Nieuwe Wegen. Jaargang 3

Beeldende Kunst.
De Gulden Eeuw.

Bij den aanvang der XVII^e eeuw heeft Italië het hoogste punt zijner machtig-schoone kunstuiting bereikt; - reeds achter den rug. De meesters der XV^e en XVP^e eeuw zullen 'n blijvenden invloed uitoefenen. Italië is geworden het pelgrimsoord van alle kunstenaars en ten dage is het dat nog. Zijn kunst van toen straalt als 'n allerprachtigste zon de eeuwen door en trekt aan àl wie zich op kunstuiting toeleggen wil.

Van af de XIII^e eeuw is het mogelijk - in Italië te wijzen op 'n reeks kunstenaars, die elk hun persoonlijken toets, het kenmerk hunner eigen individualiteit, legden in hun werk. Men kan van af Giotto, die leefde van 1266 tot 1338, en ons zulke fraaië fresken naliet, als 'n immer stijgende lijn trekken tot Paolo Veronese, die sterft ten jare 1588, al gaande langs Masaccio, die naar het realism in de weergeving van het ontwerp streeft; Fra Angelico, de zoete mystieker; Sandro Botticelli, met zijn allerliefste natuurgevoel; Perrugini, de zacht-mystieke Bellini, Leonardo da Vinci, de uitvinder, Luini, Michel-Angelo Buonarotti, dichter, schilder en beeldhouwer, gevend alleen wat hij draagt in zich, het allerschoonste en het allersterkste, zonder de allerminste moeite, 'n man van titanische kracht; Andreo del Sarto, Raphaël Sanzio, die komt na twee eeuwen van kunstuiting en die alles bijeen vatten kan en opvoeren tot het hoogste punt; Gorregio de zoete schilder van den H. Nacht; Titiaan, de machtigste der Venitiaansche schilders,

[p. 57]

na wie komen Tintoretto, die het Dogen-paleis versieren zou met werken, die 'n ongewone vruchtbaarheid, stielveerdigheid en persoonlijkheid ver aden; Paolo Veronese, die Dürer en Lucas van Leyde hoogschat, en wordt na hen te hebben gecopiëerd, de wonderbaarste aller Venitiaansche schilders.

Kunstenaars als Francesco Albani, Domenicho Zampieri, Guercino, Michel-Angelo Meresi, gezegd Carravaggio, omdat hij geboren werd te Carragio, valt de al-te-zware erfenis ten deel en krijgen als plicht de voortzetters te zijn van de zoo groote heengegane meesters, wier namen blijven zullen en eerbiedig genoemd, zoo ang er menschen-monden spreken kunnen.

Maar het erfdeel is inderdaad àl te zwaar. Geen Raphaël Sanzio is er meer om de kunstuitdrukkingen samen te vatten en op te voeren tot 'n hoogste punt, Tintoretto en Paolo Veronese zijn zelf reeds zwakker dan Titiaan. De decadentie begint, langzaam maar heel-zeker. De kunstwerken der XVII^e eeuw in Italië, hoe lief dan nog en hoe beteekenisvol, zijn van veel minder gehalte dan die van de groote dooden.

Holland, wiens kunst zoolang één blijft met de Vlaamsche, gaat zijn eigen wegen opgaan. Het mag zich verheugen in de geboorte van den lustigen Frans Hals, den kleurrijken schilder van de Hollandsche burgers en burgeressen, van de geerne-pronkende schuttersgilden, en wacht op de komst van den grootstee zijner zonen in de schilderkunst, het kind van den molenaar van Leyde, den toovenaar met licht en donker, den allermooiste der Nederlandsche schilders,den man wiens leven en kunst één zijn, zoodat men zeggen kan dat zijn kunst groeide al uit zijn leven, Rembrandt van Rijn. Dan komt die groote schaar van meesters,niet meer vergelijkbaar bij Rembrandt, maar meesters toch in de heerlijke kunst, wier naam met zooveel ware genegenheid wordt genoemd, omdat hun werk, dat we toch zoowel begrijpen, voelen kunnen,ons zoo aangenaam-roeren blijft; omdat hun kunst zoo oprecht groeide uit hen-zelf en zich behaagde in het weergeven van wat ze zagen rondom hen, nog zoo gelijkend op wat wij zien met oogen, die op de hunne gelijken; omdat zij de dingen en de menschen van hier weer gaven met 'n voelen gelijk aan 't onze: Geeraardt Dou, Vermeer,Potter en de bewonderensweerdige Van Ruysdael met zijn tragische landschappen, benevens vele anderen.

Spanje kent Ribera, levend in Italië,er kennend Garravagio, maar blijvend toch Spanjaard in heel zijn kunstuiting, die in de martelingen der heiligen 'n voorliefde vertoont voor de meest verfijnde folteringen; en Velasquez, den grooten Velasquez, die levend aan het allernaargeestigste hof van heel Europa, midden tot vormlijkheid gedaalde gewoonten, kleingeestige hoovaardij, verminderenden eigenwaan, dwergen en Spaansche grooten, narren en menschen met misvormd denkvermogen, toch daar scheppen zou werken als de Tapijtmaaksters, zoo prachtig van kleur en beweging, de Overgave van Breda, en zijn portretten van Spaansche edellui, weergegeven met al den onuitstaanbaren eigendunk van

[p. 58]

hun ras, infanten in allergrootste en belachelijke hoepelkleeren, zoo wondervol van kleur, weergave van de allergekste mode, waarin we vinden kunnen als den droeven weerschijn van brandende autodatés; infanten, in wier oogen nog rust heel het heimwee van 'n leven, dat heenvliet midden onbegrepen gewoonten, norschheid en liefdeloosheid, - wat toch niet het echte leven is; na hem komen den veel minder in beteekenis zijnde, Gano, de Pareja en de zoete Murillo, nog meer Spaansch dan Velasquez, maar minder sterk, minder verschrikkelijk, die schilder van 'n Spanje, moe van Inquisitie en verlangend naar rust en zoete godsdienstigheid, zonder vormlijkheid.

Duitschland, na zijn primitieven als Lochner en daarna vele onbekenden, die toch meer schilders zijn dan kunstenaars, ziet Albrecht Dürer, den grootster zijner schilders, die in de Duitsche, stijve kunst wat brengt van de soepele Italiaansche;die veel leest en ondervindt, die reist en aanteekent, schilder is en teekenaar en aquafortist, die 'n heel nieuw leven schenkt aan de Duitsche kunst, waarin hij bij werkelijkheid fantazij brengt, terwijl altijd in zijn werk gracie en kracht te vinden zijn. Na hem komen de veel minder in weerde e[n] beteekenis zijnden, von Kulmbach, Altdorfer, Lucas Granach, Grün, Hans Holbein de oudere, de bijna-alleenstaande Grünewald, colorist meer dan teekenaar, maar vreeselijk-realist, wiens kunst somtijds overslaat tot het weerzinwekkende, zoo goed merkbaar in zijn Christus aan het Kruis uit de Kunsthalle van Karlsruhe en waar hij zich vertoont als verwant aan de vreeselijksten der mystiekers, Hans Holbein de jongere, teekenaar, versierder, freskenschilder, protrettist, bouwkundige, gouddrijver, opluchter, altijd dezelfde persoonlijkheid verradend, verwerpend wat de Italiaansche Renaissance hem leeren mocht, om voor alles 'n realist te zijn in al de scherpte van het woord, makend menigvuldige portretten van vrouwen en kooplui, de wonderlijke houtsneden van den Doodendans en schilderend in zijn zucht naar waarheid en trouwe afbeelding, 'n Leichnam Christi naar het weergevonden lijk van 'n Jood. Maar na den individualist Holbein, ook weer niemand meer het noemen weerd, tenzij, misschien, Elsheimer, sterk en verfijnd, grooten invloed uitoefenend op zijn tijd- en landgenooten en ook wel op anderen, als op de meesters van Rembrandt en hooggeschat door Rubens, maar zelf hebbend den invloed ondergaan van den Antwerpenaar Paul Bril en zeker van den Italiaan Correggio.

De Fransche kunst, na heel-lieve primitieven te hebben gekend als Fouquet en den onbekenden Maitre de Moulins, mag zich verheugen in het bezit van 'n Nicolaas Poussin, die liefst van al te Rome verblijft en die alhoewel hij de Italiaansche Renaissance in hooge eere houdt, opklimt tot de allerklassiekste kunstenaars, gevoel, fijne afwerking, keurige behandeling en hooge opvatting mengend. Hij leeft meer terug in 't oude Rome, dan in het Rome van toen en ziet met allergrootste voorliefde en diepen eerbied op naar wat de Grieksche kunst voortbracht, al zoo lang geleden; in Claude Lorrain, den grootsten der land-

[p. 59]

schapschilders van zijn tijd en nog altijd genietbaar, hoe zeer ook de op[v]atting van het landschap veranderd zij, makend wat men noemt het historiek landschap en invloed uitoefenend tot op den grooten Engelschen schilder Turner; in Philippe de Champagne, te Brussel geboren, den roerend-lieven schilder der zoetste Evangelie-plaatsen, verstaan al naar de leer der Jansenisten, tot welker sekte hij behoort.

Vlaanderen en meer Antwerpen, te dien tijde kunststad bij uitnemendheid, erfgenaam van den roem van het kwijnende Brugge en van 't eenmaal zoo sterke, maar geknakte Gent, heeft vele knappe, maar toch vervelende schilders als Maarten De Vos, Frans Floris, Tobias Verhaert, Otto van Veen, allen Romanisten, die de kunst niet ver vooruithelpen. 't Is 'n ware periode van verval. Maar het ziet plots verschijnen die 't al veranderen zal, door zijn eigen sterke persoonlijkheid, het beroemste zijner kinderen Pieter-Pauwel Rubens, omgeven van Antoon Van Dyck, Jacob Jordaens en David Teniers, vier mannen en vier namen, die elke sinjoor kent en gewoonlijk achter malkander uitspreekt met eerbiedige vertrouwelijkheid, omdat ze als behooren tot zijn patrimonium.

Dezen zullen den roem der Vlaamsche schilderschool doen gloren, - al neemt men soms Rubens en Van Dyck als behoorend tot we weten niet juist wat internationale kunstschool, - door de tijden heen, tot zoolang er oogen zijn, die met bewondering kunnen zien naar schilderwerken van allen aard; herten, roerbaar voor het schoone; geesten, vatbaar voor de scheppingen van het genie of het machtig talent; zoolang er individualistische zielen zijn, die verstaan, en in die werken de ziel ontdekken van sterke persoonlijkheid.

En individualisten zullen er altijd zijn, en meer nog zullen er komen, want eenmaal toch zal menig mensch wars zijn van kuddetheoriën en troepen-moraal.

George P.M. Roose en Jan De Schuyter.