Ons Erfdeel. Jaargang 44

Het buitenland en wij

Ter gelegenheid van de tiende verjaardag van het Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds verscheen in 2000 het boek Klein Land, Grote Schrijvers. Naast dat Kleine Land en die Grote Schrijvers is er de Zeer Grote Wereld en die is het actieterrein van het Produktie-fonds. In het boek wordt met tevredenheid vastgesteld dat de Nederlandstalige literatuur definitief een plaats op de literaire wereldkaart heeft veroverd. Het is een voortdurende veldtocht, met campagnes die zich achtereenvolgens in Frankfurt, Barcelona, Göteborg en Londen ontrolden. Bij die gelegenheden bracht de Vlaams-Nederlandse Stichting Frankfurter Buchmesse met wisselend succes zwaar geschut in stelling: kosten noch moeite werden gepaard om op de grote boekenbeurzen de Nederlandstalige literatuur te promoten.

Van 17 tot 21 mei 2001 trok de Stichting weer ten strijde. Ditmaal was de Turijnse Fiera del Libro aan de beurt. Zoals bij vorige gelegenheden streefde men een dubbel doel na: de naamsbekendheid van reeds in het Italiaans vertaalde auteurs vergroten en hun niet vertaalde confraters introduceren bij pers, uitgevers en lezers. De Stichting investeerde zoals gebruikelijk vooral in informatie: een aantrekkelijke en overzichtelijke stand op de beurs zelf, een heldere brochure over Letterature olandese e fiamminga, en talrijke voordrachten, debatten en interviews met een keur aan Vlaamse en Nederlandse schrijvers. Maar ook de voorbereiding is van belang: in de aanloop naar de beurs haalde men begin 2001 een aantal vooraanstaande Italiaanse critici naar Vlaanderen en Nederland om deze al warm te maken voor de literatuur uit de Lage Landen. Dat leverde alvast een paar enthousiaste stukken op in kranten als La Stampa en La Repubblica. De begeestering bij deze laatste krant was blijkbaar zo groot dat de scribent van dienst op 21 maart 2001 meldde dat er maar liefst 9 miljoen Nederlandstaligen in België zijn en dat de bekende auteur Willem Elsschot persoonlijk van de partij zou zijn op de Fiera.

Op 17 mei werd het startschot gegeven door Hella S. Haasse en Hugo Claus. Deze laatste, wiens bloemlezing Gedichte kort voordien nog met de Preis hit- Europaïsche Poesie werd onderscheiden, is in literatuurminnend Italië niet helemaal een onbekende. La sofferenza del Belgio gaat er met een ‘Premio Internazionale Nonino 2000’-buikbandje over de toonbank. En van Haasse zijn er zeven titels in het Italiaans verschenen en drie in voorbereiding.

Bij de organisatie van de literaire evenementen probeerde men waar mogelijk de Nederlandstalige auteurs te koppelen aan Italiaanse collega's. Dat was ook het geval bij de slotmanifestatie Lof der Zotheid, een ‘spettacolo letterario e musicale’ waar naast Tom Lanoye, Hugo Claus, Harry Mulisch, Arnon Grunberg en nog een handvol andere Vlaamse en Nederlandse auteurs ook de gevierde Susanna Tamaro zou optreden. ‘Zou’, want toen het vierhonderdkoppige publiek er lucht van kreeg dat Tamaro van het programma was afgevoerd, liep de zaal halfleeg. Dat gebeurde nota bene tijdens het optreden van Mulisch, wiens

[p. 618]

laatste drie romans volgend jaar in het Italiaans verschijnen. Gelukkig werden La scoperta del cielo, La procedura en Siegfried door de Milanese uitgever Rizzoli gepromoot met een heerlijk onbescheiden folder over ‘de grootste Hollandse schrijver van onze tijd’.

Maar de enige Nederlandse auteur die in mei de voorpagina haalde van een Italiaanse krant was Anne Frank, met een vertaling van haar pas opgedoken dagboekbladen. Dat mag geen reden tot teleurstelling zijn: op internationaal vlak moeten onze nog levende (en ook dode) literatoren het altijd afleggen tegen het meisje van de Prinsengracht. Belangrijker is de aanwezigheid op het literaire veld en het afrekenen met een aantal wijdverbreide misverstanden. Zo merkte Alessandra Orsi, recensente bij La Stampa, op dat de kennismaking met het werk van bv. Bart Moeyaert en Arnon Grunberg haar indruk over de Nederlandse letteren - ‘somber, droevig en vol ongelukkige mensen’ - heeft gewijzigd. Rome is niet in één dag gebouwd en Italië is niet in vijf dagen te veroveren. Of zoals Tom Lanoye het met kennis van de natuur verwoordde: ‘Dit soort initiatieven werkt volgens de spermatozoïdenmethode. Je schiet met heel veel, en dan blijft er altijd wel iets hangen’.

In het kader van het internationale cultuurbeleid van de Vlaamse regering heeft Minister van Cultuur Bert Anciaux een aantal nieuwe accenten gelegd. Een aspect daarvan is het project ‘Het goede nabuurschap’, dat bestaat uit een reeks van culturele uitwisselingsprogramma's met de aangrenzende regio's. Zo worden o.a. via het Festival van Vlaanderen de banden met Zeeuws-Vlaanderen nauwer aangetrokken. Van 2002 tot 2004 wordt er gewerkt aan een samenwerkingsverband tussen Vlaanderen en Nord-Pas-de-Calais. Ankerpunten voor deze ‘la Belle Flamande’ zijn Brugge en Rijsel, resp. in 2002 en 2004 ‘Culturele Hoofdstad van Europa’. Er wordt dus gestreefd naar ‘bilaterale partnerschappen’. Het vroegere systeem met culturele ambassadeurs werd geschrapt, maar de uitgenodigde Vlaamse kunstenaars of gezelschappen blijven wel ondersteund voor hun buitenlandse presentaties.

In 2001 en 2002 is de blik gericht naar het oosten, met een multidisciplinaire uitwisseling tussen Vlaanderen en Nordrhein-Westfalen. Tot 9 december 2001 ontvangen de Duitse buren de Vlaamse cultuur, en in 2002 is Vlaanderen de gastheer van Nordrhein-Westfalen. Naast spektakel is er ook plaats voor reflectie: de dans- en theatervoorstellingen van o.a. Rosas, Dito'Dito en Het Paleis in Düsseldorf kregen op 1 juni een staartje in een debat over ‘Szene Flandern’, een kritische vergelijking tussen de situatie van het theater in Vlaanderen en in Nordrhein-Westfalen.

Ook film, muziek, literatuur en beeldende kunsten kwamen aan bod. En op 29 september had in Düsseldorf de conferentie ‘Toleranz und Vielfalt’ plaats: 500 Vlaamse en Duitse scholieren beraadden zich daar op ludieke manier over de multiculturele maatschappij.

Klompen, windmolens, tulpen, nederwiet... ze bepalen nog steeds de buitenlandse perceptie van Nederland. En ook, iets minder oppervlakkig: de schilderijen van Rembrandt en Vermeer. Over het leven van de eerste is heel wat bekend. Zijn productiviteit is indrukwekkend. Maar Vermeer? Er zijn nauwelijks biografisch gegevens en slechts 35 aan hem toegeschreven schilderijen. Niettemin groeide de Delftse meester uit tot een kunsthistorisch en cultureel icoon.

Mysterie schept ruimte voor fantasie. Het gebrek aan informatie over Vermeer maakt van zijn leven en werk dankbare onderwerpen voor romanschrijvers. In Girl with the Pearl Earring speculeert Tracy Chevalier over het huishouden van Vermeer in de jaren zestig van de 17e eeuw. Zij observeert de huiselijke spanningen tussen de schilder, zijn immer zwangere echtgenote, zijn schoonmoeder en een zestienjarig dienstmeisje dat model staat voor het beroemde schilderij uit de titel, ook wel eens de Nederlandse Mona Lisa genoemd.

Meisje in Hyacinthblauw van Susan Vreeland is dan weer een reis door het verleden om de oorsprong te achterhalen van de 36e Vermeer. Via acht onderling verbonden verhalen en een aantal opeenvolgende eigenaars komen we terecht bij het onderwerp van dat imaginaire doek, nl. Vermeers dochter Magdalena. Onderweg doorheen de tijd wordt ook de veranderlijke waarde en betekenis van kunst duidelijk.

Ook Katherine Weber verzint een Vermeer.

[p. 619]

In haar psychologische thriller Een les in muziek ontstaat een band tussen de geschilderde vrouw op het doek en hoofdfiguur Patricia Dolan. Deze Iers-Amerikaanse kunsthistorica raakt door een passionele relatie betrokken bij de Noord-Ierse onafhankelijkheidsstrijd en moet een keuze maken tussen de schoonheid van kunst en politiek pragmatisme.

Een keuze die Marilyn Chandler McEntyre alvast niet moet maken, want in haar dichtbundel In Quiet Light neemt zij de mysterieuze schoonheid van schilderijen als Het melkmeisje als vertrekpunt voor ‘Poems on Vermeer's Women’. Een contemplatieve oefening die ze zelf in een gedicht als volgt omschrijft:

Go home. Write about her now.
Give her lines and let her speak (...)
(...) And never
see a woman's face again without
at least a passing thought of what
one man with eyes to see her
found in hers.

De stroom aan studies over Vermeer droogt evenmin op. Anthony Bailey, die eerder al twee boeken aan Rembrandt wijdde, schetst in Vermeer: A View of Delft een persoonlijke portret. Hij begint zijn verhaal in 1654 met de grote buskruitexplosie in Delft en eindigt met de weerklank van Vermeers werk bij Proust en de beruchte vervalsingen van Han van Meegeren. Een andere boeiende studie, maar dan technischer, is Vermeer's Camera. Hierin probeert Philip Steadman aan te tonen dat Vermeer gebruik maakte van een camera obscura om zijn bijna fotografische taferelen te schilderen. En wie op korte tijd veel wil leren over Vermeer kan zijn gading vinden in The Little Book of Vermeer: leven, werk, techniek, thema's, stijl en historische context in zakformaat voor leken verteld.

Twaalf schilderijen van Vermeer en tien van zijn stadsgenoot Pieter de Hooch vormden de kern van de tentoonstelling Vermeer and the Delft School (Metropolitan Museum of Art,

George Deem, ‘Seven Vermeer Corners’, 1999, olieverf op doek, 127 × 218,5 cm, collectie van de kunstenaar - Foto E. Peterson jr.

New York, 5 maart - 27 mei 2001; National Gallery, London, 20 juni - 26 september 2001). Daar rond werden werk van minder bekende meesters en allerhande kunstvoorwerpen verzameld. De expositie toont op verhelderende wijze aan dat Delft al sinds 1200 een artistiek centrum was en dat het in de 17e eeuw meer was dan een fabriekje van schilderijen met huishoudelijke taferelen. Overigens maakte de Vrouw aan Virginaal die begin maart in The Sunday Times tot een vers ontdekte Vermeer werd bestempeld geen deel uit van de tentoonstelling. Er was namelijk sprake van verwarring: het ging om een werk dat al lang bekend is en dat volgens gezaghebbende kenners geen authentieke Vermeer is. Wim Pijbes, directeur van de Rotterdamse Kunsthal, formuleerde het als volgt: ‘Een echte Vermeer lacht, maar een valse grijnst. En deze grijnst’. Het is dus nog even wachten op nr. 36.

tracy chevalier, Girl with a Pearl Earring, Harper Collins, London, 1999, 248 p., isbn 0-00-225890-0.
susan vreeland, Meisje in hyacintblauw, BZZTÔH, Den Haag, 2000, 192 p., isbn 90-5501-750-7.
katharine weber, Een les in muziek, De Bezige Bij, Amsterdam, 2000, 163 p., isbn 90-234-5356-4.
marilyn chandler mcentyre, In Quiet Light: Poems on Vermeer's Women, Wm. B. Eerdmans Publishing Co., Grand Rapids, mi / Cambridge, 71 p., isbn 0-80-283879-0.
anthony bailey, Vermeer: A View of Delft, Henry Holt & Company Inc., New York, 256 p., isbn 0-80-506718-3. De vertaling Gezicht op Delft verschijnt in november 2001 bij uitgeverij Bert Bakker.
philip steadman, Vermeer's Camera: Uncovering the Truth behind the Masterpieces, Oxford University Press, Oxford, 2001, 207 p., isbn 0-19-215967-4.
guillaume cassegrain, e.a., The Little Book of Vermeer, Flammarion, Paris, 2001,120 p., isbn 2-0801-0549-3.
walter liedtke, e.a., Vermeer and the Delft School, Yale University Press, New Haven, ct, 550 p., isbn 0-30-008848-5.

Filip Matthijs