog iets eerder óók de bocht omgaan. Er komt geen zondvloed: de vrouw zit op het hooi, de kuikens blijven achter de kip, de koeien volgen de boer, de gekruisigde hangt op zijn post. Terwijl de zegen van de pastoor nog afdruipt van hun brede schouders, laten de dorpelingen hun blik van vertrouwen zelfs over de toeristen gaan. Wel riep een boerin dat ik haar had bedrogen bij het betalen van eieren, maar - hoewel ik er enkele dagen een onaangenaam gevoel van overhield (‘wat was er ook weer? o ja, die boerin’) - ik zal haar vlugge Frans wel verkeerd verstaan hebben: zij zei waarschijnlijk alleen maar dat zij zelf zich had vergist. De regenboog wordt door het land onder zijn vaderlijk gebaar met een breed vertrouwen beantwoord.

Er zijn hier hoofdzakelijk koeien en kruisen. Beide lijden een verdriet dat niemand meer ziet.

Een witte Christus op een zwart kruis - maar zonder vliegen - hangt uitgerekend op het punt waar twee groepen koeien elkaar als tegenliggers ontmoeten. Als militairen bij de Taptoe die spelen dat er geen chaos is, lopen zij op elkaar in en langs elkaar heen, om en om in een rij van gaanden en van komenden, terwijl de armen van Christus naar twee kanten de richting wijzen. Die koeien komen hier elke dag langs op dezelfde tijd. Ik zet er mijn horloge gelijk op. Soms lopen zij iets langzamer, met de nauwgezetheid van een buschauffeur die niet te vroeg wil aankomen. Altijd vindt de ontmoeting met de andere koeien vlak onder Christus plaats. Op dat moment blaffen de honden niet meer. Even staan zij onbeweeglijk te wachten tot hun eigen groep uit de andere tevoorschijn komt, de tong uit de bek, alsof hun stembanden zijn doorgesneden. Ik hoor mijn horloge tikken.

[p. 306]

De regelmaat staat als een regenboog over dit land. De angst voor het onverwachtse hurkt achter de heiligenbeelden, onzichtbaar zolang het duurt. Voor de boeren zijn de bochten van de Ourthe van Jacques Perk niet bruusk meer. Ik kom onder invloed, ik ga hier liefst elke avond om dezelfde tijd naar dezelfde plek. Ik denk dat de bossen in de verte worden tegengehouden door het weiland zoals de koeien door de electrische stroom in het prikkeldraad. Waarom? Waarom niet andersom? Nu ik schrijf komt vanzelf overal ‘waarom’ achter.

Een koe hoest als een boer. Ik ga zitten: een boterbloem op gelijke hoogte met mij zegt meer dan het hele dal erachter, maar zou zonder dal erachter minder zeggen dan niets. Ik wil weten hoe het dorp aan de overkant heet. Waarom?

In de eerste vakantieweek moeten er mensen zijn om steeds tegen te kunnen zeggen: het is mooi hier! In de tweede week kan er beter niemand zijn, omdat ik alleen wil zeggen: het is altijd hetzelfde hier. In de derde week doet het er niet toe wie er bij loopt; dan neemt het landschap zelf het woord.

Elke vakantie heeft bepaalde krisis-dagen; dan doet men er goed aan te lopen als de boeren en hun kippen: met het hoofd naar de grond. ‘Het is mooi hier’, zegt iemand nog, maar het klinkt als het gebed van de dominee bij het zesde huisbezoek van één dag dat God hoofdschuddend op het nippertje verhoort.

Aan hem die de aantekeningen die ik nu maak later thuis nader zal uitwerken heb ik bijna een hekel, maar hij zal dit nog meer aan mij hebben. Eén rode tractor in het groen vertegenwoordigt met een zich beheersend gebrom de zesde scheppingsdag, maar de boer weet niet hoe klein hij is van hier uit.

Ik vraag mijzelf: als ik snel met mijn hoofd heen en weer ga, zie ik het hele panorama als één geheel, nietwaar? Ik schud van ja. Maar ik blijf jaloers op de hommel die - al is het dan in de ene bloem na de andere - er totaal induikt. Ik zou met mijn hoofd voorover het dal in willen, er precies in passen zodat dit land kon zeggen: wij hebben hem, en dan proeven en het leegzuigen, alles eruit halen wat er in zit.

De koeien zeggen niet: eet je bord leeg, maar: eet je maag vol. Ze beginnen alle tegelijk, niet om iets op te maken maar om zichzelf te verzadigen. Het is alleen te horen maar niet te zien dat er gras verdwijnt.

Het licht dat door de ondergaande zon op de witte koeien valt noemt men onaards. Maar het is nu pas duidelijk dat zij wit moeten zijn.

Over de geduldige ruggen van de bergen is een riviertje een zwaaiende staart. Iemand in het dorp studeert op een trompet en ik begrijp niet waarom dat niet storend is. De huizen staan niet op hun tenen als in de stad, maar liggen als herkauwende koeien. Afgeknipte paardenstaarten gaan heen en weer alsof zij het ontbrekend deel nog voelen en V.V.V.-pijlen doen overal in het rond alsof de mens zou weten dat alles een doel heeft.

[p. 307]

Langzaam bekruipt mij bij het zinken van de zon de angst dat de voortgaande tijd allerlei handelingen zal vergen die ik automatisch zal verrichten: straks naar bed gaan, morgen op weg gaan. Al weegt bij ziekte mijn vrees voor onderbreking het zwaarst, ik merk nu dat ik eigenlijk ononderbroken naar onderbreking heb verlangd.

God zet aan de onderkant van de hemel een streep onder de dag. Juist nu ik in de vakantie eindelijk tijd heb om te denken ben ik daar bang voor, omdat dan de weemoed zijn kans grijpt die al genoeg heeft aan een boer die heel alleen loopt te zingen tegen de schemer, aan een kat die midden op de weg zit alsof zij weet dat dit op dit late uur niet meer gevaarlijk is, en aan wat ik merk in dezelfde minuut: hoe roepen in de avond heel iets anders is dan roepen overdag, hoe een boerejongen hetzelfde weerloos-goedige gezicht heeft als het boeremeisje aan zijn arm en hoe de weg die oploopt het effect heeft dat de horizon vlakbij is en de figuren zich aftekenen tegen waar de wereld ophoudt. Waarschijnlijk heeft de weemoed al genoeg aan het feit dat wat ik nu doe - stil zitten kijken en denken - nooit voorkomt. Ik denk er niet verder over na, doodgewoon omdat het te fris wordt.

Ik loop naar de kerk die van buiten te groot lijkt voor zo'n paar boerderijen maar die als ik binnenkom, zich om de kaarsen tot een kamer samentrekt. Ik weet eerst niet wat mij zo vreemd aandoet; na een paar minuten dringt het tot mij door dat het de klok is die tussen twee staties hardop hangt te tikken. Heeft de regelmaat het zelfs hier voor het zeggen? Of wordt vanuit deze kerk bepaald op welk tijdstip de koeien elkaar bij het kruisbeeld moeten passeren? De pastoor ziet het niet, hoe de kaarsen zich gekleineerd voelen door de klok, bij elke tik een stuk kleiner. Die klok is hier al eeuwen geduldig bezig met een ondergrondse beeldenstorm. De boeren kunnen zich nooit laten opnemen door de eeuwigheid, als die klok hun gebeden langzaam maar zeker neerdrukt naar melkenstijd.

Tussen de zesde en zevende statie zendt hij een gedempt mitrailleurgeknetter uit naar de muren van Rome.

Alles is protestant wat de klok slaat.

Het was beslist geen roomse dichter die zei dat Christus na zijn opstanding een polshorloge had kunnen dragen en er dan op gekeken had ook.

Ik weet nog niet dat ik in deze kerk zal schrikken als in geen andere. Ik kijk medelijdend naar een blauwe Maria die zo dicht bij een klok onmogelijk alle gebeden van dit kwartier tegelijk kan verwerken; bij alleen maar kaarsen was het nog te doen.

Langzaam komen vanachter het altaar alle kerken van Rome opzetten die ik heb bezocht. Geruisloos duwen zij de muren van de kerk van Beausaint opzij. Zonder moeite brengen zij de klok tot zwijgen. Nu begrijp ik waarom Maria en de pastoor geen last van die klok hebben: de muur waaraan hij

[p. 308]

hangt is allang achteruit geweken om ruimte te maken voor de Sint Pieter. Ik weet nog steeds niet dat in deze kerk mijn hart zal stilstaan van schrik. Ik voel mij goed thuis tussen al die onhoorbaar verschuivende muren; ik laat mij graag wat bemoederen in de vakantie.

Maar plotseling krijg ik de drang om mij om te keren. Ik weet dat niemand hier ooit op de gedachte komt, dat achter zijn rug de omwenteling is begonnen. De kippen en de boeren en de pastoors lopen door, de kuikens en de koeien en de gelovigen achter zich aan. Maar ik ben in deze streek een vreemdeling; ik wil omzien. Het gaat mij wat moeilijk af, dat omkijken; knielbanken zijn er niet op gemaakt. Is het de bank die kraakt, of iets in mij? Ik zie achter mij de kerkdeur openstaan. Op de stoep voor de ingang beweegt zich iets. Het is al te donker om te kunnen zien wat het is. Maar het komt dichterbij. Het vangt het licht uit de kerk op. Ik houd mijn adem in: het is Maria. Ik zie nu duidelijk haar blauwe kleed. Zij beweegt zich langzaam naar de deur toe. Ik kan haar gezicht niet onderscheiden, maar ik zie onder haar blauw gewaad haar hart kloppen. De kerk maakt geen enkel geluid meer; de heiligen hangen gespannen van verwachting. Het is geen grote Maria; zij is klein, bijna protestant, maar zij kan zich bewegen, stap voor stap. Zal zij schrikken, als zij in de kerk de grote Maria ziet staan? Nog twee stappen, dan moet zij haar zien. Ik ben doodsbang voor het moment waarop de kleine Maria de grote zal ontdekken. Ik wil opstaan om de deur te sluiten, maar ik kan mij niet verroeren. Nog één stap, en zij zal weten wat de kerk met haar gedaan heeft. Mijn handen knijpen zich vast in de bank: Maria staat in de deuropening.

Het wordt erger dan ik verwacht. Zij schrééuwt.

De stilte in de kerk sterft aan een onmenselijke kreet. Onder mijn handen verstrakt de knielbank tot een dode.

Als de klok weer tikt, besef ik dat het onmogelijk is: een gil van Maria onder de gewelven van de roomse kerk. Ik loop naar buiten en haal diep adem. Voor mij uit stapt de pauw van de pastoor. Ik zie in de schemering zijn blauwe hals. Geschrokken van mijn voetstappen vlucht hij de tuin van de pastorie in, zijn veren ruisend achter zich aan.

Uit: ‘Achter een glimlach’, een bundel prozastukken, die binnenkort verschijnt bij J.H. Kok te Kampen.