Ontmoeting. Jaargang 16

[p. 383]

Kritieken

Yasunari Kawabata Sneeuwland.
Gyula Hernadi Ik verloor de verlossing.
Jerzy Andrzejewski de poorten van het paradijs. Lochem - N.V. Uitg. Mij De Tijdstroom.

Voor haar tweede serie ‘Dwars door de moderne wereldliteratuur’ heeft Uitg. De Tijdstroom tot dusver een keuze gedaan uit de literatuur van Japan, van Hongarije en van Polen.

Sneeuwland is door de vertaler, C. Ouwehand, van een inleiding voorzien. Terecht. De westerse lezer, die door deze Japanse roman in een hem vreemde wereld wordt verplaatst, heeft enkele aanwijzingen nodig.

De indruk welke dit Japans proza, zelfs in de vertaling, vanaf de eerste bladzijde oproept, is die van kristal: helder, doorzichtig en breekbaar. Er is in deze kristallijne structuur ook beweging: er ontwikkelt zich een verhaal, maar die ontwikkeling verloopt in een ander ritme dan wij gewoon zijn. De mensen in het sneeuwland zijn eenzaam, zoals overal op de wereld de mensen eenzaam zijn, ze zoeken de ander, zoals overal op de wereld door de mensen wordt gedaan, maar het tempo van hun liefde is een ander dan wij gewoon zijn.

Het einde is een brand: rood vuur in een wereld van sneeuw en ijs, van wit en grijs kristal. Hier en daar smelt de sneeuw en wordt tot modder.

Dichter bij ons ligt de ‘existentialistische’ roman ‘Ik verloor de verlossing’. Een jonge Hongaar vertelt hoe hij in de nacht, waarin zijn vrouw hun eerste kind ter wereld brengt, met een andere vrouw de vrijheid tracht te vinden. Bij de moeilijke bevalling heeft het kind een hersenbloeding gekregen: de vader verloor de verlossing. En hij, de ongelovige, weet geen raad met zijn schuldbesef.

Vlak naast ons brengt een moderne Poolse schrijver de eeuwenoude historie van de kinderkruistocht. Ademloos vertelt hij over de schare kinderen, die de gehele nacht voorttrekt door het Franse land, op weg naar Jeruzalem, naar de poorten van het paradijs.

‘Tegenover de geestloze blindheid van koningen, vorsten en ridders dienen christelijke kinderen genade en barmhartigheid te betonen jegens de stad Jeruzalem, hun vertrouwend geloof en onschuld moeten grootse daden volbrengen.’ Met de kinderen trekt mee een grote zware grijsaard in het habijt van de Minderbroeders. Aan hem biechten de kinderen hun zonden; hij heeft gedroomd van hun ondergang, maar hij schenkt hun de absolutie, wetend dat hij zelf Jeruzalem nimmer zal zien.

In ‘De poorten van het Paradijs’ brengt deze ook overigens zo waardevolle serie een klein meesterwerk van de wereldliteratuur. Het is door Lisette Stembord in fascinerend Nederlands vertaald.

J.M.Vr.

S. Vestdijk De held van Temesa. 's Gravenhage/Rotterdam 1962. - Nijgh & Van Ditmar.

‘Een roman uit Groot-Griekenland (528-484 v. Chr.)’. Na aldus door middel van een ondertitel zijn lezers over plaats en tijd van handeling te hebben ingelicht roept Vestdijk in zijn nieuwe roman de wereld van Groot-Griekenland voor de verbeelding op. Het blijkt een belangwekkende en fascinerende wereld te zijn, met allerlei conflicten en problemen, en de cultus van de heros Polites vormt er het middelpunt van. Polites, genoemd door Homeros, een van de metgezellen van Odysseus, had in Temesa een meisje aangerand en was door de bevolking gestenigd. Om

[p. 384]

hen te straffen viel hij als schim de bewoners van Temesa lastig. Ter verzoening moest op voorschrift van het orakel van Delphi jaarlijks een meisje uit Temesa aan zijn schim worden geofferd. Om het offer en alles wat er bij hoorde te regelen kreeg de heros een eigen priester.

Vestdijk laat de laatste van de Politespriesters de dramatische gebeurtenissen vertellen rondom de laatste offerande. De ontknoping van het verhaal is verrassend als die van een detective-story. Een historische roman van Vestdijk heeft echter nog een aantal andere kwaliteiten bovendien, die hier niet behoeven te worden opgesomd. Ze maken de lezing tot een genot, ook voor degene die zich niet in de mogelijke bedoeling van de schrijver wenst te verdiepen.

J.M.Vr.

Geschiedenis in boeketten.

Niet alleen voor historici en historisch geïnteresseerden is de Duitse serie ‘Lesewerk zur Geschichte’ (uit. Langewiesche-Brandt) van belang. Er wordt door haar samenstellers een merkwaardig compositorisch experiment bedreven, waaraan stellig toekomst is beschoren. Een aantal fragmenten, aan diverse bronnen ontleend (o.a. officiële documenten, particuliere brieven, dagboeken, reisbeschrijvingen, maar ook romans) wordt samengevoegd en opgebouwd tot een geheel. De term ‘bloemlezing’ doet aan dit geheel beslist tekort: een bloemlezing bestaat uit losse stukken en in het ‘Lesewerk’ vormen de brokstukken elkaars voortzetting en verklaring. Men kan zich deze boeken voorstellen als mozaïeken, die niet door beeldende kunstenaars maar door historici tot voorstellingen zijn aaneengelegd.

Voor de Hollandse uitgave is als serietitel gekozen: Geschiedenis in boeketten (Uitg. In de Toren, Baarn). In deze serie zijn tot dusver twee delen verschenen: ‘De Franse revolutie’ en ‘Het derde Rijk’. Compositorisch lijkt De Franse Revolutie door Ulrich Friedrich Müller als eerste brokstuk een impressie van het ancien régime: de beschrijving van een jachtpartij tijdens de regering van Lodewijk XVI en als laatste een ooggetuige-verslag van het Wener Congres (1815). Daartussen liggen o.a.: Robespierres beroemde rede van 5 dec. 1792 in de Nationale Conventie, Fichtes uiteenzetting voor zijn landslieden van de nieuwe ideeën, het authentieke negenentwintigste Bulletin van de Grande Armée over de Russische catastrofe, Metternichs karakterbeschrijving van Napoleon.

Het beeld omvat niet alleen het gehele tijdsverloop, maar ook de wijde plaats van de ‘handeling’. Voor Nederland is het bij de vertaling met enkele fragmenten aangevuld, o.a. brieven van de Stadhouderlijke familie rondom de episode van Goejanverwellesluis, anonieme Deense reisbeschrijvingen uit de jaren 1796 en 1797, de officiële vrijheidsproclamaties van 17 en 21 november 1813.

Het deel over Het derde Rijk is samengesteld door Christian Geissler, een naoorlogs Duits publicist, die o.a. een ook in het Nederlands vertaalde roman op zijn naam heeft staan en het speciaal voor Nederland belangwekkende geschrift: ‘Spur eines Kindes’, waarin gesprekken zijn verwerkt met al degenen die Anne Frank hebben gekend en overleefd.

Geissler volgde bij de samenstelling van zijn beeld van het Derde Rijk hetzelfde systeem als Müller, maar van de door hem gekozen brokstukken is een groter aantal uit de romanliteratuur afkomstig.

C.G.