Ontmoeting. Jaargang 5

[p. 197]

Henk Krijger
Van Zacheüs

Terwijl zijn moeder hem zijn dasje voorbond keek de kleine Zacheüs naar het stille vlammetje van de petroleumlamp op de wastafel. Straks zou het weer heen en weer wiebelen, met een kort walmpluimpje, als zijn vader de koffer op de stoel voor de lampetkast zou dichtslaan.

- Sta toch niet zo te dromen, jongen, ik kan je immers zó je kraag en je strik niet omdoen. En je moet aan boord toch een nette indruk maken.

De stille stem van zijn moeder, stil en toch zo duidelijk bij al dat rumoer daarbuiten in het donker, het gezang van de wachtende roeiers, ginds bij het veer, het huilen van de maanzieke honden op de erven rondom, en heel het gerucht van jachtigheid dat je altijd hoorde als de grote boot 's nachts kwam.

- Hij slaapt nog half, lachte zijn vader. Hij klapte het deksel van de koffer neer. Zacheüs' ogen blonken: zie je wel, het vlammetje had gewapperd en een traag pufwolkje roet zweefde er nog boven.

Nadat zij hem de nieuwe schoenen had aangetrokken, bracht zijn moeder hem naar de andere kamer waar de broertjes en het zusje sliepen. Met stijve benen, omdat hij voor het eerst van zijn leven schoenen aanhad, stapte hij van bed tot bed. Hij nam afscheid met een vluchtige zoen op hun slaapwarme wangen. Dan riep zijn vader hem naar de voorgalerij.

Achter de jongen met de stormlamp aan liepen zij naar de rivier. Toen zij vlak bij de steiger van de pont waren gekomen schreeuwde Zacheüs voor het laatst ‘dag moeder’, maar hij kon niet horen of zij hem antwoordde van waar zij stond voor het hekje in de omheining van lijmdoornstruiken.

Om het vuur bij het plankier van het veer vonden zij de roeiers. Die hadden hun hoofddoek afgedaan en om de schouders geslagen want het was kil aan het water.

Zij liepen door, naar de bootjes toe. Bachmid, de grijze Arabier, kwam hen tegemoet, Zacheüs zag zijn kleine tanden blinken tussen zijn snor en zijn baard. De oude lachte omdat zijn vriendje zo onwennig liep, hij kwam naast de jongen, nam zijn hand en al gaande streelde hij die met zijn ruwe duim.

De roeiers kropen overeind en schoven twee van de smalle schuitjes over het oeverzand het donkere, klokkende water op. Zacheüs' vader ging met de lantaren en de koffers in het voorste en Bachmid waadde met zijn vriendje in de armen naar het tweede. Dan sprongen de mannen met de pagaaien op de roeibankjes en even later trokken zij in kalm rhythme de bootjes door de kabbeling. Zacheüs was op weg naar Holland.

Toen zij de plaats voorbij schoten waar het smalle rivierstrand ophield en de rotswanden links en rechts steil uit het water omhoog

[p. 198]

gingen, zagen zij achterom naar de maan die juist boven de palmkruinen bij het veer uitklom. Er waren opeens lichtslierten in het water en de gladde bladeren van de steltwortelbomen onder aan de rotswanden, links en rechts, blonken als zilveren penningen.

Zacheüs die tussen de knieën van de oude Bachmid zat, keek scherp uit naar de grotten waar zij aanstonds langs zouden komen. De zandplaten waren zij al voorbij. Daar lagen overdag de krokodillen op om zich in de zon te koesteren. Nu waren zij verlaten, stille dof-grijze schollen op het zwarte, glanzige, beweeglijke rivieroppervlak.

Daar was het eerste donkere gat, het hoogste boven het oevergewas. Dat was de grot waarin die vrouw geslapen had met een aap. Voor straf was zij in een paling veranderd. En even verderop had je het hol waar de geest van de zeewormen in kwam schuilen als het bliksemde. In die grot stond bij vloed het water kniehoog. Zacheüs was eens daarbinnen geweest, met Bachmid, ook toen het onweerde. Zij hadden er zomaar in kunnen varen.

Nu moest hij er weer aan denken, evenals aan het bezoek dat hij eens alleen had gebracht aan de grote spelonk met de voorhuiden. Een jonge vrouw uit een van de tuindershuisjes meer stroomopwaarts, had hem verteld hoe daar de manbare knapen besneden werden en er blijven moesten tot zij genezen waren. Een meisje bleef bij hen om te zorgen dat de mieren die men op hun wonden had gezet niet wegliepen. Dat was een goed middel tegen verzweringen, zeide men. Zacheüs was zo nieuwsgierig geworden, dat hij er heen was gegaan om die wonderplek te onderzoeken. Hij had er een hoop bedorven krokodilleneieren gevonden en over houten pennen in de grotwand waren aan touwtjes tot risten geregen velletjes opgehangen. De meeste van die snoeren waren hard en stijf-verdroogd, een paar maar waren nog buigzaam en aan één ervan zaten twee verse stukjes mensenhuid. Er kleefden nog dooie mieren op.

De stroom werd breder. Zacheüs keek nu vooruit of hij de eerste witte rollers op zee al zou kunnen zien schitteren in het maanlicht. Maar zij voeren nog te hoog op de rivier en hij bedacht dat waar deze uit de rotsen brak en in zee wegvloeide, de branding verder dan elders van de kust afwas.

Hier, tussen de wijder uiteen staande oevers, waren de mangroven groter en dichter op elkander gegroeid. Onder het gebladerte was het schemerig, zelfs overdag. De springvisjes die bij duizenden krioelden in de modder tussen de steltwortels, waren wit en slijmkleurig alsof zij in dat halfduister voorgoed een larvenbestaan moesten lijden. Maar het had Zacheüs steeds toegeschenen dat zij vinniger konden wegspringen dan de grijze soort die je verderop langs het strand aantrof. Je kon ze niet te pakken krijgen.

Terwijl hij zo voorbij de donkere bossen voer, verbeeldde hij zich dat die sprinkhanige diertjes hem van onder de mangrovewortels spottend zaten aan te kijken met hun puiloogjes. Zij zitten vast te grijnzen, dacht hij. Bachmid had eens zo'n beestje voor hem gevangen en hij

[p. 199]

had toen gezien hoe'n brede bek het had, echt één om honend mee te lachen. En wanneer zij voor je wegwipten, als vlooien zo vlug, maakten zij een knippend geluid dat o, zo hatelijk klonk. Net of zij zeggen wilden: lekker, mis! Maar Bachmid had er toch één gevangen. Bachmid kon eigenlijk alles.

Aan het strand, achter de rhizophorebossen, woonden de vissers. Vanaf het hoge plateau langs de kust kon je hun huizen zien. Sommige daken waren van gegolfd zink gemaakt. Lelijk, vond Zacheüs, maar goed dat je er niets van zag als je in de koraaltuinen was. Daar zouden zij aanstonds over varen, om in zee te steken, naar de grote boot toe, die nu, met hoog water, wel niet ver op de rede zou liggen. Maar eerst moesten zij nog voorbij het smalle schiereilandje waar de krokodillen niet durfden komen omdat de mohammedaanse visserlui daar altijd kwamen bidden. Zij waren natuurlijk bang voor de rare bewegingen die bij het gebed horen: de armen wijd uiteen, de armen vooruit, de handen op de knieën of voor op de borst, plotseling voorover buigen of knielen met de neus op het bidmatje en dan weer alles van voren af aan. Zacheüs zelf was er ook wel eens bang voor geweest. Maar, lang geleden, toen hij nog heel klein was. Later deed hij de bidders vaak na om de paardenjongen te plagen. En dan moesten de geitenhoeder en de tuinjongens altijd onbedaarlijk lachen.

Bachmid was ook mohammedaan, maar met hem zou hij nooit de draak steken. Bachmid was zijn vriend en bovendien was hij oud, erg oud, wel honderd en twintig jaar, zeiden de mensen. Toen hij honderd jaar was, groeiden opnieuw de tanden bij hem aan, net als bij kleine kinderen na het wisselen. Het waren korte gave tanden en daarom noemden zij hem ‘Bachmid geitengebit’. Maar nooit als hij erbij was, hij was immers zo oud, de Arabier, en oude mensen mag je niet plagen.

Nu waren zij ook de landtong van de bidders voorbij. De bootjes schoten over de brede monding van de stroom, de zee tegemoet. Nog even en zij zouden rechtsaf om de mangrovebossen heen varen en de witte branding zien blinken. En dan, als zij eenmaal de koraaltuinen over waren, zouden om de kaap ook de lichtjes van de stoomboot zichtbaar worden.

Het voorste schuitje kwam in de schaduwen die de rhizophoren over het water wierpen. Zacheüs zag zijn vaders witte helmhoed grijsachtig bewegen tegen de grillige stammen van het bos. Het was of de afstand tussen de twee bootjes plotseling veel groter was geworden. Toen ook hij uit het maanlicht in de schemer langs de steltwortels gekomen was, kon hij zelfs niets meer zien van de eerste boot. Tot zij een zwenking maakten en hij zomaar de wijde zee voor zich uitgestrekt zag. Vlakbij voer zijn vaders schuitje weer in de koele maneschijn. Hij riep met verrukking in zijn stem. Maar toen zijn eigen bootje eveneens uit de schaduw schoot, werd hij stil. Want op dat ogenblik zag hij de kleurige velden van de zeetuinen. In het kalme, ondiepe water bezijden de riviermonding had men stapelmuren, heiningen van grove rotsblokken gebouwd, waarbinnen met ebbend getij de vissen bij dui-

[p. 200]

zenden achterbleven, zodat men ze met weinig moeite kon vangen. Zacheüs was hier vaak met Bachmid geweest om te kijken hoe de vissers het werpnet met één zwaai van linkerhand en rechterelleboog behendig door de lucht slingerden, waarna het wijd en rond en bijna onzichtbaar over een hele school vissen viel. Vaak had hij hier achter de oude Arabier aan gewaad om mossels en eetbare zeesterren te rapen. Hij had dan brede sandalen aan zijn blote voeten, die Bachmid van palmbladeren had gevlochten. Want je moest voorzichtig zijn en niet in de stekels van de zeeëgels trappen. Die giftige pennen braken zo makkelijk bij je voet af en voor je het wist had je dan een opgezet been, blauw met lichtgele vlekken. Het was hem gelukkig nooit overkomen, want Bachmid waarschuwde hem altijd als er gevaar was. Die wist precies waar ze zaten, zelfs als zij zich gecamoufleerd hadden met wiervlokken tussen de stekels. Dan nog herkende hij ze. Ja, nu zou Zacheüs wel nooit meer op blote voeten lopen. Aan boord en later, in Holland, moest je natuurlijk altijd je schoenen aanhebben.

Zijn aandacht voor wat er op de zeebodem onder hem gloeide en flonkerde, was even getaand. Maar een zachte beweging van Bachmids hand verstoorde zijn mijmering. Hij keek over de aan en af blozende perken van violette en rode zeeanemonen, naar de lichtgroene en de blauwe paarlgrijze wierstruiken waarin oranje zeesterren stonden als sappig-dikke bloemen. Hij staarde naar de zwarte takken van de bladerloze hoornboompjes waar de zeepaardjes als wondervruchten tussen hingen, wijnrood en lichtend uit de ogen. En hij zag de koraalstammen, paars, als bloed, okergeel, blauw en bruin en wit gestippeld, hele wouden met grillig geknobbelde en gelede, gebogen en vertakte tronken. Wouden bevolkt met honderd verschillende soorten sponzige, zwamachtige weekdieren, met grijze inktvissen, kofferbaarzen met scharlaken stekels, met ronde, grauwe platvissen vol purperen vlekken die als sterren twinkelden, met slakken die hun gespiraalde voelhorens onder de ingewikkeldst-getorste schelpen uitstaken. Het wemelde er van de wonderlijkste kreeften en krabben, oude met lange baarden aan scharen en poten en dikke zeepestklonten op hun schaal, en jonge met hooggesteelde ogen en geruite en gevlamde dop. En overheen en tussendoor en onderlangs dit alles de millioenen kleine visjes die in drommen op het lantarenlicht van de voorste boot afkwamen. Zij schoten heen en weer en als zij wendden was er even onder het wateroppervlak een flitsen, een kaleidoscopisch verzwikken van het maanlicht in de weerkaatsing op elke kantelende visseflank. Ginds was er een pinkelen als in de lovertjes van oud borduurwerk en hier blikkerde het of er klatergoud in zee was gestrooid.

Zacheüs geloofde zijn eigen ogen niet. Stil, bijna angstig-stil keek hij toe, zich nauwelijks ervan bewust dat hij Bachmids knieën krampachtig omklampte, omdat hij zich voelde als een koorddanser op spinrag. Er hoefde immers maar één van de roeiers één enkele te diepe haal met de pagaai te doen of elk der milliarden zeeanemonen zou de kleurige franje van het kroontje intrekken. De vissen en de kreeften

[p. 201]

zouden in het wier vluchten, de bonte polypen zouden verschieten tot grijzige slijmmassa's en de geschrokken inktvissen zouden met hun bruin en zwart sap het water vertroebelen tot ondoorzichtigwordens toe. Had hij het niet vaak genoeg meegemaakt, hoe een licht schelpje, vanaf het strand in dit verdronken paradijs geslingerd, voldoende was om het binnen één seconde te laten verdwijnen? En nu, in dit ijle maneschijn, scheen hem deze pracht vluchtiger, brozer toe dan ooit.

De ban waarin hij gespannen zat werd echter plotseling verbroken. Vanaf het strand klonk het blaffen van een hond, dat beantwoord werd door luid gejank van ergens, waar achter het mangrovewoud de vissershutten moesten staan. Zacheüs keek op en verwonderde zich erover dat zij al zo dicht onder de kaap voeren. Had de vaart over deze plantsoenen dan zo lang geduurd?

Er waren mensen uit het bos tevoorschijn gekomen. Zij stonden op het uiterste van de rots die het strand afsloot. Zij droegen lantarens en naar het scheen ook muziekinstrumenten. Van over het water woeien af en toe de beverige tonen van een bamboefluit en van guitaren aan. En weer blafte de hond die langs de vloedlijn onder aan de kaap sprong.

Toen zij rakelings voorbij de landpunt voeren herkende Zacheüs de muzikanten. Het waren vissers en zoutzieders die een afscheidsliedje zongen.

Hij wilde hun iets toeroepen, maar opeens baste de stoomfluit van het schip, dat nu op de rede achter de kaap zichtbaar was geworden. Zo werd zijn aandacht van de zangers afgetrokken naar het donkere gevaarte met de rode en groene lichtjes. Hij merkte het niet toen zij over de ondergedoken visheining voeren, zelfs viel het hem niet op dat het water waarop zij daarna voortschoten donkerder, dieper was, grondeloos scheen. Want hij zag zijn vaders bootje scherp zwenken en recht op de stoomboot aansturen.

Niet veel later werd Zacheüs door Bachmid op het onderste plat van de valreep getild. Aan de hand van zijn vader betrad hij het dek, waar de mensen, met wie hij naar Holland zou reizen, stonden te wachten. De man gaf hem zwijgend een hand, maar de vrouw aaide hem over het hoofd en verschikte wat aan zijn kleren.

Toen floot de boot opnieuw. Plotseling stond Bachmid voor hem. De Arabier legde hem de handen op de schouders en sprak zachte woorden. Zacheüs verstond ze niet maar hij begreep dat ze goed waren, want de vochtige ogen onder de dikke wenkbrauwen en de rimpelige wangen achter de ruige snorrepunten glimlachten ernstig en de baard trilde, zoals hij ook deed wanneer Bachmid in zijn spreukenboek las.

Zijn vader gaf hem de sleuteltjes van zijn koffer en daarna omhelsde en zoende hij hem.

Toen hij even later over de ziltig-klamme reling boog, zag Zacheüs dat de schuitjes al weer van langszij waren afgestoten.

- Dag vader, dag Bachmid, riep hij en hij zwaaide met zijn zakdoek tot hij nog slechts het lichtje op het voorste bootje kon onderscheiden

[p. 202]

met de lange, slingerende weerspiegeling daarvan in zee. En daarna raakte hij in twijfel of het niet één van de lantarens op de kaap was die hij zo zag twinkelen. Hij riep nog eens maar er kwam geen antwoord. Alleen verbeeldde hij zich nog de hond te horen blaffen.

Dan begon het schip onder zijn voeten te trillen en opeens rook hij de lucht van teer en roet en zoutig kopergroen. Hij zag om en merkte dat ze hem alleen hadden gelaten.

Er moest een trap zijn, omlaag naar de kajuiten. Zijn schoenen klosten stuntelig over het dek toen hij liep te zoeken. Het was een vervelend geluid.

Toen hij beneden in het electrische licht van de salon stapte, zag hij onwillekeurig langs zijn matrozenpakje neer. Zijn ene kous was wat afgezakt. Omdat iedereen naar hem keek dorst hij die niet op te hijsen.

De vrouw kwam met uitgestrekte armen op hem toelopen.

- Ik zal morgen het elastiek wat nauwer maken, zeide zij en zij nam hem bij de hand om hem naar de anderen bij de tafel te voeren. De kleine Zacheüs vond haar stem wel vriendelijk, maar niet stil. Hij gaf geen antwoord want hij voelde opeens iets diks in zijn keel dat hij niet kon wegslikken.

Terwijl hij naast haar ging probeerde hij zijn voeten behoorlijk op te tillen. Maar het lukte niet.