Ons Erfdeel. Jaargang 7

[p. 12]

Taalstrijd en Vlaamse Beweging in Frans-Vlaanderen
door Luc Verbeke
Sekret. Komitee Fr. VI. Kultuurdag

Vervolg XVII

In het spoor van Karel de Flou zijn ook enkele wetenschapslui in de tijdruimte tussen de twee oorlogen naar Zuid-Vlaanderen getogen. Hun wetenschappelijk werk heeft ertoe bijgedragen de belangstelling voor de Zuidvlaamse zaak levend te houden in een periode die niet uitmuntte door een sterk-georganiseerde werking van hieruit.

In ‘Ons Erfdeel’ (jg. III nr. 4) heeft Prof. Dr. W. Pée, bij gelegenheid van een artikel gewijd aan René Despicht, zelf een en ander geschreven over het dialektonderzoek dat hij in de Westhoek ondernam: ‘Het was in de zomer van 1934 of 1935. Ik trok nog eens naar Frans-Vlaanderen (zijn eerste bezoeken deed Prof. Pée reeds in 1919 - nota van mij), ditmaal echter niet alleen uit liefde voor de streek, maar met wetenschappelijke doeleinden, en ook niet per fiets zoals vroeger, maar per spoor en met mijn vrouw, die door mijn entoesiasme voor Frans-Vlaanderen erop stond mij te vergezellen’. Ook in ‘Notre Flandre’ (jg. VII, nr. 3) getuigt hij: ‘Ik was toen betrekkelijk jong en vol ijver en mijn grote liefde voor Frans-Vlaanderen, zijn taal en zijn bewoners, hadden mij aangezet om het dialekt in die streek systematisch op te tekenen’.

Wetenschappelijke belangstelling ging dus bij Prof. Pée gepaard met liefde voor land en volk, meer nog: is eraan ontsproten. Van zijn hand zijn dan verscheidene belangrijke bijdragen verschenen. Aldus: een uitgebreide studie over ‘De West- en Frans-Vlamingen’ in ‘De Nederlandse Volkskarakters’ (uigegeven door J.H. Kok N.V. te Kampen, 1938), een bijdrage over ‘Het Dialectonderzoek in Fransch-Vlaanderen’ (Album Philologum voor Prof. Dr. Th. Baader - Tilburg, 1938), een ‘Dialectatlas voor West-Vlaanderen en Fransch-Vlaanderen’ (1946) en tenslotte een overzichtelijke studie over ‘Anderhalve Eeuw Taalgrensverschuiving en Taaltoestand in Frans-Vlaanderen’ (Uitgeverij Instituut voor Naamkunde, Leuven, 1957). Zijn besluiten betreffende de taaltoestand en de toekomst van de Nederlandse taal in Frans-Vlaanderen zijn zeker alles behalve optimistisch: ‘Wie de taaltoestand in Vlaanderen, en vooral te Brussel aandachtig beschouwt, weet hoe ongelijk de strijd is van een dialekt tegen een kultuurtaal. In Frans-Vlaanderen zijn het verplicht onderwijs en de verlenging van de schoolplicht faktoren die zeer sterk in het nadeel van het Vlaams werken’ (blz. 70). Hij is van oordeel ‘dat alleen een wijziging in de politieke houding van Frankrijk het Vlaams aldaar van een gewisse dood kan redden’ (blz. 71).

Dit belet niet dat Prof. Pée met meer dan gewone sympatie de huidige aktie voor de Zuidvlaamse herleving volgt. Wij van onze kant kunnen zeggen dat wij in de eerste jaren van onze werking bij onze bezoeken aan Frans-Vlaanderen precies dezelfde ervaringen als Prof. Pée hebben opgedaan. Ook wij werden aanvankelijk op veel plaatsen ‘uiterst wantrouwig ontvangen en zeer beleefd, maar kordaat afgewezen’ (Notre Flandre, VII, 3, blz. 13) en wij moeten erkennen dat een gevoelen van volstrekte wanhoop ons niet vreemd is geweest. Dit

[p. 13]

Emmanuel Looten en Vital Celen te Antwerpen
op 13 december 1949

heeft ons echter noot weerhouden te ijveren voor de Zuidvlaamse zaak met de eerder geringe middelen en met de weinige tijd waarover wij konden beschikken. De Nederlandse taal- en kultuurstrijd speelt zich vooral af in de bedreigde randgebieden, en in de eerste stellingen moet er vaak met ‘de moed der wanhoop’ worden gevochten, niet alleen maar om de periferie zelf, maar ook om het kernland te beveiligen. Inmiddels hebben wij sinds 1948 meer winst en vooruitgang dan verlies kunnen opmerken. Wij stellen vast dat de muur die tussen Frans-Vlaanderen en de Nederlanden was opgetrokken langzamerhand wordt gesloopt, dat het gebruik van het Nederlands door de Zuidvlaamse intelligentia niet langer als een verraad tegenover ‘onze zoete Westvlaamse moedertaal’ wordt beschouwd, dat men gaat inzien dat de Nederlandse kultuurtaal niets anders is dan een meer gekultiveerde vorm van het Vlaams, dat het wantrouwen en de gereserveerde houding van de Frans-Vlamingen tegenover hun taalgenoten van over de grens aan het verdwijnen zijn, dat de betrekkingen over en weer integendeel zeer veelvuldig, veelzijdig en vriendschappelijk zijn geworden, dat de Frans-Vlamingen uit hun afzondering zijn getreden om mede te werken aan onze radio, aan onze tijdschriften, aan onze kongressen enz., en zelfs voordrachten komen houden in onze kulturele verenigingen, dat het Vlaams toneel in Frans-Vlaanderen een groeiend sukses kent, dat de Nederlandse leergangen voortdurend uitbreiding nemen, dat de

[p. 14]

aandacht op Zuid-Vlaanderen wordt gevestigd door drie kultuurdagen: die van Waregem in het centrum, die van Breda in het noorden en die van Ekelsbeke in het zuiden, enz., enz. (verder meer over dit alles) m.a.w. er is iets veranderd ten goede en de velen die thans voor de Zuidvlaamse zaak ijveren beleven weer uren van lichtende hoop.

Hoop en vertrouwen hebben wij steeds kunnen vinden in de talrijke geschriften welke die andere wetenschapsman Professor Dr. Vital Celen (1887-1956) aan Frans-Vlaanderen heeft gewijd.

Prof. Celen kwam met Frans-Vlaanderen voor het eerst in betrekking in 1912 toen hij te Rijsel Kan. K. Looten ging opzoeken om een afschrift te kunnen maken van ‘De gecroonde Leersse’ van Michiel De Swaen. De eerste ontmoeting met Prof. Looten, die toen ook al voorzitter was van het Comité flamand de France, was voor V. Celen een openbaring. De Frans-Vlaming begroette hem met de betekenisvolle woorden: ‘Nous sommes des frères’. Dit werd dan ook de aanvang van een blijvende en broederlijke vriendschap tussen beide professoren en voor V. Celen in het bijzonder van een zich voortdurend verdiepen in de Zuidvlaamse problemen en in de geschiedenis en de letterkunde van Frans-Vlaanderen.

Onmiddellijk na de eerste wereldoorlog is hij aan het schrijven gegaan over de taal en de literatuur in Frans-Vlaanderen en op de Vlaamse studievergaderingen in het Groot Seminarie te Rijsel was hij een der eerste sprekers (Dr. Grootaers sprak er op 10 april 1924 over de Zuidnederlandse dialekten en Prof. Celen op 26 maart 1925 over Michiel De Swaen).

Een eerste studie van V. Celen verscheen in 1926 over ‘Het Vlaamsch in Fransch-Vlaanderen’. Met de medewerking van Kamiel Huysmans en Maurits Sabbe gaf hij twee jaar later de volledige werken uit van Michiel De Swaen en daarna zijn dan tal van bijdragen gevolgd over de Zuidvlaamse letterkunde en over de Vlaamse Beweging in Frans-Vlaanderen die hij met de opkomst van ‘Het Vlaams Verbond van Frankrijk’ zag herrijzen. Deze beweging volgde hij van dichtbij en de jonge voormannen ervan werden zijn beste vrienden.

Onder zijn voornaamste werken sommen wij op: ‘Fransch-Vlaanderen. Letterkundige Betrekkingen met Vlaanderen. Herleving van het Nationaliteitsgevoel’ (De Sikkel, 1933), ‘Zoo schrijven de Fransch-Vlamingen’ (Wiek Op, Brugge, 1943), ‘Frans-Vlaanderen in Woord en Beeld’ (Sanderus, Oudenaarde, 1948), ‘Het Nederlands te Duinkerke door de Eeuwen heen’ (Sanderus, 1951), ‘Stemmen van Trouw uit Frans-Vlaanderen’ (Sanderus, 1954) en een aantal opstellen over de thans bekende Zuidvlaamse dichter Emmanuel Looten, die eigenlijk door Celen in Vlaanderen werd geïntroduceerd.

Vital Celen was niet enkel een geleerde en een letterkundige maar ook een levenwekker, vol vitaliteit, vol entoesiasme en optimisme. In de huidige herleving heeft hij dan ook zijn aandeel gehad. Toen wij met de Fransvlaamse Kultuurdag in 1948 van wal staken was hij een der eerste medewerkers en een vurig animator. Hij is voor ons een goede raadgever en helper gebleven tot aan zijn dood.

Ook het tijdschrift ‘Notre Flandre - Zuid-Vlaams Heem’ heeft veel aan hem te danken. Hij heeft het in 1952 helpen stichten en hij was er een trouwe medewerker van.

De naam Vital Celen zal met Frans-Vlaanderen verbonden blijven. Samen met het werk van Prof. Pée en van enkele andere mannen der wetenschap (wij denken hier ook aan het vorsingswerk van Pater Dr. D. Stracke) zullen zijn letterkundige en historisch-wetenschappelijke onderzoekingen betreffende Frans-Vlaanderen een basis blijven voor al wie op dat gebied verder wil arbeiden.

(Wordt voortgezet)