Ons Erfdeel. Jaargang 32

[p. 785]

Nederlandse taal- en cultuurpolitiek
Nederlandse taal en cultuur in het buitenland

Het buitenland en wij

Als twee wildvreemde verenigingen elkaar vinden in gemeenschappelijke doelstellingen kunnen er onvoorspelbare dingen gebeuren. Dat is zeker het geval geweest met het Brugse ISV en de Bretonse Association Kerdévot 1989.

Het ISV (Instituut voor Staatkundige Vorming - Regionaal Documentatiecentrum) is een vereniging die zich sinds vijfentwintig jaar onder meer toelegt op het bijeenbrengen en verwerken van informatie over de Brugse regio. Daarnaast maakt het ISV zich ook verdienstelijk bij het leggen van cultureel-artistieke contacten met Frans Baskenland. Voorzitter Fernand Etienne en spilfiguur Jan-Bart van In hebben daar nu een opmerkelijk Bretons luik aan toegevoegd.

De Association Kerdévot 1989 is een paar jaar geleden in het leven geroepen om de vijfhonderdste verjaardag te vieren van een kapel op het grondgebied van An Erge Vras, een achttal kilometer ten oosten van Kemper (Finistère). De Vlaamse connectie is een retabel dat omstreeks 1500 werd gesneden in Antwerpen en/of Mechelen. Voorzitter Bernez Rouz, radiojournalist en Bretons voorvechter, wilde weten hoe zo'n duur stuk ooit terecht kon komen in een niet zo rijke, landelijke gemeente als An Erge Vras, die nu nog altijd maar 7.000 inwoners telt. Op zijn zoektocht kwam hij in Brugge terecht, toen het ISV daar in september 1988 de ruggegraat vormde van een Tweedaagse van de Bretonse Taal, gehouden naar aanleiding van de publikatie van Kruispunt 117: Verhalen van het Eind van de Wereld. Kortkunst uit Bretagne (Uitg. Kruispunt, Boeveriestraat 8, B-8000 Brugge).

Meteen hadden het ISV en de Association Kerdévot 1989 elkaar gevonden. Behoorlijk onder de indruk van de Tweedaagse hadden de Bretonse bezoekers het dadelijk over een tegenbezoek, dat intussen plaatsvond. Een vijftigtal ISV-ers trok van 15 tot 21 juli 1989 namelijk naar de viering van 500 jaar Kerdévot. Voorzitter Rouz had de feestelijkheden rond Kerdévot ondergebracht in het jaarlijkse Festival de Cornouaille (in Kemper), dat dit jaar daardoor een paar Vlaamse trekjes vertoonde. Leuk voor de Vlaamse bezoekers, en verder niks aan de hand, kan men denken. Behalve dat een paar dingen zullen blijven getuigen van de culturele uitwisseling Brugge-Kemper.

In de eerste plaats is er de catalogus bij een tentoonstelling over de historische relaties tussen Bretagne en de streken aan de Scheldemonding: Bretagne-Flandres. Relations économiques, politiques et artistiques - xive-xvie siècles (Uitg. Musée Départemental Breton, Kemper). Uitgaande van de niet verklaarde aanwezigheid van het retabel in Kerdévot en vanaf het begin ponerend dat er meer vragen zijn dan sluitende antwoorden, gaan de medewerkers in op een paar aspecten:

- Jean Kerhervé (Universiteit van Brest, Centre de Recherche Bretonne et Celtiques) beschrijft in de eerste synthese die daarover werd gemaakt de contacten tussen Bretagne en Vlaanderen van de 14e tot de 16e eeuw. Ook voor leken is dit een basisdocument, dat de verrassend gelijklopende lotsbestemming van het hertogdom Bretagne en het graafschap Vlaanderen blootlegt.

- Dezelfde Jean Kerhervé behandelt beknopt de start van de drukkunst in Brugge, waarin de Breton Jan Brito een rol speelde. (Beide artikels van Kerhervé zijn naderhand ook verschenen in het bijzonder fraaie blad Ar Men, nr. 22, aug. 1989, B.P. 159, F-29171 Douarnenez Cedex).

- Hans Nieuwdorp, conservator van de Antwerpse musea, stond een bijdrage af over ‘Les Retables Flamands: un art, une industrie’, waarop een meer gedetailleerde beschrijving volgt van het retabel van Kerdévot, van de hand van Daniel Russo (Université de Haute Bretagne, Rennes).

[p. 786]

- Twee korte bijdragen sluiten het overzicht af: ‘Les plats d'offrande de la région rhénane’ van Yves-Pascal Castel, en ‘Le vitrail breton et les Flandres’ van Roger Barrie, Conservateur Régional de I'Inventaire Général.

- Een tweede publikatie die zonder de bewuste Bretons-Vlaamse contacten het daglicht niet had gezien is een aflevering van het historisch tijdschrift Dalc'homp Sonj (nr. 26 - Adres: 36, rue Emile Zola, F-56100 Lorient - het tijdschrift heeft een Bretonse naam, maar publiceert hoofdzakelijk in het Frans). François Herry schrijft erin over de Bretonse aanwezigheid in Le Pays des Morins, wat we vrij als Frans-Vlaanderen kunnen vertalen, en over de Vlaamse Jeanne la Flamme, die in Bretagne en vooral Hennebont naam heeft gemaakt als een eerste klasse ijzervreetster van meer dan 600 jaar geleden. Claude Sterckx (U.L.B.) geeft een overzicht van de Keltische studies in België. Dat is momenteel een Franstalige bezigheid, maar dat ligt niet aan de steller van het artikel. Er is ook een kort bericht over de Bretonse prediker Olivier Maillard in Brugge (1500 en 1501) en een eerste poging tot inventarisering van de vertalingen uit het Nederlands in het Bretons en vice versa.

Met die twee publikaties is een eerste basis gelegd voor verder onderzoek. Si tous les (humbles) gars du monde voulaient se donner la main...

Een andere uitgestoken hand is een Catalaanse. De Bretonse cultuur - in het Bretons - is zwak en nooddruftig. De Catalaanse is dat niet en kan zelfs een stimulerend voorbeeld vormen voor een bepaalde soort van Noordnederlands taaldéfaitisme, ‘dat we onvermijdelijk wegzinken in een Angelsaksische oceaan’ en wat dies meer zij.

Eén naam komt onmiddellijk bij ons op als het over Catalonië gaat. En jawel, Bob De Nijs deed het wéér. Na zijn Tirant lo Blanc in Nederlands jasje is nu bij Bert Bakker zijn vertaling uitgekomen van Joan Perucho's Les històries naturals: Natuurlijke historieën Het boek wordt gepresenteerd als een ‘razendknappe filosofische thriller’. Had ik de publiciteit moeten voeren, dan had ik het gehad over een heel plezierig kolderverhaal dat tegelijk een verholen afrekening is met de aanhang van Franco. Knettergek is de ‘Lijst van personages en plaatsen’ die de lezer wegwijs moet maken in Perucho's fantasielandschap. Intens leesgenot verzekerd!

In de andere richting heeft Bob De Nijs de publikatie van een werkstuk dat ruim tien jaar heeft liggen sluimeren tot een goed einde kunnen brengen: een bloemlezing Vlaamse verhalen in Catalaanse vertaling, samengesteld in opdracht van de Vlaamse PEN (met voorzitter Albert Bontridder als stuwende kracht) en het Centre Català del PEN Club. De titel luidt: Miralls d'un altre paisatge (Spiegels van een ander landschap), met de bijtitel: Antologia de narradors flamencs contemporanis (Uitg. Columna, Barcelona).

Twaalf auteurs komen aan bod: Boon, Auwera, Geeraerts, Claus, Ruyslinck, Raes, Vandeloo, Stassaert, Gils, Michiels, Van Goeree en Van Paemel.

In het voorwoord schetst Alex

[p. 787]

Broch namens de Catalaanse PEN de moeilijke geboorte van de bundel, wat eigenlijk alleen maar voor de ingewijden interessant is, maar Bob De Nijs zelf heeft gezorgd voor een epiloog die meer dan de moeite waard is. In de vorm van korte, duidelijke vragen met gedetailleerde antwoorden vertelt hij de Catalaanse lezer wat al die vreemde termen eigenlijk betekenen: Vlaams, Nederlands, Vlaamse literatuur, Nederlandstalig, Belgisch, enzovoort. Nog altijd geen overbodige bezigheid, zoals Bob De Nijs maar al te goed weet. De epiloog begint dan ook heel terecht met een vraag voor beginners: ‘Vlaamse literatuur? Wat wil dat zeggen? Bestaat dat?’

Ik signaleer graag een paar interessante besprekingen van de bundel. In het dagblad Avui (26 maart 1989) greep Josep-Sebastià Cid de gelegenheid aan om na te gaan welke boeken in de laatste jaren in het Catalaans werden vertaald. Hij stelt vast dat feitelijk alleen maar wordt geput uit de Angelsaksische literatuur en al in veel mindere mate uit de Italiaanse, Franse en Duitse. ‘Recente vertalingen uit het Russisch, Portugees en Chinees - om drie literaturen van belang te citeren - zijn niet meer dan wat pigmentering, om de mode te volgen, om een bepaalde auteur te recupereren of vanuit de lovenswaardige inspanning van een vertaler en een uitgever om de grenzen van onze eigen letterkunde te verleggen.’ Cid verwijst naar mogelijke projecten om binnen Europa te komen tot ruimere vertalingskansen voor de zogenaamd ‘kleinere’ literaturen en vindt Miralls d'un altre paisatge een voorbeeld van wat zo'n gewenste Europese bibliotheek zou kunnen bevatten. Op basis van de opgenomen verhalen verklaart Cid dat hij nader kennis wil maken met het werk van Raes, Michiels en Van Paemel. De zwarte keizer van Claus noemt hij ‘van de beste bladzijden uit de hedendaagse letteren, die ons doen denken aan een nostalgieke Joyce.’ Ook Lucienne Stassaert krijgt een vermelding.

In het maandblad Serra d'or (februari 1989) spreekt Joan Triadú met veel sympathie van de ‘onvermijdelijke’ Bob De Nijs, door wiens toedoen nu een interessante staal uit een onbekend literair domein te zien is. Triadú herinnert zijn lezers eerst aan de Titanenarbeid die De Nijs al verrichtte met onder meer de bloemlezing Een Catalaans bericht van 1968 en Triant lo Blanc, en verwijst dan - net als Cid trouwens - naar de informatieve epiloog. De recensent geeft als zijn persoonlijke keuze: de bijdragen van Geeraerts (Vierde brief rondom liefde en dood), Claus (De zwarte keizer), Stassaert (De appel) en Van Paemel (Het sprookje van Mirjam.)

Het is een enorme sprong van de levendige en persoonlijke Bob De Nijs naar het zwaar-op-dehandse, officiële blad dat het Adviescomité Promotie Vlaanderen om het kwartaal uitgeeft voor het Commissariaat Generaal voor de Internationale Samenwerking (Trierstraat 100, B-1040 Brussel) onder de titel Flanders - The Magazine of the Flemish Community.

Voor de eerste twee afleveringen is ‘zwaar-op-de-hands’ zeker de gepaste term. Bepaalde bijdragen zijn erg moeilijk te lezen en alleen wie examen moet afleggen over de stof houdt de lectuur vol. Om man en paard te noemen: de inleidende woordjes van G. Geens, Minister President of the Government of Flanders, A port for all seasons: Antwerp van havenschepen Devroe, Investment for Flanders - GIMV door x, The History of Flanders Expo door K. Damman, Socio-economic collective bargaining in Flanders door E. Bruyninckx van de SERV, Reconstruction and expansion policy in Flanders door N. De Batselier, Vice-Minister President of the Government of Flanders, zijn voor een algemeen lezerspubliek nauwelijks verteerbaar.

De grote winstpunten van dit nieuwe blad zijn de verzorgde opmaak, de rustige bladspiegel en vooral de juiste informatie die het - in al zijn degelijkheid - verschaft over een breed scala van onderwerpen. Maar aan de andere kant is het in grote mate juist wat het verklaart niet te willen zijn: ‘just another government advertorial’.

Jan Deloof