Ontmoeting. Jaargang 15

[p. 129]

Redactioneel
Gerrit Achterberg †

Vanaf 17 januari 1962 schrijven wij dus na de dood van Gerrit Achterberg. Er is een plof, een gat, in de tijd geweest. Daarna heeft het zich weer gesloten. Maar wij schrijven nu na Achterberg.

Klinkt het overdreven, als wij het zo formuleren, alsof de dichter bijna mythische betekenis voor ons heeft?

Er was immers geen bijzondere, laat staan een intieme relatie tussen hem en ons blad.

Wel was Achterberg, zoals dat heet, uit de groep rondom Opwaartse Wegen voortgekomen, maar hij was ook daaruit wèggekomen. Rijnsdorp heeft in een artikel in De Rotterdammer nog herinnerd aan een contact met Achterberg bij de oprichting van het contact van Protestants Christelijke Auteurs. Achterberg heeft toen te kennen gegeven dat hij er geheel achter stond, maar tot waarneembare consequenties heeft dat niet geleid. De adhesiebetuiging was een verrassing en het andere was te voorzien.

Achterberg was specialist in onze literatuur. Schoolkinderen weten dat zelfs. Hij bedreef een specialisme dat de simpelste bewoordingen in zijn verzen, getuige de laatste bundel Vergeetboek, iets ongrijpbaars geeft.

De specialist heeft zijn eigen opgave, leeft in zijn eigen rondte, die uit het vlak van het gewone leven - en alles wordt gewoon in verhouding tot de speciale opgave - definitief uitgesneden is. Lof voor het specialisme houdt tegelijk een beperking in, alsof men zeggen wou; het kàn ook onder die omstandigheden.

De dood onthooft meteen iedere verbizondering, tevens iedere opvatting omtrent dat specialisme, ieder oordeel daarover. Voor onze geest staat in een ondeelbaar moment de mens in zijn totaliteit. Niet dat wij hem zo zien door eigen verdiepte aanschouwing, hij wordt ons zo geschonken.

Alsof zijn speciale thema plotseling uit de greep van zijn niet aflatende aandacht vrij komt. Wij zien dan die scheidende mens, die op het zelfde moment al voorbij is, wel mèt zijn specialisme, maar zonder de rigoureuze toespitsing daarop, als achter een glimlach van verlossing. En wij hopen, maar de levenden zijn hardleers, dat iets van die glimlach zal overgaan op het werk dat onder ons blijft.

Bij alle cocentratie op het ene, in wat voor werelden heeft Achterberg ons binnengeleid. Hoe waren zijn verzen een immense beleving van taal. Wat voor machtige adem blies tot in de verste uithoeken van ons alledaags en steeds weer stoffig en suffig medium, de taal, en bracht zo, in meer dan één zin en passant, dit unieke oeuvre tot stand.

Misschien hebben wij de dichter wel te veel gemeten aan zijn ene thema,

[p. 130]

dat de buitenwereld intrigeerde. Zoals in de roman de intrigue tegelijk een plaats op de voorgrond inneemt en verder van weinig belang is, niet meer is dan een soort vroedvrouw, zo heeft misschien het thema bij Achterberg ons te veel bezig gehouden, ons verblind. Het wordt wellicht tijd dat we ons in zijn werk wat verwijderen van het centrum. Een goed verstaander mijdt de klanken met het zware accent. Bijna is de al te nadrukkelijke klemtoon een aanwijzing dat men nog elders en iets anders moet zoeken. Elders zijn ook de plaatsen waar de wind niet altijd uit de zelfde hoek blaast en de bomen alle de zelfde kant heen buigen, waar zich rustig iets anders ontvouwt. Dierbare verzen komen ons in herinnering, die als 't ware weggelopen zijn uit de strakke rij, die men nog altijd de familiegelijkenis aanziet, maar die iets eigengereids hebben, iets van een eigen heerlijkheid.

Iets van die eigengereidheid van het kroost, tot onder de ogen van de vader, ja met zijn stille goedkeuring, is te vinden in de op een na laatste bundel Spel van de wilde Jacht. Maar daar heeft het soms iets van een knarsende, een macabere humor.

Dat komt zo: wij stellen ons graag iets voor langs de lijnen van een geleidelijke ontwikkeling. Liefst moeten de dingen in een bepaalde volgorde staan. Vergeetboek, de laatste bundel, zou ons kunnen verleiden om de curve die wij graag trekken, te voltooien en met genoegen vast te stellen dat het klopt. Wij hebben 's dichters symbolen ingepalmd en hij is nu bijgezet. Wij begraven de dichter. Van nature zijn wij perfect in het bewijzen van de laatste eer, volmaakte doodgravers. Onze waardemetingen zijn als een schep zand op de kist, reeds bij het leven. Niemand ontkomt daaraan geheel.

Er is een gedicht, ergens in het gigantisch werk - opzettelijk hebben wij vermeden het terug te zoeken en in het verband van een bepaalde bundel te plaatsen - de context kan een kerkhof worden - waar de dichter een werkster bezingt. Vrouw in de laagste en geringste linie. Zeker wat het esthetische aangaat. Zij keert de schoonheid om tot het allernuttigste en meest alledaagse.

Dit vers springt als een melodie à la Bruckner een octaaf over en plaatst de werkster in de hemel. En dan staat daar die heerlijke woordspeling: symbolen worden tot cymbalen.

Bij het graf van Achterberg - vandaag is hij begraven - zouden wij dat vers nog eens willen lezen. Het heeft iets van een psalm. Het waarschuwt ons voor onze interpretaties, zelfs al zouden zij juist zijn. De dichter zelf is ze al gepasseerd.

22 januari 1962.