Ontmoeting. Jaargang 8

[p. 13]

Het shawltje
D. van der Stoep

Heinekens bier en Helena-corsetten. Vrouwen met zonnebrillen en nylonbenen. Stoplichten en auto's. Dat was buiten op het plein. Binnen mensen aan tafeltjes en de geur van goede koffie. Ik keek naar het gezicht van de vrouw aan het volgende tafeltje. Bleek opgemaakt. Zwart achter de oren gekamd haar. Ik probeerde haar blik te vangen en zat gereed om te glimlachen en flauw tegen haar te knikken, want ik herkende haar. Maar toen zag ik hoe haar gezicht plotseling grauw en ziek werd, hoe haar ogen angstig begonnen uit te puilen, hoe ze een poging deed op te staan, maar daarna kreunend in elkaar zakte. Toen ik bij haar tafeltje kwam hing ze al bewusteloos in haar stoel. Drie kellners kwamen gelijktijdig toegesneld. Bijna even haastig verscheen de gérant. Ik denk tenminste wel dat het de gérant was, want hij droeg een rode anjer in het knoopsgat van z'n zwarte jasje. Mensen aan andere tafeltjes waren opgestaan, maar gingen, de een na de ander, weer zitten toen de vrouw door de kellners de café-zaal werd uitgedragen. Ik aarzelde even, maar zocht toen ook mijn eigen tafeltje weer op. Ik had het gezicht van de vrouw herkend, maar dat wilde nog niet zeggen dat ik haar kende. Ze heette Mien en als ik er even over nadacht zou ik ook haar achternaam wel terug vinden. Haak. Mien Haak, de dochter van de kassier van de boerenleenbank. Ze had bij mij op catechisatie gegaan. Tien jaar geleden? Twaalf jaar? Ik stond toen nog in m'n eerste gemeente. Ze was een koket ding, nogal opvallend temidden van de boerenmeisjes, die ik met de catechismus probeerde bezig te houden. Lief was ze ook wel. Ik vond haar aanwezigheid op de catechisatie wel plezierig. Ik wisselde wel eens knipoogjes met haar ten koste van de boerenmeisjes als zij stomme antwoorden gaven. Haar knipoogje was verrukkelijk. Ik keek ook wel eens wat te gretig naar haar mooie benen, als ze met de andere meisjes het lokaal uitschuifelde. Eenmaal heb ik, in de tijd, dat ze catechisante bij me was, aan haar ziekbed gezeten. Ik zal toen wel de gebruikelijke woorden hebben gesproken, maar ik herinner het me nog omdat ik in een spontane bui een grote bos asters uit de pastorietuin voor haar had meegenomen. En dat herinner ik me weer omdat ik me vrij behoorlijk opgelaten voelde toen ik er mee over straat liep. Verder niets, geloof ik. Of eigenlijk nog een kleinigheid, waarover ik me toen wel bezorgd heb gemaakt. Op een avond toen de catechisatie afgelopen was vond ik achter de stoel van Mien Haak een geel zijden shawltje. Het had een eigenaardige geur die mij een wonderlijke gewaarwording gaf. Ik kan misschien 't best zeggen, dat zij mij lichtelijk ontroerde. Ik stopte het doekje in mijn zak en borg het later in een la van mijn bureau. Dat was het verontrustende. Ik vertelde er niets van aan mijn vrouw en ik gaf het de volgende week ook niet aan Mien Haak terug. Ik behield het. Het meisje vroeg er mij niet naar,

[p. 14]

maar als zij het gedaan had zou ik waarschijnlijk gezegd hebben dat ik het niet gevonden had. Ik zou er om gelogen hebben. Ik heb dat nooit kunnen verklaren. Het shawltje heeft ook niet lang in mijn bureau gelegen. In de eerste weken heb ik het een paar maal te voorschijn gehaald en er aan geroken. Dan steeg me opnieuw die kleine ontroering naar de keel. Maar op een morgen heb ik het in een plotselinge aanval van woede, omdat ik me zo kinderachtig en ziekelijk aanstelde, in een krant gestopt, er een prop van gemaakt en die in de kachel verbrand. En ik herinner me nu weer heel goed, dat ik me daardoor niet opgelucht, eerder angstig voelde.

Kort daarna ben ik uit het dorp verdwenen. Ik heb Mien Haak nooit teruggezien en daarom had het ook nu geen zin dat ik me met haar lot bemoeide. Dat zou alleen maar opdringerig lijken. Als ik aan de gérant ging vertellen, dat ik haar kende, zou ik daarna op alle vragen het antwoord schuldig moeten blijven. Ik wist niet waar ze woonde en, als ze getrouwd was, zelfs niet hoe ze heette.

Ik keek naar buiten. De ziekenauto van de geneeskundige dienst kwam bij de ingang van het café tot stilstand. Er bleven een paar mensen staan. De brancard werd naar binnen gedragen en, tien minuten later, voorzichtig weer naar buiten. Twee mannen schoven het hele geval in de auto als een lange lade in een diepe kast. De portieren werden gesloten. En toen reed de wagen langzaam weg.

Ik betaalde mijn koffie. Op weg naar de uitgang kwam ik langs het tafeltje waaraan Mien Haak gezeten had. Bij een van de stoelpoten schemerde iets. Ik schoof de stoel weg en raapte een geel zijden shawltje op. Even stond ik er verbaasd en kleurend mee in de handen. Ik dwong mezelf krampachtig er niet aan te ruiken. Dat moet je aan de portier in bewaring geven, zei ik tegen mezelf, maar ik wist op 't zelfde ogenblik ook al, dat ik het niet doen zou. Wel hield ik het in m'n hand om het, tegenover de mensen die gezien mochten hebben, dat ik het opraapte, te doen voorkomen, alsof ik er regelrecht mee naar de portiersloge liep. Maar toen ik daar aan kwam was ik uit het gezicht van de mensen. Ik stopte het doekje haastig in mijn zak en liep naar buiten, zo haastig dat de draaideur tegen mijn hielen botste.

Goed, ik liep op straat. Ik had het shawltje in mijn zak. Ik was een halve gare en een dief. Het zweet brak me uit. Ik moest nu toch eerst proberen, zo praatte ik tegen mezelf, om mijn verstand weer bij elkaar te krijgen. Dat shawltje moest ik kwijt. Ik mocht het niet verdonkeremanen. Ik moest het aan de rechtmatige eigenares terug bezorgen. Maar ik moest ook niet achter ziek geworden of flauw gevallen juffrouwen aan gaan sjouwen. Daarvoor was ik niet in de stad. Ik was hier met vacantie. Ik was bezig onder te duiken in het stadsgewoel omdat ik daarin rustig word. Voor reisgezelschappen ben ik niet geschikt en de zogenaamde rust van de natuur zou mij alleen maar benauwen. Ik had geen bijzondere plannen.

[p. 15]

Ik wilde ze ook niet hebben. Ik wilde hier een poosje alleen maar gewoon rondhannesen, een kopje koffie drinken op een terrasje, langs de grachten scharrelen op m'n dooie gemak, een film zien, een concert horen, een schouwburg bezoeken, misschien ook een museum, een boek lezen, een krant kopen aan een stalletje, een kruiswoord-puzzle oplossen. Anders niet. Zo maar een beetje lopen of zitten te wezen. Doen waar ik op 't moment zin in had. Dit shawltje moest de boel niet komen bederven. Ik moest me vooral niet in mezelf gaan verdiepen. De vraag of er hier of daar een steekje aan me los was, kon later wel eens beantwoord worden. Ieder mens kan wel eens een dwanggedachte hebben. Ik had de laatste tijd hard gewerkt. Mijn zenuwen zouden geen honderd procent zijn. Ik voelde het lapje zij koel in de linkerzak van mijn jasje. Ik moest proberen het zo elegant mogelijk kwijt te raken. Ik moest het adres van Mien Haak zien op te scharrelen en dan moest ik het shawltje in een envelop aan haar toezenden. Zonder briefje. Zonder afzender. Al lopende verzamelde ik het doekje in mijn linkerhand tot een propje en toen bracht ik dat propje naar mijn gezicht. Ik had precies dezelfde gewaarwording als tien of twaalf jaar geleden. Die kleine ontroering die me naar de keel steeg. Een lichte duizeling deed mij even stil staan. Haastig stopte ik het doekje in mijn broekzak. Wat was dit in vredesnaam, wat was dit? Wat scheelde me? Waar was mijn nuchtere verstand? Ik liep een telefooncel binnen om de gids te raadplegen. Haak, Haak, Haak. Haken genoeg, maar allemaal mannen. Ze was dus getrouwd of ze had geen telefoon of ze woonde hier niet. Deze conclusies waren niet opzienbarend. Even kreeg het spelletje me te pakken. Hoe vond ik, gesteld dat ze hier woonde, in deze stad een vrouw van wie het niet onwaarschijnlijk was, dat ze haar eigen naam verloren had. Dat leek echter maar een ogenblik interessant. 't Was allemaal erg eenvoudig. Ik kon de geneeskundige dienst opbellen en in mijn kwaliteit van predikant vragen, waar ze haar hadden heengebracht. Dat deed ik dan ook maar onmiddellijk en ik had dadelijk het goede nummer, de goede afdeling en de gewenste inlichtingen. De patiënt uit café Royal was naar het Elisabethziekenhuis gebracht. Haar particuliere adres was Groentemarkt 17. Nu hoefde ik dus alleen nog maar een envelop te kopen en het shawltje te verzenden.

Ik heb wel de envelop gekocht. Ik heb er het adres Groentemarkt 17 opgezet, ik heb het shawltje er in gedaan, de envelop dicht gelikt, er twee postzegels van tien cent opgeplakt, maar ik heb het pakketje niet verzonden. Ik heb het in het hotel in mijn koffer gestopt. Alle neigingen om de envelop weer open te maken en het doekje te voorschijn te halen heb ik weerstaan, maar ik heb de brief niet op de post gedaan. Ik had het gevoel, dat ik het mij daarmee wat al te gemakkelijk zou maken. Ik weet heel goed dat men niet op vogelgeschrei acht mag geven en dat superstitie en bijgeloof eigen werken des satans zijn, maar er was toch iets in me dat me weerhield mezelf op deze manier van het hele geval los te maken. Er was niet alleen het shawltje. Er was niet alleen ik, een alom

[p. 16]

geziene predikant, die ongerust was over een vreemde afwijking in zijn zenuwleven of wat het dan ook mocht zijn. Er was ook nog Mien Haak, het kokette meisje van de catechisatie, de mondaine vrouw van vandaag. Ik bedoel niet, dat ik, qualitate qua, zielenreddende neigingen had gekregen. De geschiedenis met het shawltje was in dit opzicht waarschuwing genoeg. Of er aan Mien Haak een steekje los was moest nog uitgemaakt worden, wat mij betreft stond het echter al vast. Ik moest mij vooral niets verbeelden. Daarvan was ik wel overtuigd. Ik geloof ook niet, dat erotische gevoelens mij parten speelden al was ik dan ook weduwnaar en al was de Mien Haak van vroeger en die van nu, zoals ik haar even gezien had, een begeerlijke vrouw. Ik had alleen het gevoel, dat ik die pas begonnen glimlach tegen haar in dat café toch nog aan haar moest laten zien, en dat ik dat knikje dat ik aan 't voorbereiden was, voor zij plotseling ziek werd, nog moest afmaken.

Daarom heb ik op de voorlaatste dag van mijn vacantie aangebeld aan het huis Groentemarkt 17 en ben ik, toen de deur werd opengetrokken de trap naar haar bovenwoning opgestommeld. Ik had 's morgens in het ziekenhuis naar Mien Haak geïnformeerd en men had mij verteld, dat ze weer thuis was. De dichtgeplakte envelop met het shawltje had ik in mijn zak. Ik had haar ook die dag niet durven openmaken. Ik nam geen risico. Mijn angsten moesten mij niet opnieuw gaan bespringen. Ik ging mij er van overtuigen dat Mien Haak een doodgewone vrouw was met doodgewone zijden shawltjes. Dat was eigenlijk wat ik ging doen, wist ik nu, ik ging mezelf laten zien dat alles maar onzin was.

Mien Haak lag op een ledikant in haar kamer. Een grote slordige maar toch wel gezellige kamer waarvan het meest opvallende was, dat de muren overdekt waren met een mengelmoes van prenten. De vrouw zag er niet ziek uit, wel bleek in de omlijsting van het zwarte haar, maar haar ogen waren levendig en sterk. Die ogen keken me ernstig aan toen ik binnen kwam. Ik ken u niet, maar gaat u zitten, zei ze, terwijl ze met haar hoofd in de richting van een stoel wees. En toen ik bij haar bed kwam stak ze mij de hand toe. Ik nam haar een ogenblik in de mijne en legde haar toen voorzichtig op de deken terug. Het was een goed verzorgde slanke hand met karmozijnrode spitse nagels. We keken er allebei naar en ik verbaasde mij er over dat een hand een zo volkomen afzonderlijk leven schijnt te kunnen hebben, hetgeen in dit geval nog geaccentueerd werd door het feit dat het bedjasje, dat de arm van de vrouw tot de pols bedekte, van vrijwel dezelfde kleur was als de deken op het bed. Ik ging op de stoel zitten en voelde een plotselinge tegenzin om mij bekend te maken. Zij had mij niet herkend en ik had het gevoel dat er van dit bezoek niets terecht zou komen als ik zulke dingen zou gaan zeggen als: Kijk nog eens goed en weet je nog van toen. Eerst op dat moment besefte ik hoe onconventioneel ik gedaan had door haar hand zo vertrouwelijk op de deken terug te leggen. Maar ze scheen er niet om te geven. Ze lag me nog altijd ernstig aan te kijken. Daar bezwoer ze ook op 't zelfde moment

[p. 17]

dat zij opkwam de vrees mee, dat ze me zou gaan vragen of ik misschien een kop thee lustte. En toen vroeg ze het toch. Lust u misschien een kop thee? Ik bloosde tot onder mijn haarwortels en knikte. Ze wees met haar hoofd in de richting van een kleine kast, waarop een theemuts prijkte temidden van een blauw servies. Misschien wilt u ook voor mij een kopje inschenken, vroeg ze, alleen maar een paar korrels suiker. Ik deed het op mijn gemak en zorgvuldig. Ik schoof een klein tafeltje bij het bed en zette daarop de kopjes neer. De vrouw kwam wat overeind en ik reikte haar het kopje aan. We dronken zwijgend de goede sterke thee. Daarna lag haar hand weer als een levend klein dier op de deken. Ik ben een nuchtere dominee. Ik had de hele situatie nog wel degelijk onder mijn verstandelijke contrôle. En dat speet me eigenlijk. Ik besefte dat ik een gewoon conventioneel gesprek zou moeten beginnen over het doel van mijn komst omdat anders de vrouw op het bed mij al spoedig een raar mannetje zou gaan vinden, dat ze zo snel mogelijk moest zien kwijt te raken. Het was dwaas en romantisch te denken dat hier twee zielen zaten, die elkaar zonder kennismaking, zonder dat zij iets van elkaar afwisten en dan bovendien nog zonder woorden zouden begrijpen. En toch groeide mijn tegenzin tegen kennismaking en tegen conventionele woorden. En daarom zei ik ze maar gauw. Ik werd plotseling bang. Ik voelde de envelop met het shawltje kraken in m'n zak en dat maakte mij bang. Dat shawltje had een vreemde macht over mij gehad. Hoe ver zou de macht van de draagster van mijn fetisj over mij gaan. Ik zei: ik ben de dominee, ik kom op ziekenbezoek. Het was een leugen, maar het was mijn bezweringsformule. De vrouw glimlachte. Ik weet het al weer, zei ze, het is weer net als toen, maar toen bracht u iets voor me mee, een bos asters uit uw eigen tuin. Ik breng nu ook iets voor u mee, antwoordde ik en haalde met nerveuse vingers de krakende envelop uit mijn binnenzak te voorschijn. Ik scheurde haar onhandig open en bracht het gele doekje te voorschijn. Ik kon mij niet bedwingen. Het ruikt verrukkelijk, zei ik, en rook er aan. Ik voelde hoe ik bleek werd van ontroering en ik zag hoe de vrouw bevreemd naar me keek. Toen wist ik niet goed meer wat ik deed. Ik nam het kleine diertje dat haar hand was van het bed. Ik wilde het meenemen. Ik wilde het stelen. Maar ik besefte ook wel dat dit niet ging. Toen kuste ik de hand, legde haar weer op het bed en vertrok in paniek. Pas toen ik op een van de grachten wat langzamer ging lopen bemerkte ik, dat ik het shawltje nog altijd in mijn hand had. Ik stopte het haastig in mijn zak. In mijn hotel aangekomen pakte ik mijn koffers en reisde nog diezelfde avond naar huis. Het was een zoele zomeravond. Lang zat ik voor de open tuindeuren van mijn studeerkamer, gewikkeld in een wonderlijke strijd met ik weet niet wie of wat om mijn innerlijke rust te heroveren. Met ik weet niet wat of wie. Wist ik het niet? Ik kon het in elk geval niet formuleren. En dat kan ik ook nu nog niet. Er kwam ook weinig verstandelijks bij te pas. Ik heb niet tegen mezelf zitten redeneren. Ik geloof dat ik alleen maar om beurten gebeden en

[p. 18]

geknarsetand heb. Om een shawltje, om een geelzijden shawltje. Het was een pover lapje toen ik het in de morgenschemering te voorschijn haalde en het glad streek op m'n knie. Ik rook er aan en voelde me vermoeid en gelukkig. Toen de zon opging vierde ik mijn Jabbok met het plukken van een grote bos bonte asters in mijn tuin. Voor Mien Haak. Ik heb ze die morgen zelf gebracht. Ik had immers nog een vacantiedag. Ik heb ze op haar verzoek zelf in een grote vaas geschikt en ze dicht bij haar op een tafeltje geplaatst. Het shawltje legde ik er naast, netjes opgevouwen. Daarna hebben we nog een poosje gepraat in de geest van: weet je nog van toen, hoe is 't met je vader en wat voer je tegenwoordig uit. En dit is dan het eind. Ik wil alleen graag tenslotte nog een verwaande en bedenkelijke opmerking maken: ik geloof wel, dat ik sindsdien een betere dominee ben geworden.