Ons Erfdeel. Jaargang 10

[p. 4]

geyl aan drion

2 Juni 1931.

Amice,

ik ben op de terugweg van een kort verblijf in Antwerpen, waar ik bij Herman Vos gelogeerd heb. Wellicht zal het je interesseeren het een en ander te hooren van de gesprekken die ik met hem en andere Vlamingen over de crisis en politieke vooruitzichten in het algemeen gevoerd heb.

Vanochtend neigden de bladen er algemeen toe om, na de onaannemelijke tegenvoorstellen van de liberalen, ontbinding als de eenig overschietende oplossing te zien en het woord zit in de lucht. Vos houdt natuurlijk met de mogelijkheid ernstig rekening, maar blijft er toch vrij sceptisch tegenover. Hij gelooft dat men al het mogelijke doen zal om ontbinding te vermijden en er schijnen nog altijd wel combinaties en compromissen denkbaar.

Zooals je weet, verwacht iedereen (en dat is een van de redenen waarom men in Brussel voor een ontbinding zoo beducht is), dat de Vlaamsch nationalisten uit algemeene verkiezingen versterkt terug zouden komen. Vos en zijn vrienden zijn zelf vast overtuigd dat het zoo gaan zou. Er wordt gepraat van 20, 25, 30 zetels in plaats van de 11 die zij nu hebben. Daarin gelooven noch Vos noch Borginon, die ik te Brussel sprak. Maar tot 16 of 18 denken zij toch zeker te komen en wat van niet minder belang is, zij hopen dat er enkele goede krachten bij zouden komen, of ook in de plaats van nu zittende nulliteiten treden. De mij genoemde namen zijn: Elias te Gent, een bekwaam jong historicus, leeraar aan het atheneum, met wie ik in correspondentie sta; tegen hem vertegenwoordigt Wies Moens te Gent de meer extreme richting maar zonder kans, naar Vos mij verzekerde; Beekman, te Kortrijk, die ik van Dietsche studentencongressen ken, advokaat; Bert d'Haese, te Aalst; en Borginon zelf te Brussel. Als die mannen er werkelijk allen inkwamen, zou de Kamerclub een heel ander intellectueel gehalte aannemen; op het oogenblik is toch werkelijk Vos de eenige man van intellectueele beteekenis onder de elf. Er zijn echter door het apparentatie-stelsel van de Belgische kieswet verrassingen mogelijk. Bovendien zijn de onderlinge verhoudingen in West-Vlaanderen nog steeds verward. Wies Moens kan naar de meening van Vos te Gent geen kwaad, maar zijn vriend en bondgenoot Van Severen is in West-Vlaanderen een wezenlijke macht. Van Severen heeft zich (evenals Moens) fel tegen het federaal statuut-ontwerp verklaard, waarin hij een verraad aan de politiek-Groot-Nederlandsche gedachte ziet. Hij heeft niet kunnen verhinderen dat al de West-VI. Kamerleden hun naam mee daaronder gezet hebben, al heeft Jeroom Leuridan lang geaarzeld. De moeilijkheid is dat die Kamerleden, en in 't bizonder Leuridan, toch altijd nog bevreesd voor Van Severen zijn, en Vos en Borginon waren er niet zeker van dat het in W.VI. als de verkiezingen nù moesten gebeuren, niet leelijk tegen zou kunnen loopen. Dit was voor Vos een reden om te wenschen dat de ontbinding nog eenige tijd uitgesteld zou mogen worden. Daar komt bij dat de verkiezingen nu volgens het oude kiesregister gehouden zouden moeten worden, en dat de VI. nationalisten juist van de nieuwe kiezers veel zouden

[p. 5]

mogen verwachten. - - Alles bijeen twijfelen de leiders er echter geen oogenblik aan, of zij zouden er ettelijke zetels bij winnen.

Vos is stellig van meening dat er met de huidige Kamer geen krachtige VI. hervormingspolitiek gevoerd zal kunnen worden. Naar het schijnt, wenscht de koning zoo'n politiek thans met veel beslistheid. De koning moet over de ontoegeeflijkheid van de Brusselsch-Waalsche liberalen zeer slecht te spreken zijn en verwacht voor de toekomst van België en van zijn eigen huis slechts heil van ruime concessies aan het VI. standpunt. Zooals je weet, heeft Vos in de Schelde Van Cauwelaert naarvorengeschoven, betoogende dat het nu of nooit bewezen moest worden of zijn (Van C's) Vlaamsche politiek op Belgische grondslag uitvoerbaar was. De intieme gedachte van Vos daarbij is natuurlijk dat Van C niet slagen zou, en dat daardoor het Belgisch eenheidsregiem nog meer gediscrediteerd zou worden. Ook als aangenomen moest worden dat Van C een hervormingsplan als thans door de VI. Kathol. opgesteld is inderdaad zou kunnen verwezenlijken, zou Vos de poging toejuichen, aangezien hij meent dat taalwetten als thans door de Belgicistische Flaminganten verlangd worden, enkel de inleiding kunnen zijn tot administratieve ontbinding van België, tot het federale stelsel met andere woorden. De Koning echter ziet in deze politiek nog het middel om het bestaande regiem te bevestigen. Reeds sedert eenige tijd heeft hij, volgens Vos, aangedrongen op een drieledig Kabinet (Kath, lib. en soc.) onder Van C. Hiertoe zou Van C bereid zijn, maar de socialisten willen niet. Gisterenavond werd ons nu uit een bron die met Van C in onmiddellijk contact staat, verzekerd dat de koning thans, voor het geval Renkin het opgeeft, Van C zal trachten te bewegen om een extraparlementair kabinet te vormen, een koninklijk kabinet werd het ook genoemd. Vos achtte dit bericht onwaarschijnlijk en geloofde in ieder geval niet dat Van C op die voet iets zou kunnen uitrichten.

De crisis vervult in ieder geval de Vlaamschgezinden met groote vreugde en groote verwachtingen. Zij bewijst hoe geweldig de VI. nation. gedachte gegroeid is in de laatste jaren. Heel het Belgische politieke leven is in het ongereede geraakt doordat de VI. Katholieken eindelijk, onder de dreiging van het VI. nationalisme, stand houden op een programma van waarachtige VI. hervormingen; de houding van Sap en zijn Standaard hebben aan de obstinaatheid ook veel schuld; terwijl van hun kant de liberalen, vertegenwoordigers van de sociaal en financieel nog altijd zoo machtige verfranschte burgerij, weigeren toe te geven. Uit die botsing ontstaat nu in Vlaanderen de stemming, die voor wezenlijk ingrijpende hervormingen noodig is. Ontbinding of geen ontbinding, met Van Cauwelaert of een ander, er moet weldra een periode komen waarin met de afbraak van het oude Belgische regiem in ernst begonnen zal worden. Hoe dat juist in zijn werk zal gaan, en in welk tempo, dat is altijd nog heel moeilijk te voorzien.

Een werkelijk piteuze rol wordt in dit alles gespeeld door de Vlaamsche liberalen. Ik had vanochtend nog een gesprek met Maurits Sabbe, directeur v.h. Plantijn-museum, goed Vlaamsch-gezinde, en actief liberaal. Hij achtte de voorstellen van de liberale partij even onaannemelijk als een VI. Katholiek, maar toen ik hem vroeg wat hij en zijn geestverwanten doen kunnen om hun afwijkende meening te doen gelden, kwam hij rond voor hun volslagen onmacht uit. Afscheiding, zeker, vorming van een VI.-liberale partij: dat was geprobeerd en telkens op een jammerlijk fiasco uitgeloopen; om dat weer te doen moest een bizonder gunstige gelegenheid afgewacht worden. Voor Antw. zitten 3 lib. Kamerleden, Boeckx, Joris en Baelde. De eerste is goed Vlaamsch maar onbeduidend; de twee anderen behooren tot de verfranschte burgerij. Sabbe vertelde mij dat in het gezin van Baelde alles in het Fransch toegaat. Zelf kent de man

[p. 6]

natuurlijk goed Nederl., en zelfs ziet hij het belang voor zijn kinderen wel in. Door bemiddeling van Sabbe was een dochtertje van hem 6 maanden in Nederland in een familie geweest; maar eens terug was het aangeleerde weer door de stroom van verfransching in die rijke Antw. kringen weggespoeld. Zulke menschen kunnen zich tegen het fransquillonisme van de vergaderde partijgenoten te Brussel niet te weer stellen, ook al moeten zij wel degelijk zekere égards in acht nemen tegenover de Vlaamschgezindheid van hun kiezers. De liberale kiezers toch in Antw. sluiten wel om te beginnen 9/10 in van al wat in de stad Fransch voelt en Fransch denkt, maar daarnaast staan altijd nog talrijke goed-Vlaamsche kleine burgers, ambtenaartjes, winkeliers, enz. Sabbe en zijn vrienden zouden die menschen willen mobiliseeren tegen de Fransquillons, die de leiding nog in handen hebben, maar zij zien daar altijd nog maar geen kans toe. Sabbe klaagde dat het geld v.d. groote lib. heeren over de kleine luiden te veel vermag. Als de Kamerleden zich maar niet anti-VI. uitspreken, als zij zich bij erg anti-VI. partijbesluiten maar onthouden, komt er van hun VI. volgelingen geen heel gevaarlijk verzet.

Het spreekt vanzelf intusschen dat aan de toestand waar Sabbe zoo hulpeloos over jammert, het verval van het liberalisme in de VI. streek toegeschreven moet worden, en dat er onder de overgebleven VI. lib. kiezers toch een malaise aan het groeien is, waar de VI. nationalisten partij van zullen trekken als Sabbe en de zijnen de handen niet uit de mouw steken.

Vale t.t.

P. Geyl

Aantekeningen bij deze brief.

F.J.W. Drion was van 1919 tot 1935 direkteur van Het Nationaal Bureau Documentatie, een soort semiofficiële persdienst en informatiebureau voor het ministerie van Buitenlandse Zaken in 's-Gravenhage. Geyl was medewerker van dit bureau. In Londen, waar hij van 1920 tot 1936 hoogleraar was, oefende hij tevens - niet officieel dus - min of meer de funktie van Nederlands persattaché uit. Als zodanig schreef hij talloze artikelen en ingezonden stukken in de Engelse pers over Nederlandse en ook Vlaamse aangelegenheden, meestal onder schuilnaam. Fervent briefschrijver als hij was bestookte hij links en rechts allerlei personen met brieven over onderwerpen die hem nauw aan het hart lagen. De Vlaamse kwestie was wel bij uitstek een dergelijk onderwerp.

In de krisis, waarvan in de brief sprake is, is de regering afgetreden, omdat de katoliek-liberale koalitie in wezen struikelde over de Vlaamse kwestie. In 1930 was de vernederlandsing van de Gentse universiteit door het Parlement aanvaard, in 1932 zouden de taalwetten inzake het onderwijs en het bestuur aangenomen worden. De diskussie en strijd over de laatste was in 1931 in volle gang.

Herman Vos (overleden 1952), Vlaams-nationaal volksvertegenwoordiger, 1925-1932, na de tweede wereldoorlog o.a. enkele jaren minister namens de B.S.P.

Dr. H.J. Elias, Vlaams-nat. volksvertegenwoordiger 1932-1940, leider van het VNV, 1942-45, auteur van de ‘Geschiedenis van de Vlaamse gedachte’, 4 delen 1963-1965.

Wies Moens, Vlaams dichter, tussen de oorlogen voorstander van een integraal grootneerlandisme.

Mr. H. Borginon, voorman van de Vlaams-nationalisten, parlementslid 1919-1921, 1932-1940.

Mr. P. Beeckman was een van de leiders van de Leuvense studenten, die in het midden van de jaren twintig rebelleerden tegen de akademische overheid en van de universiteit verwijderd werden.

A. d'Haese, Vlaams-nat. publicist.

Joris van Severen (overl. 1940), Vlaams-nat. volksvertegenwoordiger, 1921-1929, leider van het Verdinaso, 1931-1940.

Mr. J. Leuridan (overl. 1945), Vlaams-nat. parlementslid 1929-1940.

Mr. F. van Cauwelaert, (overl. 1962), voorman van de Vlaamsgezinden in de katolieke partij.

Renkin, Belgisch minister-president, 1931-32.

G. Sap (overl. 1938), voorman van de Vlaamsgezinden in de katolieke partij, sedert 1930 eigenaar van het toonaangevende dagblad ‘De Standaard’.