Ontmoeting. Jaargang 9

[p. 163]

Requiem voor een non
Ev. Grolle

‘For sinners only’, heette een boek, dat voor de oorlog grote opgang maakte. Een fascinerende titel; ook één, waarbij ieder, die een christelijke opvoeding genoten heeft, direct instemmend knikt. Is het Evangelie er niet: ‘alleen voor zondaars’? De kleintjes zingen het al onder de Kerstboom, het is zo'n christelijke vanzelfsprekendheid geworden. Maar, als men dan later ineens geplaatst wordt voor die zondaars zelf (niet voor de sympathieke, maar voor de miserabele), dan voelt men eerst recht de weerstanden, die er in zo'n vanzelfsprekende uiting gelegen zijn.

De zondaren, die William Faulkner in zijn tragedie: ‘Requiem voor een non’ in heel hun afgrijselijke waarheid vertoont, zijn verreweg van sympathiek; het zijn miserabele, gemene, door en door verdorven creaturen. Levens als wrakhout en toch: één van hen noemt hij een non, voor wie hij een requiem zingt.

In feite is dus Nancy Mannigoe helemaal geen non, maar een gevallen negerin, die een baby heeft vermoord en daarom tot de strop wordt veroordeeld. Als het stuk begint, hoort men dit doodvonnis over haar uitspreken. In het vervolg ziet men, hoe haar verdediger, Gravin Stevens, hardnekkige pogingen in het werk stelt om een andere vrouw, Temple Drake, tot een biecht te dwingen.

Deze Temple Drake is de lezers van Faulkner reeds bekend uit zijn twintig jaar geleden verschenen boek: ‘Sanctuary’. Daarin wordt verteld, hoe zij als 17-jarig meisje met haar klasgenoten per trein op weg was naar een schoolfeestje. Onderweg stapt zij uit met een vriend, Gowan Stevens, een neef van de advocaat, om de reis per auto te vervolgen. Er wordt zwaar gedronken en zij rijden tegen een boom. Temple valt in handen van een geesteszieke misdadiger, Vitelli, die haar, na in haar bijzijn een brandewijnstoker vermoord te hebben (wij zijn nog in de tijd van de ‘drooglegging’) in een bordeel onderbrengt om zo nodig een alibi te hebben.

Enigszins uit schuldgevoel, omdat zij uiteindelijk door zijn toedoen in dit bordeel terechtkwam, trouwt Gowan Stevens haar en nu zijn wij acht jaar verder. Temple en Gowan hebben twee kinderen en het jongste, een baby van 6 maanden, is door Nancy vermoord.

Uit de biecht, waartoe oom Gavin zijn aangetrouwde nicht dwingt, komt bij stukjes en beetjes aan het licht, dat haar huwelijk ondraaglijk was. Gowan heeft steeds laten merken, dat hij haar vergaf, - vreselijk om altijd maar in dankbaarheid te moeten leven. Nancy (zelf een publieke vrouw en morfiniste) heeft zij uit de goot opgeraapt, om tenminste iemand te hebben, waarmee zij over haar verleden spreken kon. Maar dit verleden laat haar niet los. Haar man is in het onzekere en weet niet of de oudste zoon werkelijk wel zijn kind is. ‘Zij had er plezier in’, zegt hij tegen zijn oom. Op de dag van de moord is er weer iets gebeurd, dat met dit ver-

[p. 164]

Elisabeth Andersen als de negerin Nancy Mannigoe en Myra Ward als Temple Drake in Faulkners ‘Requiem voor een non’

[p. 165]

leden te maken heeft. Oom Gavin heeft geen bewijzen, maar hij voelt dit intuïtief. Hij weet haar er toe te brengen bij de gouverneur van de staat Mississippi de ware toedracht te vertellen. Wat dan voor de dag komt, is tragischer dan alles, wat tot nu toe vernomen is. In haar ‘slechte’ tijd is Temple van een man gaan houden. Zij schreef hem liefdesbrieven. Na zijn dood, - hij werd uit jaloezie vermoord, door de misdadiger, die haar in het bordeel onderbracht, - pleegt zijn broer met deze brieven chantage. Nancy is van dit alles op de hoogte. Zij wil, dat Temple alles aan haar man vertelt; maar deze laat Gowan op reis gaan met het oudste kind, om zelf de zaak op te lossen. Die dag, als Peter om de dwangsom komt, ontdekt zij, dat de liefde, die zij eens voor zijn broer koesterde, nu op hem is overgegaan. ‘Het kwaad zit in mijzelf’, roept zij uit. Zij wil met het kind het huis ontvluchten en er met Peter van door gaan. Op dit moment doodt Nancy de baby, opdat het voor het kwaad beschermd zal worden; opdat Temple teruggehouden wordt van haar verkeerde weg. In het laatste bedrijf plaatst Faulkner de ontmoeting van Temple met Nancy in de gevangenis aan de vooravond van de terechtstelling. Wat voortdurend ter sprake kwam, komt hier duidelijk naar voren. Nancy weet, dat zij niets meer te hopen heeft voor de wet. Haar wacht terecht de strop. Maar wat zij gedaan heeft, deed zij voor de schuld van anderen. Om Temple terug te brengen van haar weg. Om het arme onschuldige kind te bewaren voor het lijden. Zij weet, dat zij het recht op de hemel heeft verspeeld, dat zij boeten moet voor haar eigen schuld en voor die der anderen. Maar zij heeft het alles gebiecht aan Jezus. Dit geloof is haar gebleven. Misschien was zij wel ontoerekenbaar, toen zij het kind doodde. Maar zij deed dit om iets te redden en bracht haar eigen leven daarbij ten offer. Zij weet het alles niet zo precies uit te leggen, zij kan het alleen maar zeggen tot Jezus en in het geloof aan Hem toevertrouwen. Zeker wacht haar in de hemel geen ereplaats in wit gewaad en met een harp, maar misschien mag zij er zorgen voor de kinderen, die hier op aarde zo hebben geleden door de schuld der ouderen. ‘Heeft Hij niet gezegd: Laat de kinderen tot Mij komen, en heeft Hij daar niet in het bijzonder mee bedoeld, dat wij ouderen ze niet met onze schuld verhinderen mogen?’ vraagt haar verdediger Gavin Stevens.

Als Nancy getroost weer teruggaat naar haar cel, zegt Temple: ‘maar als zij gevonnist wordt, dan zij wij allemaal veroordeeld’. ‘Ja’, zegt oom Gavin, ‘heeft Hij dit niet reeds voor 2000 jaar gezegd en is Hij daarvoor niet gestorven?’

Een vreselijke wereld, waarin Faulkner ons brengt, maar in de figuur van Nancy Mannigoe plaatst hij haar tegen de achtergrond van het Evangelie. Wij beleven een merkwaardige tijd. Een schrijver als Faulkner, die nooit voor bijzonder ‘christelijk’ is doorgegaan, blijkt zijn Bijbel haarscherp gelezen te hebben. Hij schrijft met zijn Requiem een commentaar op Mattheus 21:31, wellicht schril en fel van kleur, maar niettemin van grote ernst. Deze tekst over het voorgaan in het Koninkrijk Gods staat werkelijk in de Bijbel. Na Faulkners ‘Requiem’ zal men hem niet licht

[p. 166]

vergeten. De zonde is hier ontzagwekkend, benauwend geworden, maar... naar Paulus' woord: de genade des te overvloediger.

Men moet in de opvoering van de Haagsche Comedie ervaren hebben, hoe Elisabeth Andersen de negerin Nancy Mannigoe uitbeeldde. Sommigen hebben gezegd: ‘veel te tam. Kon men daaraan nu een aan morfine verslaafde publieke vrouw herkennen?’ Een voorbarig, sensatiezucht verradend oordeel, dat geen recht doet aan Faulkners bedoeling, die een requiem zingt voor een... non. De Nancy Mannigoe van Elisabeth Andersen is niet sensationeel, niet rauw, wel beklagenswaardig. Een uitgeworpen mensenkind, dat door God wordt thuisgehaald; vanuit haar zonde overgezet in Zijn genade. Een zondares, maar een heilige; een slechte vrouw, maar een ‘non’... door het geloof. In deze uitbeelding klonk Hebreeën 11:31 nog na: ‘Door het geloof is Rachab niet omgekomen...’ Rachab heet hier Nancy Mannigoe en is zwart van huid.

Het is ook nu mijn bedoeling niet nader in te gaan op de verdiensten van regisseur en acteurs. Ik wilde u slechts wijzen op wat u te wachten staat, als u zoudt kennis nemen van dit Requiem voor een non...: iets verschrikkelijks, maar tevens iets, dat raakt aan het hart van het Evangelie, want dit is niet enkel iets liefelijks. Het Evangelie is werkelijk in de volle dramatische betekenis: ‘for sinners only’.