Ontmoeting. Jaargang 14

[p. 27]

Frank Daen
De plaag der halfapen

Toen Annet die morgen op het zonnige aanrecht het deksel van een pan lichtte, kreeg ze de schrik van haar leven. In de pan zat, schijnbaar heel tevreden, een aapje, dat haar met een wijs oudemannetjesgezicht aankeek, knipogend tegen het felle licht. Misschien zou Annet gegild hebben, maar ze realiseerde zich daarvoor te snel, dat ze alleen in huis was. Het deksel weer op de pan doen, leek haar geen oplossing en, aan een flitsende ingeving gevolg gevend, trok ze een grote peen van de bos, die het stomme dier met graagte van tussen haar vingers weggriste. Terwijl uit de metalen klankbodem snelopeenvolgende smakgeluidjes klonken, ging Annet overleggen. Waar kwam dat beest vandaan? Een grap van meneer de Baron? Dat kon toch niet, daarvoor was hij te serieus en te degelijk. Bovendien was ze nu al twee dagen alleen geweest. Ze moest maar direct alles afsluiten en Gert, de tuinman, waarschuwen.

Nu ze van de schrik bekomen was, keek ze vertederd-nieuwsgierig naar het aapje. Ik geloof dat het Rhesus heet, dacht ze, en 't is toch een lekker diertje. Zich naar de hal begevend meende ze gerommel in de kasten te horen. En jawel, daar vlogen de benedendeurtjes open en een tweede aap sprong via gasfornuis en frigidaire boven op de grote keukenkast, handig een pak havermout meevoerend, waaruit de vlokken langs de muur omlaag dwarrelden. Nu gilde Annet wel even. De aap scheen van niemand notitie te nemen en gedroeg zich, alsof de keuken al jaren zijn rechtmatig hok geweest was. Diep uit de doos graaide hij handjes vol havermout, die hij grotendeels rond zijn baardjes-mond smeerde, terwijl elke greep een haverval in haar pas schone keuken veroorzaakte. ‘Lelijke aap,’ schold Annet, ‘wil je wel eens laten, zo'n rommel te maken?’

Wat te doen. Ze dacht na over enkele bezoeken aan de diergaarde in haar jeugd en trachtte zich een artikel in een damesblad te herinneren. Dan verzuchtte ze: Gelukkig stinken ze niet.

Op de stoep van het terras aangekomen, sloeg haar hart over. In plaats van Gert, de tuinman, was een grote aap op het gazon bezig bladeren bijeen te harken met een aapachtige onhandigheid, die toch aan handigheid deed denken. Hij hield de steel veel te laag vast en wist met het loze eind blijkbaar geen raad. Toch ging het werk in een rustig tempo verder. Men zou zeggen, dat het dier zich goed ingewerkt had.

Annet was resoluut van karakter en besloot op haar post te blijven. Dan overlegde ze, dat de beesten blijkbaar tam en dus niet gevaarlijk waren. Door overwicht en kalmte zou ze zich wel uit deze toestand redden.

[p. 28]

De aap hield even op, net zoals Gert dat zou doen, spuwde licht in zijn handen en wreef die krachtig. Dan draaide hij zich om en keek naar het huis op de wijze van iemand, die al jaren in een tuin werkt. Zijn dikke lippen bewogen wat en hij geeuwde zonder geluid te geven. Annet stond doodstil toe te zien. Toen krabde de aap met twee handen aan de binnenkant van zijn dijbenen. Met een kreet van afschuw vloog Annet naar binnen. Ze herinnerde zich, dat haar moeder vroeger met haar nooit bij het hok van de grote apen wilde blijven staan, omdat het zulke vieze beesten waren. ‘Het is maar goed, dat ze achter tralies zitten,’ zei ze dan. Ik moet denken, kreunde Annet, sloot de deuren van de suite en viel uitgeput in de crapaud van de baron neer, hoewel het pas 10 uur in de morgen was. Ze werd rustiger. Het zijn maar beesten, dacht ze. Ik hield altijd veel van dieren, ik moet er alleen nog even aan wennen. Ze zijn zo plotseling in mijn leven gekomen. Na mijn kinderjaren heb ik ze eigenlijk nooit meer gezien en als ik dan zo goed met de Baron en Mevrouw overweg kan, waarom dan niet met deze goed-aardige aapwezens?

Een telefoontje om raad naar de groenteman mislukte volkomen. De politie wilde zich evenmin voor de gek laten houden. Daar zat ze nu. Het lag wel in haar aard, de problemen alleen op te lossen. Dat Annet bijzonder grote problemen had, beneden-menselijk bijna, zal iedereen begrijpen. Het is voor ons dan ook wellicht onmogelijk, ons daarin te verdiepen, maar het resultaat van haar dressuur dwong respect af.

De andere dag zat een parmantig en zindelijk aapje in een oude kinderstoel - die ze gelukkig nog op zolder wist te staan - in de keuken. Het probeerde helemaal niet op onderzoek uit te gaan, maar voor de securiteit had ze het toch een baby-tuigje aangetrokken. Ze was al aan het diertje gehecht, dat al haar verrichtingen volgde. ‘Ik wist niet dat ze zo lief konden zijn,’ mompelde de meid. ‘De baron en mevrouw zijn naar Italië en ik heb tenminste wat om handen, hè schat?’

Soms hield ze even op en staarde de tuin in, waar de grote aap - hij scheen snel te groeien, want de stok was nu helemaal zo lang niet meer - geduldig de werkzaamheden van Gert verrichtte, van tijd tot tijd stilstaand en peinzend naar het huis ziende. Dan, tot zichzelf komend, vond ze, dat ze weer snel voor eten moest gaan zorgen.

In de kamer ging het vrolijk toe. Vier opgeschoten apen waren in grote opwinding over de aankomst van een apin. Ze sloofden zich voor haar uit en wilden kennelijk allemaal iets anders. Eén liep met het spel ‘Aap erger je niet’ onder de arm, de grootste en waarschijnlijk ook de oudste, kwam met een flacon parfum uit mevrouws boudoir aandragen, terwijl de anderen blijkbaar veel voelden voor een kleine boswandeling.

‘Zo, dat is leuk,’ zei Annet. ‘Hoe meer apen, hoe meer vreugd,’ al vond

[p. 29]

ze eigenlijk de aankomst van de apin wel zorgelijk. Stel je voor, dat ze de wind er niet meer onder hield. Ze schrok, maar zei dan vriendelijk, eigenlijk om het initiatief te behouden: ‘Ik zal jullie maar eens namen geven. Jij daar - op de parfumgeur wijzend - jij bent Flip.’ Philip was de naam van een leuke jongen, die ze na haar schooljaren een paar maal ontmoet had. Hij had haar tweemaal gezoend. Ze stond er echter niet bij stil, maar doopte verder:

‘Karel, jij Jan en jij Piet.’ De laatste twee hadden nooit zo veel voor haar betekend, zodat de namen willekeurig en niet identiek waren. ‘En jij,’ richtte ze zich tot de apin, ‘jouw naam is Jeanne.’ De apin streek haar vacht glad en gaf kleine geluidjes, haar lippen krullend. Geen wonder, want ze had Jeanne naar de Freule genoemd.

De lunch, hoofdzakelijk bestaande uit rauwkost, werd keurig genuttigd. Annet kreeg zeldzaam plezier in haar apenhuishouding. Soms dacht ze erover, de dokter te waarschuwen. Ze zou toch niet gek zijn? Maar haar werkelijkheidszin won het spoedig. Niemand zou haar geloven en niemand kon haar iets schelen. Het zijn mijn apen, dacht ze blij.

Groot en treurig stond de breedgeschouderde tuinaap tegen de kastanjeboom geleund. Hij was doornat van de regen en dat scheen hem, ondanks de kracht, die zijn volle ronde spieren suggereerden, geen goed te doen. Ze bracht hem, Gert heette hij nu, een oude plastic regenjas, die hij onthutst naast zich neerlegde, alsof hij zich ervoor schaamde. Hij dronk wat aan de tuinslang en ging zuchtend aan het werk, nadat hij met een dankbare blik het bord en de beker teruggegeven had.

‘Je bent een trouwe hulp, Gert,’ zei ze. ‘Als ik jou niet had om mij zo nu en dan moed aan te kijken, dan kon ik die apen van apen zeker niet de baas. Geloof je dat?’ Rimpels om zijn ogen verrieden een blik van goede verstandhouding. ‘Je bent een goeierd, hoor Gert,’ knikte ze hem nog toe. Het klonk troostend en lief.

Vanuit de keuken keek ze hem soms na. Opvallend waren zijn gebogen houding, de vooruitstekende kale knieën en het gesleten zitvlak. Hij is een werkezel, dacht ze, maar een goed beest.

Het groeiende gevoel, dat er iets verkeerd zou gaan, kon Annet niet kwijt worden. 's Nachts in bed dacht ze er dikwijls over na, wat moeder hiervan zou denken en wat ze haar als kind had ingeprent. Was het geen zonde, zo met deze beesten onder één dak te leven? Goed, ze gedroegen zich als mensen, al spraken ze niet. Maar deze bijna-mensen behoorden zich dan toch ook ordentelijk te kleden. Kon ze ze maar eens alleen laten om wat kleren voor ze in te kopen.

Over Gert maakte ze zich vooral zorgen. Die was kennelijk niet meer gezond en hij hoestte erg. Maar mocht ze een tuinaap in het grote huis

[p. 30]

halen, ook al waste hij zich voordien? Kon ze hem ziek buiten laten of op de natte zolder boven de paardenstal? Om raad bidden durfde ze niet. Met schrik constateerde ze, dat ze al die apendagen niet meer bewust gebeden had.

Met een schok werd Annet wakker, ervan overtuigd, iets gehoord te hebben. In haar ochtendjas snelde ze geruisloos de trap op. Het was niet donker, want op de logeerkamer van Jeanne brandde volop licht. Met een zwaai gooide ze de deuren open en wat haar oog toen zag, grensde voor Annet aan het ongelofelijke. Zo slecht. Iets, waarover ze alleen als jong meisje bij geruchte vernomen had, speelde zich daar in het volle licht af, onder het joelend plezier van drie ooggetuigen. Het was afschuwelijk.

‘Tuig van Laban, schoelje, rotapen, wat denk je wel, dat dit voor een huis is? Het is afgelopen. Eruit, eruit.’ Met een vochtige handdoek striemde ze de beesten over de huid. Met vonkende ogen en onder luid gekrijs en gegil doken ze langs haar heen en rommelden de trap af in staat van grote opwinding en misselijk om aan te zien. Ze rilde. Dan sloeg de huisdeur dicht en werd het stil. Voor haar lag de apin, Jeanne, roerloos op het bed. Met moeite bracht ze de poten bij elkaar, strekte de armen uit en wreef met zelfingenomenheid over haar glanzende vacht. Dan pas opende ze landerig de ogen.

‘Zo kan ik je niet de straat op sturen,’ zei Annet, ‘tenslotte ben je een meisje, maar morgenochtend vertrek je, begrepen!’

Jeanne kreunde, draaide zich naar de muur, sloeg achteloos met één poot het dek over zich heen en trok aan het snoer het licht uit.

Op haar heb ik gewoon geen vat, dacht Annet en langzaam ging ze terug naar haar kamer, waar ze nog uren wakker lag. Wat moet ik toch veel beleven, dacht ze bevend. Ik haat die apin, dat loeder, ik zal ze.

Maar de andere morgen was de apin reeds vertrokken. De beide kleintjes had ze meegenomen en leeg was het huis. Leeg was het huis. Zo leeg was het nog nooit geweest.

Vanuit de serre keek Annet de tuin in. Het was enkele dagen, nadat de rust in huis weergekeerd was. Soms las ze, maar haar ogen volgden telkens de bewegingen van Gert, de lange tuinaap, die trouw zijn paden en perken bijhield. Hij doet meer dan zijn plicht, dacht ze. Ze moest goed voor hem zijn. Hij was de laatste aan wie ze haar liefde kwijt kon.

Ze had hem nog een jas aangetrokken, maar hij had zo treurig gekeken, alsof hij zeggen wilde: ‘Ik word toch nooit meneer, toe.’ En ze had er niets van gezegd, toen het kledingstuk na een paar uur verdwenen was. Laat hem maar blijven wat hij is, dacht ze, een tuinaap.

Het viel haar op, dat Gert steeds even het werk onderbrak om uit te rusten. Dan bracht ze hem snel een beker melk of een banaan en streelde hem over

[p. 31]

zijn lage schedel. Dat hij zo dankbaar kon zijn voor een kleinigheid, stemde haar telkens opnieuw blij. Ze vroeg zich af, of hij dit ook tegenover een ander zou zijn. Dan zette ze die gedachte weer snel van zich af. Stel je voor, zo'n tuinaap. Maar ze had zorgen, want Gert was onmiskenbaar ernstig ziek. Apen konden immers zo slecht het klimaat hier verdragen. Misschien had hij t.b. en hoestte hij daarom zo.

Toen hij om zes uur die avond weer onder de kastanjeboom zat, het hoofd op de knieën geleund, besloot ze hem in huis te halen, ondanks het gevaar voor besmetting. Hij leunde zwaar in haar arm, maar stribbelde niet tegen. Ze legde een paardedeken met een kussen op de divan en sloeg een wollen deken om hem heen. Met schaamte dacht ze aan de mooie lakens, waartussen Flip en Jeanne een week voordien gelegen hadden. Maar Gert was immers een tuinaap. Hij kon zich ook niet meer wassen, daarvoor was hij te ziek en zij zou het niet durven.

Ze nam hem bij zijn korstige werkhand en streelde zijn zachte voorhoofd. Soms sloeg hij de ogen op, maar scheen haar nauwelijks te zien, al gleed de rug van zijn hand soms zacht langs haar boezem. Hoeveel uren ze zo gezeten had, wist ze niet, maar plotseling schokte Gert overeind en braakte helder rood bloed in volle golven, waarin donkere brokken dreven.

Nadat Annet alles opgeruimd had, merkte ze eerst dat Gert haar angstig aankeek, alsof hij vreesde, dat haar zijn laatste blik zou ontgaan. Van het tegendeel overtuigd, sloot hij tevreden en bewust zijn ogen.

‘Gert,’ fluisterde ze, ‘Gert, hoor je me nog?’ Ze nam een handdoek en droogde zijn natte snoet. Daarna zijn handen. Dan zette ze haar kam in zijn lange, kastanjebruine vacht. Ze sloeg het dek van de dode en bekeek hem lang en beheerst. Ze kamde wat haar over kale plekken. Zijn puntige knieën leken nu vriendelijker. Ze voelden week toen ze ze kuste. Zijn sterke spieren waren zacht en verloren langzaam aan warmte. De vingers waren schoon en bleek geworden. Hij grijsde aan zijn slapen.

Hij was met zijn hart bij mij, bij mij, snikte ze, maar ik kon geen beest in huis dulden. Als een volwaardig mens zal hij begraven worden. Hoe gaaf is hij nu.

In het koetshuis zocht ze de tuinmanskleren bij elkaar. Langzaam en nadenkend, soms onderbrekend en zijn mooie lichaamsvormen strelend, kleedde ze de dode aan, zinnen prevelend als:

‘Ik noemde je Gert, ik noemde je aap en je naam was Adam.’

‘Nu je dood bent, ben je een mens, maar nu is alles voorbij, voorbij.’

Toen baron Buitenhuis die namiddag zelfbewust zijn woning binnenstapte, vond hij Gert, zijn tuinman, dood op de divan in de serre.

‘Hij moet onwel geworden zijn onder het werk,’ mompelde hij, ‘want de tuinslang en de hark liggen nog zó op het gazon.

Annèt, Annèt, waar ben je?!’