Ons Erfdeel. Jaargang 7

[p. 23]

Taalstrijd en Vlaamse Beweging in Frans-Vlaanderen
door Luc Verbeke
Sekret. Komitee voor Frans-Vlaanderen

Vervolg XIX

De eerste naoorlogse jaren waren voor de Vlaamse Beweging in het algemeen zeker niet gunstig. Dat men er geen baat bij kon vinden zich als Vlaming uit te geven en dat men daar ook bang voor was, blijkt het best uit de ongunstige (en dan nog vervalste) uitslag van de talentelling in de taalgrensgebieden in 1947. Velen vonden het verkieslijk zich te desolideriseren van de verliezers - de verloren zwarte Vlaamse schapen -, anderen waren van oordeel dat de Vlaamse Beweging overbodig was geworden aangezien de Vlaamse problemen hun oplossing hadden verkregen en er nu blijkbaar van Vlaamse zijde geen grieven meer bestonden... Over Vlaamse Beweging werd nog wel gesproken en geschreven maar dan meestal in verband met de repressie en de kollaboratieprocessen... Het dynamiteren van de IJzertoren op 16 maart 1946 werd door de vijanden van Vlaanderen als het einde van de Vlaamse Beweging beschouwd, werd het onderwerp van tal van diskussies onder de twijfelaars en de lauwen, maar wekte onder gezond gebleven Vlamingen verontwaardiging en deed het smeulend vuur heropflakkeren.

Over en uit Frans-Vlaanderen werd hier in die jaren maar weinig nieuws meer opgevangen, niet veel meer dan wat korte persberichtjes over een of andere veroordeling of over de hernomen aktiviteit van een hervormd Comité flamand de France. Voor de rest was Zuid-Vlaanderen volkomen vergeten. Wie dacht er nog aan buiten enkele ontgoochelde en misschien verbitterde vroegere Vlaamse strijders in hun celmeditaties en een wetenschapsman en literair-historikus als Prof. Dr. Vital Celen, die maar verder schreef en werkte in stille afzondering, wachtend op een nieuwe morgen. En die zou aanbreken, vroeger dan verwacht, dank zij enkele toevallige en schijnbaar onbelangrijke ontmoetingen en gebeurtenissen, die aanleiding zouden worden tot het ontstaan van de Frans-Vlaamse Kultuurdagen: een gebeurtenis die van groot en wellicht van beslissend

[p. 24]

belang zou blijken te zijn voor de Zuidvlaamse zaak. Want wij zouden het tij zien keren: met onze eigentijdse ogen bekeken zeer geleidelijk en al te traag, maar later zal men misschien getuigen: zeer vlug.

Nu zestien Kultuurdagen te Waregem achter de rug zijn, samengaand met een doorlopend ijveren het hele jaar door, links en rechts, in Zuid- en Noord-Nederland en in Frans-Vlaanderen zelf, meen ik te mogen zeggen dat zij een stuk van ons eigen leven zijn geworden zonder dat wij dit ooit aanvankelijk hadden durven vermoeden en zelfs niet hadden nagestreefd. Wij hebben jaren gekend van zoeken, plannen maken en tasten, en naarmate de zaak uitbreiding nam, van eenzaam en vermoeiend werk na een zware dagtaak of op mooie vakantiedagen, jaren ook die soms waren gevuld met tegenslagen en tegenwerking, met twijfel, teleurstelling en zelfs wanhoop, zodanig dat zowel voorzitter als sekretaris meer dan eens ertoe geneigd waren het werk op te geven of aan anderen over te laten. Maar merkwaardig: telkens als wij bekoord werden er het bijltje bij neer te leggen, kwam er weer wonderlijk toevallig een nieuw licht aan de donkere hemel en werden wij als vanzelf tot verder werken en doorzetten aangedreven.

Naar de idee zijn de Frans-Vlaamse Kultuurdagen geleidelijk gegroeid en naar de vorm kregen zij een gestalte die voor sommigen misschien al te vast is maar toch degelijk is gebleken. Rond de Kultuurdagen is een werking ontstaan met tijdschriften, voordrachten, het zo belangrijke Vlaams toneel en Nederlands onderwijs, uitzendingen van radio en televisie, boekenaktie, andere Kultuurdagen nog als die te Hulst, Breda of Ekelsbeke, enz. Het heeft alles een som van inspanningen gevergd, een voortdurend zoeken naar medewerkers en geld (een slechte belegging, zo vond men wel), een belangrijk tijdverlies voor wie erbij betrokken was en ander werk wou doen, een prijsgeven van persoonlijke ambities dan ook, enz... Maar veel trouwe sympatie hebben wij ook mogen genieten van bij de aanvang van een tweehonderd tot driehonderd personen die jaar na jaar naar Waregem zijn gekomen. Veel trouwe medewerking hebben wij genoten van een twintigtal personen die soms een lange reis moesten ondernemen om een vergadering bij te wonen e die daarvoor op geen terugbetaling van reiskosten mochten rekenen... Alle idealistisch werk is lastig maar vruchtbaar en dus niet onbeloond.

Keren wij echter terug naar het begin, naar de wordingsperiode van de Kultuurdagen. Kort nadat ik in 1944 in het onderwijs werd benoemd te Waregem, kwam ik - als jonge aspirant-dichter - in betrekking met André Demedts, die toen leraar was aan het kollege aldaar en woonde in de Van de Woestijnestraat. Demedts was toen al een bekend en gewaardeerd letterkundige. Ik keek als jongeling schuchter, met eerbied en bewondering naar hem op. (De schuchterheid heb ik inmiddels laten varen, maar de eerbied en de bewondering zijn

[p. 25]

gebleven). Zijn gevoelige en warm-menselijke verzen kende ik van buiten. Ik las zijn vele romans en essays, beluisterde tal van zijn voordrachten, leerde zijn enorme werkkracht kennen en ook zijn liefde voor jonge mensen en voor alles wat goed en schoon is, ‘ruig en sterk en gemeend’. Hij las en besprak met veel goedheid en geduld mijn eerste verzen, sprak met mij over boeken en kunst, heel weinig echter over zichzelf en zijn werk en ook niet over Frans-Vlaanderen. De Zuidvlaamse gedachte lag toen waarschijnlijk bij hem, zoals bij mij, nog in het onderbewustzijn. En toch zou uit dit kontakt weldra de eerste Frans-Vlaamse Kultuurdag groeien. Toevallig! Het moet in de Paasvakantie 1945 geweest zijn dat de Frans-Vlaming Dr. Pierre Berteloot (St.-Winoksbergen 1912), professor aan het filosofisch kollege te Avesnes, een bezoek bracht aan Stijn Streuvels, uit bewondering voor de man aan wie hij in het Stijn Streuvelsnummer van ‘Dietsche Warande en Belfort’ (september-oktober 1946) een merkwaardige bijdrage zou wijden. Een betrekking op literair plan maar die ons aan Frans-Vlaanderen deed denken. Kort daarna werden door de sinds 1937 te Waregem bestaande kunstkring van liefhebbers-schilders pogingen gedaan om de kunstkring te verruimen tot een Kunstverbond dat uit drie afdelingen zou bestaan: plastische kunsten, letterkunde en muziek. Het was de voorzitter van deze kring, de heer Leon Coppens, die zich daarvoor inspande. André Demedts en ikzelf werden verzocht de letterkundige afdeling onder onze hoede te willen nemen, Demedts als voorzitter en ik als sekretaris. In een klein schilderclokaaltje, opgetrokken in het romantisch kader van ‘Vaders Woud’, waar nu het Waregems sportstadion is gelegen, heeft onze afdeling haar eerste vergadering gehouden op 9 augustus 1947. Er werden een aantal kunst- en voordrachtavonden gepland - zoals wij er tien jaar naeen elke winter te Waregem zouden houden - doch over het inrichten van een mogelijke Frans-Vlaamse Kultuurdag werd toen nog niet gesproken, ofschoon wij toch al bezig waren met een idee van verbroedering, wat blijkt uit het feit dat ik reeds in het voorjaar 1947 Kan. J. Wannijn, Aalmoezenier van het Werk der Vlamingen te Rijsel, had aangeschreven. Kan. Wannijn gaf de brief door aan zijn hulpaalmoezenier E.H. Ward Corsmit, die mij in een lange brief dd. 27 mei 1947 de eerste inlichtingen over de situatie in Frans-Vlaanderen bezorgde en 14 adressen van Frans-Vlamingen. Het eerste was dat van E.H. Maxime Deswarte, toen leraar te Robeke en ook professor in de Nederlandse taal aan de katolieke universiteit te Rijsel; met wie wij dan verder voor de inrichting van een bijeenkomst met de Frans-Vlamingen zouden korresponderen. Belangrijk voor de verdere groei van het plan was ook de ontmoeting die André Demedts zou hebben met Prof. Dr. Pierre Berteloot op het K.S.A.-weekend te Wespelaar, einde augustus 1947, een paar weken na onze stichtingsvergadering. Tijdens onze tweede vergadering, die gehouden werd op 31 oktober 1947 in het Klooster der Paters Oblaten, heeft André Demedts dan voor het eerst in de kring over mogelijke betrekkingen met kunstenaars uit

[p. 26]

Frans-Vlaanderen gesproken. Ik citeer uit het verslag dat ik daarover heb opgesteld: ‘De voorzitter meent dat wij er in de toekomst moeten toe komen ons verbond over de gehele provincie uit te breiden en zelfs kontakt moeten kunnen zoeken met kunstenaars uit Frans-Vlaanderen. Misschien zouden dan ook konferenties door onze kring in de grootsteden van Frans-Vlaanderen kunnen ingericht worden en zouden wij als bekroning van onze werking en ons streven iets moois kunnen uitgeven, rijk geïllustreerd en met bijdragen over folklore, met verhalen, gedichten en dergelijke dingen meer.’

Van dit plan is inmiddels al heel wat gerealiseerd geworden, ook in de kunstenaarskringen van onze provincie, waar enkele jaren later het Kristelijk Vlaams Kunstenaarsverbond werd opgericht. En lijken de tijdschriften ‘West-Vlaanderen’ en ‘Ons Erfdeel’ niet een beetje op die mooie publikatie waarvan Demedts toen droomde?

Met het oog op het inrichten van een eerste kulturele ontmoeting met de Frans-Vlamingen heb ik dan tal van personen aangeschreven om inlichtingen en adressen te krijgen of om de medewerking te bekomen van verenigingen als het Davidsfonds, de Vlaamse Toeristenbond en de Katholieke Jongerengemeenschap. Zo korrespondeerde ik o.m. met Prof. Dr. V. Celen, die aanvaardde te spreken over ‘De Frans-Vlaamse Letterkunde tussen de twee oorlogen’, met Prof. P. Berteloot, die in het Nederlands zou spreken over ‘De Franse Roman tussen de twee oorlogen’, met Anton Vander Plaetse, een der eerste leden van onze letterkundige afdeling, die zou voordragen uit het werk van Streuvels, met de heer J. Van Overstraeten, die entoesiast was over ons plan en tien boeken stuurde om te overhandigen aan de aanwezige Frans-Vlamingen, met de heer E. Amter, hoofdsekretaris van het Davidsfonds, die de dag zou aanbevelen in ‘Leiding’, met E.H. Deschrevel, onderpastoor te Ingooigem, die me ook enkele adressen van Frans-Vlamingen bezorgde, met Z.E.P. Dr. A. Van den Daele S.J., hoofdredakteur van ‘Nieuwe Stemmen’, met verscheidene jonge Vlaamse letterkundigen die zouden komen voordragen uit eigen werk (o.m. Albert de Longie, Oswald Valcmar, Jan Verbeke, Johan Van Mechelen, Adriaan Magerman, Frank Meyland, die echter verhinderd was), met E.H. Basiel De Craene, Voorzitter van de Vlaamse Poëziedagen, die konkurrentie vreesde en ons initiatief betreurde..., en van Frans-Vlaamse zijde vooral met E.H. Maxime Deswarte, die zich met hart en ziel voor die eerste ontmoeting heeft ingespannen en ervoor heeft gezorgd dat tenminste 15 Frans-Vlamingen aanwezig waren op de eerste Frans-Vlaamse Kultuurdag (toen genoemd Frans-Vlaamse Begroetingsdag), die gehouden werd op 25 juli 1948. Onder die Zuid-Vlamingen noem ik: Emmanuel Looten, de hier nu welbekende dichter die ons toen heel royaal enkele van zijn werken schonk, kunstschilder Eugène Leroy, die een paar van zijn doeken meebracht, E.H. Etienne Deswarte (nu leraar Nederlands te Duinkerke en Hondschoote), E.H. Coudeville, E.H. Dequeker, E.H. Loones, E.H.

[p. 27]

Devendeville, Albert Van Hoyweghen, de vroegere uitgever van ‘Onze Taal’, E.H.A. Geldof (nu leraar Nederlands te Dowaai), E.H. Corsmit, de naar Frans-Vlaanderen uitgeweken Vlaamse priester die ons steeds zoveel kostbare hulp zou bieden, enz. De Kultuurdag had plaats in zaal Memlinc en werd geopend met een inleidend woord in het Frans door Dr. Paul Tuytens, Voorzitter van het Davidsfonds te Waregem. De hele kunstkring van Waregem had er zijn medewerking aan verleend en onder de medewerkers van het eerste uur mogen wij hier zeker de namen niet vergeten van Leon Coppens, André Depoortere en Roger Debacker. De Begroetingsdag die veel belangstelling kende (ook Streuvels was aanwezig), werd besloten in het Kasteel van Baron Casier met een muziekavond waarop honderden studenten van de K.S.A.-Noordzeegouw - toen te Waregem bijeen op een studiedag - aanwezig waren. Een bijzonder sukses was die dag ongetwijfeld. We denken nog terug aan de schitterende deklamatie van Anton Vander Plaetse (zijn publiek heroptreden na de oorlog!), aan het uitmuntend referaat van Prof. Berteloot, aan de syntese van de Zuidvlaamse letterkunde door Prof. Celen, aan de bescheiden maar weloverwogen en verstandige leiding van André Demedts. Over de bedoeling van de dag zelf werd weinig gesproken.

De inrichters zijn trouwens altijd zeer karig geweest met principiële verklaringen. En dat zal ook wel de beste principiële houding zijn in deze zaak. Wie iets wil bereiken moet weten waar hij naartoe wil, maar voor de rest doet hij er best aan zich niet onledig te houden met spiegelgevechten. Wel heeft André Demedts er van het begin af de nadruk op gelegd dat geen politieke oogmerken aan de basis lagen van ons streven. Frans-Vlaanderen bekeek hij echter steeds in een Europees perspektief.

Naar de bedoeling van die eerste Kultuurdag werd zeker genoeg gegist en gezocht. Enkele onverstandigen meenden dat het ging om een soort ‘cercle d'amitié franco-flamande’, anderen - wij denken hier aan onze Waregemse kunstschilders - wilden er meer een louter artistieke manifestatie in zien, de meesten dachten echter aan het meest essentiële: een volks-nationale verbroedering. Het is wel zo dat aanvankelijk het artistieke aspekt overwoog, maar - naarmate wijzelf beter het ons voorheen weinig bekende Frans-Vlaanderen leerden kennen - zou het volkse objektief belangrijker worden

In het begin hing de Vlaamse Leeuw nog gekruisigd tussen de Belgische en de Franse vlag (zoals een olijkerd pittig opmerkte!) - al vergde het moed om in die onzalige tijd een gemuilbande leeuw uit zijn kooi te halen - maar nu drie jaar zag men alleen nog de vrije leeuwenvlag - de vlag van Zuid-Vlaanderen, de vlag van het gehele Vlaanderen - symbool van onze volkse eenheid!

(Wordt voortgezet)