Noord en Zuid. Jaargang 20

[p. 527]

Twee moeilijke plaatsen bij Huygens.

In de ‘Nederlandsche Letterkunde’ van de Groot, Leopold en Rijkens komen een paar stukken van Huygens voor, die voor studeerende onderwijzers moeilijkheden bevatten en niet voldoende opgehelderd worden.

De eerste moeilijkheid komt voor in ‘Borstel.’

'k Heb deze borstelen een stinkend beest zien dragen;
Maer, nu ze dienstig zijn, hebb ik daer na te vragen?
Daer staet een mensch op stoel, mijn leemten aen en tast
Met Peper en Azijn, maer 't is een wereldsch gast, enz.

Men zou uitdrukkingen als deze nog met vele andere kunnen vermeerderen. Zoo zegt Cats:

Een Waterlandsche Trijn zat eens ajuin en schilde,...

Voorts:

Zij zít den draad en breekt, in plaatse van te naaien....

In een sneldicht van Huygens:

Jan hoorde dat zijn wijf haer boeltje stond en zwoer

Hoe dats' hem als haer Hert en als haar ziel beminden,...

In een ander:

Jan-Vaer bekeef syn soon, omdat hij lagh en sliep,

Als 't tijd van opstaan was....

Bij Brandt:

‘Man, de Prins leit en sterft’ enz....

Wij hebben hier met eene constructie te doen, die in het Middelnederlandsch aangetroffen wordt. Dr. Stoett haalt er in zijn Syntaxis § 412 verscheidene voorbeelden van aan, en zegt aangaande het eigenaardig gebruik der werkw. liggen, zitten en staan, dat de twee werkwoorden in deze zinnen als één begrip worden opgevat, zooals blijkt uit het volgende, waar het object bij het eerste werkwoord staat en behoort bij het tweede:

Amand, die syn getiden sat ende las,...

Zooals in ‘Borstel’ van Huygens:

Daar staet een mensch op stoel, mijn leemten aen en tast..,

Men leze dus hiervoor:

Daer staet een mensch op stoel mijn leemten aan te tasten.

Ook in onze dagen zegt Staring nog: Jaap lag en sliep. (Jaaps laatste woord).

De tweede moeilijkheid is te vinden in het Fragment: Aan sommige Predikers:

[p. 528]

 

Gesanten van ora hoogh, Bazuynen van Gods Woord, enz.

waarin we lezen (regel 10):

Daer staeter u veeltijds hij dusend en beooght

En roepen:

Wat een Mann en wat een Hemelsch preken!

Staeter, in 't enkelvoud als: es giebt, il y a, vindt men in dien tijd voor ons meervoudig: er zijn, er staan (welke laatste spreekwijze Bilderdijk onzin noemt).

Poot zegt dan ook:

Daar is er die alleen op pistoletten

En klank van zilvren munt

Hun ijdel hart en dwarse zinnen zetten.

In 't Middelnederlandsch zeide men het:

Het waren vele lieden in dien tijd.

Soms echter gebruikte men er:

Int ende seidi van den bispele, datter es gheropen vele ende datter lettel sijn vercoren.

Beooghen beteekent de oogen slaan op, beschouwen; bijv. bij Hooft:

De Dochter van Segestes: haren swangeren buyck beooghende.

Bredero:

Soo den Hemel mij 't geluk wil geven,

Dat ik beooghen mag haer schoon aenschijn.

Men zal dus den regel bij Huygens moeten lezen:

Daar staan er veeltijds bij duizenden, u te beschouwen, aan te zien, te bekijken, en te roepen, enz.

Wat den overgang van 't enkelvoud in 't meerv. betreft, hieromtrent kan men opmerken, dat bij een verzamelwoord nu eens 't meerv. dan eens 't enkelvoud stond, zoodat 't gebruik afwisselt, zooals blijkt uit de volgende voorbeelden:

Doe quam in 't land vreemd diet,

die den lande daden verdriet.

Int ende seidi van den bispele, datter es gheropen vele en datter lettel sijn vercoren.

Wij vinden bij Vondel:

Zoo komt er weer een jonger (zwerm)

en zullen hun zelven voên.

Misschien kunnen onderwijzers met deze twee eenvoudige opmerkingen hun voordeel doen.

Middelburg.

D. van Oostveen.