Ons Erfdeel. Jaargang 9

[p. 93]

Frans-Vlaamse taaltuin
door C. Moeyaert
Izegem

3.

In verband met stryn ‘nieuwjaarswafeltje’ kreeg ik van Dr. F. de Brabandere uit Brugge een kleine vingerwijzing via een artikel in ‘De Leiegouw’, dat er nl. volgens De Bo een werkwoord strynen bestaat, net zoals er in de rest van West-Vlaanderen een afleiding van ‘lukke’ bestaat, ‘iemand gaan lukken’ (of is het omgekeerd?), wat ook weer nieuwjaar gaan wensen betekent, doorgaans met een kadeautje. Van Dr. Mr. P. Schaap uit Zierikzee kreeg ik een uitvoerig en sympatiek schrijven i.v.m. om i.p.v. ‘voor’. P. Schaap promoveerde in 1927 op een proefschrift getiteld: ‘Philips Wielant, en diens Corte Instructie omme jonghe practisienen in Civile Zaken’⁽¹⁾. Hierin geeft P. Schaap op blz. 65 een toelichting bij dat omme. ‘Dit “omme” is zeer gewoon in het Middelnederlandsch en betekent: ten bate van, ter wille van, voor. Vgl. uitdrukkingen als: volksvertegenwoordiging is om het volk, niet het volk om de volksvertegenwoordiging.’ Alweer merkwaardig dat hierdoor blijkt hoe dicht het Frans-Vlaams bij het Middelnederlands aansluit, dichter nog als het Westvlaams aan deze kant van de staatsgrens, waarin we, net als in het ABN niet zouden zeggen: ‘Ik doe het om Menere Pastere’ maar ‘Ik doe het voor M.P.’. Alleen is het vreemd dat de Frans-Vlamingen zich blijkbaar aan Franse invloed hebben weten te onttrekken als het om het voegwoord om gaat als in ‘'t Is om te fleuten’, waarvoor een groot stuk van West-Vlaanderen (onder Franse invloed?) ‘'t Is voor te lachen’ zegt. G. van Ryckeghem herinnerde me aan een ander Zuidvlaams ‘ABN-woord’ dat we in Ekelsbeke opgevangen hadden, nl. ham (uitgesproken hem) waarvoor zowat heel Zuid-Nederland het woord ‘hesp’ gebruikt. Toen het het vorig jaar met de Frans-Vlaamse kultuurdag in Ekelsbeke 's ochtend wat opgeklaard was na het bar slechte weer van de vooravond, zei ons een vrouw: ‘Menere Pastere het en heel sjip eiers beloofd an Sinte-Klara.’ Nu durf ik niet beweren dat heel (i.p.v. geheel) niet gebruikelijk is in het Poperingse of Veurne-Ambacht, zoals ze ook daar, net als in Frans-Vlaanderen het voorvoegsel ge- bij het voltooid deelwoord laten wegvallen, b.v. ‘en het 't hoord’, ‘en het 't had’ (hij heeft het gehoord, hij heeft het gehad = gekregen).

Om nu even terug te komen op de beleefdheidsformules: een schitterend voorbeeld van kristelijke en volkse wellevendheid klinkt in de groet ‘God vordere je’, nog springlevend in Frans-Vlaanderen; terwijl bij het afscheid ‘God bewaar je’ je vaker toeklinkt als bij ons. Bij het klinken van de glazen wensen de rasechte Frans-Vlamingen elkaar ‘God zegent je’ toe, en zeker geen santee! Grappemakers hebben er wel eens ‘Gods ezeltje’ van gemaakt, waarop de

(1) Philips Wielant (± 1440-1520), een beroemde Vlaamse jurist, werd in Gent geboren en was later lid van de Grote Raad van Mechelen.

[p. 94]

een of ander, naar het zeggen van J. Tillie uit Steenvoorde, olijk antwoordde: ‘Rijd erop’.

We hadden het de vorige keer over ‘zachte’ woorden, hoe weinig taalkundig zo'n manier van spreken ook mag zijn, maar zou u ook die indruk van zachtheid niet krijgen als iemand u zou meedelen over de man naar wie u gevraagd hebt: ‘enne go lichtjes kommen’. In het Westvlaams van bij ons heet dat ‘allichte’, nl. straks. Een ander ‘zoet’ woord, en dan nog voor modder, hoorde ik in Ekelsbeke, nl. moes; in Hondschote blijken ze hiervoor het hardere mulder te bezigen. Ook in Hondschote ving iemand het woord kannewijn op. Zo'n woord kan natuurlijk alleen ontstaan in ‘het’ wijnland. Heeft kannewijn (wijn die uit de kan geschonken wordt, niet uit flessen: dus wijn uit het vat) iets met kannewelle of kannewele te maken, de naam van een herberg in de buurt van Waalskappel? Sommige woorden worden - onder wie weet welke invloed? - soms in een heel ander verband gezegd als aan deze kant van de grens, b.v. grypen. Toen een groepje jongens eens in de buurt van Kassel naar de weg vroegen, antwoordde iemand: ‘Je moet do resj grypen’ d.i. rechts afslaan. Een man uit Buisscheure die met pensioen is, vertelde ons z'n situatie: ‘Je moet ook o je kunt e betje van je retraite grypen.’ Hij bedoelde daarmee: een beetje van je rust genieten op je oude dag. Is dat ‘grijpen’ telkens onder Franse invloed? Ik weet het niet. Eens heb ik te Zermezele een vrouw horen verklaren dat ‘a resj van de kerke’ woonde. Is die a er gekomen onder invloed van a in à droite? Een ander geval is het voorzetsel ‘na’. ‘Enne weunt naa Hèzele’ wil zeggen ‘Hij woont in Herzele’. Westvlamingen van bij ons kunnen hierbij kiezen tussen ‘in’ en ‘te’. In Frans-Vlaanderen krijgt die aa van naa de zuivere klank van het ABN ‘naar’. Ik hoop dat u weet wat ons Zuidnederlandse vogelpiek (bij Van Dale: vogelpik) wil zeggen, een volksspel dat net als de vogelmasten vooral beperkt is tot het oude graafschap Vlaanderen. Frans-Vlamingen hebben hiervoor een liefelijk woord dat we op de overigens Franse kermisaffiches mochten aantreffen, nl. pennepulle. ‘Penne’ zal wel iets met veertje te maken hebben, omdat het uiteinde van de pijltjes waarmee naar de schijf gegooid wordt, met veertjes bezet is, maar ‘pulle’ is moeilijker te verklaren, misschien toch als peul, vanwege de langwerpige vorm. Overigens komt pennepulle niet voor bij De Bo in z'n Idioticon, noch bij Gezelle in z'n Loquella. Wat dacht u dat het Frans-Vlaamse woord misselijk te betekenen had? Nee, niet ziek of onpasselijk, maar iets als opvliegend, gauw boos. Vort voor ‘weg’, klinkt ook wel eens grappig in de oren van een Westvlaming van bij ons. Toen iemand in Rubroek ons vertelde dat een vrouw al een maand of zes ‘vort’ was, moesten we toch even op onze tanden bijten. Al bladerend in Loquela vond E. Vandewalle uit Izegem een prachtig stukje over de bekuwe, het Frans-Vlaams woord voor ‘snep’, en meteen een veel verspreide achternaam in West-Vlaanderen. Ik citeer Gezelle (blz. 35): ‘Als Pastor Becuwe, nu (1896) deken van Sint-Amands te Belle, ingehaald wierd als herder van Bolleseele in Fransch-Vlaanderen, zoo smoorde 't stijf, “'t Is jamer, zeiden de Bolleseelenaars: me'n zien uzen nioewn Paster niat. An de becuwen kommen, 't smoort a'tijd” zei de klokluier, een Bolleseelnare van 90 jaar oud.’ Het Westvlaams smoren betekent misten. Let op de mooie eigen uitspraak: jamer met lange, aangehouden aa, en dat prachtig weergegeven nioewn en niat. Zo zeggen ze 't nog altijd! Precies over die eigen uitspraak, die aan deze kant van de schreve niet bekend is, en over andere uitspraakeigenaardigheden van de Frans-Vlamingen, wil ik het de volgende keer graag hebben. Op- en aanmerkingen, ook aanvullingen worden weer graag ingewacht bij uw snuusterneuze (en niet snuutserneuze zoals de vorige keer verkeerdelijk gedrukt werd). Met dank bij voorbaat.

(C. Moeyaert, Sint-Jozefskollege, Izegem)