Ons Erfdeel. Jaargang 10

[p. 146]

nederlands aan buitenlandse universiteiten
stand en prognose
prof. dr. w. thys ● antwerpen
voorzitter van de werkkommissie van hoogleraren en lektoren aan buitenlandse universiteiten.

Zeer binnenkort komt het Verslag van het Tweede Colloquium van Hoogleraren en Lektoren in de Neerlandistiek aan buitenlandse Universiteiten (Brussel, 9-11 september 1964) van de pers. Daar het ditmaal in gedrukte vorm verschijnt en tevens op grotere schaal zal worden verspreid dan het verslag van het Eerste Colloquium (Den Haag, 4-5 september 1961), zal het ook een groter aantal personen en instellingen kunnen bereiken die op een of andere wijze betrokken zijn bij de vertegenwoordiging van onze taal aan buitenlandse universiteiten. Het zal goed zijn dat zij allen met aandacht kennis nemen van de vele lessen die het bevat. Op dit Colloquium zijn inderdaad méér problemen aan het licht getreden dan de inrichters op de agenda hadden kunnen voorzien. Dit hoeft niet noodzakelijk op een krisissituatie te wijzen. Het is alleen het gevolg van het feit dat niets wat met het onderwijs op universitair niveau van het Nederlands in het buitenland te maken heeft, ook al is dit onderwijs in sommige landen een kwart-eeuw en in enkele andere meer dan een halve eeuw oud, vóór 1961 ooit het voorwerp is geweest van enig gezamenlijk overleg of onderzoek. Het is precies om de diverse problemen van didaktische, wetenschappelijke, organisatorische en financiële aard te voorschijn te doen komen, dat wij onze kollega's reeds tweemaal hebben samengeroepen en dit in september 1967 ten derde male van plan zijn te doen. De buitenlandse neerlandisten kunnen ontegensprekelijk voor zich de eer opeisen de eersten te zijn, vóór hun binnenlandse kollega's, die zich verenigd hebben om problemen te bestuderen die met het onderwijs en de wetenschappelijke beoefening van hun vak verband houden. In en voor het binnenland bestaan bij ons weten buiten een in Nederland gevestigd (studenten)Verbond van Neerlandici en een Interuniversitair

[p. 147]

Centrum voor Neerlandistiek, waarvan de werking, anders dan uit hoogstaande publikaties, helaas voor niet-ingewijden verborgen blijft en zich jammer genoeg ook tot de taalkunde beperkt, geen organisaties die uitsluitend het universitair onderwijs en het wetenschappelijk onderzoek van het Nederlands tot voorwerp hebben. Aan een wetenschappelijke instelling als de ‘Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde’, de enige in de Nederlanden die zich uitsluitend aan de studie van de Nederlandse taal en literatuur wijdt, heeft de Neerlandistiek in het buitenland gelukkig een sterke steun die zich o.m. manifesteert in de royale ondersteuning van de Nederlandse biblioteken aan buitenlandse universiteiten en in de verkiezing tot ereleden van een aantal buitenlanders die zich grote verdiensten voor onze taalgemeenschap hebben verworven.

Op de inhoud van het rapport over het Tweede Colloquium willen wij tans niet vooruitlopen. Het zal een belangrijk werkstuk vormen voor hen wier taak het is de ter vergadering aangenomen resoluties te onderzoeken en zo mogelijk in konkrete realisaties om te zetten. Wij bevelen het hun dan ook bij voorbaat ten zeerste aan. Liever geven wij gevolg aan de uitnodiging van Ons Erfdeel om in het kort verslag uit te brengen over de huidige stand van de neerlandistiek in het buitenland en enkele belangrijke aspekten ervan nader te belichten. Door middel van ons Contact- en Inlichtingenblad, Neerlandica extra Muros, waarvan in april 1966 het zesde nummer werd verspreid, alsook van onze vaak en steeds opnieuw in bijgewerkte vorm verschijnende Docentenlijst, kunnen alle geïnteresseerden in binnen- en buitenland (vakgenoten, regeringsambtenaren, ambassades, universiteiten, maar ook uitgevers, dagblad- en tijdschriftredakties, musea en kulturele genootschappen) tans voor de eerste maal van nabij de evolutie volgen van dit onderwijs en tevens de stand nagaan van al de initiatieven die hetzij door de docenten zelf, hetzij door de Werkkommissie van Hoogleraren en Lektoren in de Neerlandistiek aan buitenlandse Universiteiten of door de binnenlandse besturen worden genomen ter bevordering ervan.

Daar het Tweede Colloquium al haast twee jaar achter de rug is, stemt de ontwikkeling van tans al lang niet meer overeen met de situatie van toen. Ter illustratie daarvan een greep uit de diverse benoemingen, bevorderingen, kreaties van nieuwe centra, enz.: de universiteit Keulen heeft eindelijk een volwaardige leerstoel voor neerlandistiek gekregen en de verwachting is dat dit binnenkort ook voor de universiteiten Münster en Bochum zal zijn weggelegd. Aan deze laatste universiteit werd intussen reeds een jonge Vlaming als lektor benoemd. Ook München kreeg een nieuw lektoraat en aan het Dolmetscher-Institut te Heidelberg kwam een derde lektor. In Finland werd een tweede centrum voor neerlandistiek opgericht, aan de Hogeschool van Jyväskylän, en een derde, aan de universiteit te Turku. In Frankrijk werd Rijsel tot ‘maîtrise de conférences associée’ verheven. Aan de universiteit Oslo in Noorwegen zal met ingang van het komend akademisch jaar een volwaardige leerstoel Nederlandse literatuurwetenschap worden opgericht. Polen heeft de traditie van het Nederlands onderwijs tans hervat met een lektoraat aan de universiteit van Wrocklaw (Breslau), en Portugal heeft een aanvang gemaakt met Nederlands onderwijs aan de universiteit te Lissabon. In Melbourne (Australië) werd de senior lecturer ten persoonlijken titel tot professor bevorderd. Kanada krijgt een tweede kursus Nederlands en wel aan de universiteit te Calgary in Alberta, te bezetten door een Belg, in Japan onderwijzen tans twee hoogleraren en twee lektoren Nederlands aan drie universiteiten, Maleisië heeft een lektoraat aan de universiteit in Kuala Lampur. In de Verenigde Staten zijn tans tien neerlandisten werkzaam en een elfde zal binnenkort zijn taak aanvatten aan de universiteit van Texas. Ook aan de Zuidafrikaanse universiteiten is de staf neerlandisten (wier taak meestal met hen onderwijs van het Afrikaans gekombineerd is) uitgebreider dan in 1964.

Op het binnenlands vlak noteren wij als voornaamste resultaat-in-het-verschiet

[p. 148]

van het Tweede Colloquium, de instelling door de Nederlandse en de Belgische regering van een Advieskommissie die de oplossing zal moeten voorstellen voor allerhande problemen die zich voor de Nederlandse en de Belgische neerlandisten in het buitenland stellen en o.m. een benoemingsprocedure zal dienen uit te werken die aan iedere kandidaat voor een leerstoel of lektoraat in het buitenland een gelijke kans op aanstelling waarborgt. Wie geregeld de vaktijdschriften leest kan zich ervan overtuigen dat daarin veelvuldiger en duidelijker de neerlandistiek aan buitenlandse universiteiten wordt belicht en in de algemene inventaris van het wetenschappelijk onderzoek op neerlandistisch gebied wordt verrekend dan dit vroeger het geval was. Helaas gebeurt dit nog te vaak uitsluitend in het Nederlands, dus in en voor het binnenland. De oprichting van een tijdschrift in een wereldtaal, bij voorkeur het Engels, gewijd aan de wetenschappelijke beoefening van de Nederlandse taal- en letterkunde, is dan ook een projekt dat tans ernstig door de Werkkommissie wordt bestudeerd omdat daardoor, als het slagen mocht, de neerlandistiek en daarmede heel onze kultuur gevoelig aan prestige zou winnen in het buitenland.

Bij de niet-ingewijde lezer kan de vaststelling van een verhoogd aantal leerstoelen en lektoraten en van een groter aantal Nederlands-studerenden, de indruk wekken dat de aktie ter versteviging der positie van het Nederlands in het buitenland vooral gericht zou zijn op het opdrijven van het aantal studenten in elke buitenlandse kursus. Dit is nochtans niet het geval. Het komt er voor de neerlandistiek in het buitenland niet op aan grote massa's studenten aan te trekken, zeker niet in de landen - en zijn ze dit niet haast allemaal? - waar het Nederlands niet op het programma van het sekundair onderwijs voorkomt. Waar zouden al deze afgestudeerde neerlandisten heen moeten? Wat zou hun anders te doen overblijven dan het moeizaam verworven Nederlands maar weer te vergeten bij gebrek aan rentabiliteit? Waar het wél op aankomt is het vormen van kleine kernen van zeer goede neerlandisten van wie kan worden verwacht dat zij werkelijk wetenschappelijke belangstelling hebben. Aan vakbekwaamheid en toewijding schort het de buitenlandse hoogleraren en lektoren in de neerlandistiek ongetwijfeld niet om deze kleine kernen van twee tot drie jonge neerlandisten per jaar af te leveren, eventueel naast de vijf, tien of twintig anderen die eenvoudig het Nederlands als bijvak hebben gekozen en er wellicht wel, maar wellicht ook niet later nog iets aan zullen doen. Wat hun evenwel nog steeds in hoge mate ontbreekt is de nodige ruggesteun vanuit het binnenland om aan jonge buitenlandse studenten de middelen te bezorgen voor verdere studie en wetenschappelijke arbeid aan Nederlandse en Belgische universiteiten en onderzoekscentra (met ‘middelen’ bedoelen wij niet alleen financiële steun onder de vorm van studiebeurzen, maar ook het doorlopend reserveren voor buitenlandse neerlandisten van tijdelijke opdrachten bij de centra voor neerlandistiek aan de tien binnenlandse universiteiten, de nodige regelingen, afspraken en fondsen om hun toe te laten zonder al te veel moeite studiereizen met hun studenten in het binnenland te ondernemen, vaste kontakten met binnenlandse universiteiten, biblioteken en andere wetenschappelijke instellingen zodat zij onmiddellijk en geregeld op de hoogte worden gehouden van alles wat op het gebied van de neerlandistiek verschijnt en gebeurt - en hier is voor een buitenlands centrum in de neerlandistiek een affiche voor een Multatulitentoonstelling even belangrijk als een regeringscommuniqué over de jongste stand van de werkzaamheden der Spellingskommissies -, hechte samenwerking ook met de binnenlandse universitaire centra voor neerlandistiek om bijvoorbeeld dat tot stand te brengen waaraan in het buitenland een zo bijzonder grote behoefte bestaat, nl. een volledige bibliografie van de Nederlandse taal- en letterkunde, de nodige fondsen om nu en dan eens een tiental eksemplaren van een belangrijke brosjure, nieuwe pocketeditie, verzenbundel of bloemlezing ‘met de groeten van...’ te kunnen uitreiken aan oudstudenten en collegae proximi aan de Fakulteit in Helsinki, Madrid, Melbourne of Osaka, kortom, het adequate

[p. 149]

apparaat, de degelijk gefundeerde infrastruktuur die de buitenlandse docent zonder onderbreking bijstaat. Er gebeurt wél iets, er is wél veel goede wil aanwezig en precies daarom wordt de bodem tans zo vruchtbaar voor het bundelen van deze verspreide manifestaties van tegemoetkoming en steun. In het binnenland is het voor enkele jaren gelanceerde appél tot oprichting van een Hoge Raad voor de Nederlandse Kultuur hier en daar skeptisch onthaald, mede omdat niet iedereen de dringende noodzaak ervan wilde inzien of omdat het initiatief in een politiek licht geplaatst werd. Indien er evenwel één aspekt van de Nederlandse kultuur is dat onmiddellijk en in hoge mate voordeel hiervan zou halen, dan is het wel het onderwijs van het Nederlands aan buitenlandse universiteiten. In het kader van deze Raad zou een wetenschappelijke staf onmiddellijk kunnen worden belast met een aantal taken ter ondersteuning van het Nederlands extra muros.

De verzorging van de neerlandistiek buiten onze grenzen zal het moederland (Nederland en België) in de toekomst natuurlijk meer moeten gaan kosten dan dit tot nog toe het geval is, maar het moederland zal ook dienen in te zien dat hogere uitgaven niet alleen gewettigd zijn, maar noodzakelijk voor het voortbestaan van onze gemeenschap. Men zal ook moeten leren deze vorm van onderwijs te plaatsen op het enige niveau waar hij thuishoort, nl. het hogere. Neerlandistiek onderwijzen aan buitenlandse universiteiten is evengoed als neerlandistiek onderwijzen aan binnenlandse universiteiten een zaak van hoger onderwijs en van hoger onderwijs alleen. Het is onaanvaardbaar dat wie daarmee is belast het uitsluitende vooruitzicht zou hebben na beëindiging van zijn opdracht wellicht - en dan misschien nog wel met verlies van dienstjaren - bij het binnenlands middelbaar onderwijs te zullen worden geplaatst, het is onaanvaardbaar dat hem voor een hoger-onderwijstaak een middelbaar-onderwijsloon zou worden betaald. Misschien valt hier iets te leren van Frankrijk dat in de naamlijst van het onderwijzend personeel van zijn zestien staatsuniversiteiten naast een binnenlands kader ook een ‘cadre de l'enseignement à l'étranger’ rangschikt waarin bij elke in het buitenland voor Franse taal- en letterkunde benoemde docent tevens de ‘faculté de rattachement’ in het binnenland wordt vermeld. Wij nemen ons voor, en wij zijn bij voorbaat nieuwsgierig naar het resulaat, een onderzoek in te stellen naar de wijze waarop diverse landen hun docenten Frans, Spaans, Italiaans, Noors, Pools, enz. aan hun buitenlandse universiteiten ‘verzorgen’, al vertrekken wij niet met de vooraf gefixeerde idee dat de situatie in de Lage Landen wel de slechtste zal zijn.

Eén ‘gentle hint’ durven wij bij deze gelegenheid langs Ons Erfdeel te geven aan de Kultuurministers van Nederland en België en wij maken ons sterk dat zij hem positief zullen onthalen: laten zij het voorbeeld van de Japanse regering volgen die pas onlangs aan een Belgische studente een staatsprijs voor kennis van de Japanse taal heeft overhandigd en laten zij een jaarlijkse prijs instellen voor de buitenlandse student die het best onze taal beheerst.

Deze enkele beschouwingen mogen ertoe bijdragen mede de weg aan te wijzen langswaar wij menen dat de neerlandistiek in het buitenland zich in de nabije toekomst zal dienen te ontwikkelen, wil zij de moeilijke maar grootse taak kunnen vervullen die haar wordt opgedragen.

[p. 150]

De Aula van de universiteit te Göttingen.