De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 17

Terruggekeerd,
door
J. Vesters Jr.

I.

‘Max!’

De stem klonk scherp en hard, de commando-stem van een kapitein of majoor.

De aangesprokene, die van zijn lessenaar met kloppend hart al de bewegingen zijns vaders gevolgd had, stond of liever sprong op bij het hooren van dat ééne bitse, snijdende woord. Hij wilde zich goed houden, deed een poging om zich te vermannen, maar het lukte niet. Als een schuldige stond hij voor zijn vader, wiens blik even scherp was als zijn stem. ‘Wablief, vader?’ vroeg hij werktuiglijk, terwijl het in zijn hoofd stormde en zijn knieën knikten.

‘Max, er is een tekort van tweehonderd gulden. Weet jij daarvan?’

Hij had die vraag niet hoeven te stellen, want de jongeman was bleek als een doek en waggelde op zijn beenen.

‘Nu, hebt ge je stem verloren?’ vroeg de koopman uiterlijk kalm, maar die kalmte verborg een kwalijk ingehouden toorn, die aanstonds in wilden, verschroeienden gloed zou uitbarsten.

‘Vader...’ Max kwam niet verder. De onheilspellende blik zijns vaders schroefde hem de keel toe; diens vingers, welke zenuwachtig op den lessenaar tokkelden, hypnotiseerden hem.

De koopman sprong uit zijn stoel op met zooveel geweld, dat deze krassend achteruitvloog en tegen de deur bonsde, ging recht voor zijn zoon staan, keek hem in het wit der oogen en riep uit: ‘Je bent niet enkel een dief, je bent ook een lafaard.’

Voor deze woorden, die als striemende geeselslagen op hem neerkwamen, kromp Max ineen. Met een blik vol verachting keek zijn vader hem aan. Hij had verwacht, dat zijn zoon onder die beleediging zou zijn opgesprongen, zich zou hebben verweerd, zijn diefstal verklaard, verontschuldigd... Niets, niets! Als een zwakkeling stond hij daar voor hem, een jammerlijk beeld van onbeduidende slechtheid. Want dat zijn zoon zich vergrepen had, zou de koopman - man van vastberadenheid en energie - hem misschien hebben vergeven, maar dat hij zijn schuld niet wilde bekennen, geen woord tot zijn verschooning inbracht, doch in zijn loom zwijgen volhardde, dat prikkelde hem en bracht hem buiten zich zelven

Van Balen wachtte nog een oogenblik. Wellicht zou Max eindelijk woorden kunnen vinden, zijn zwakheid - was het misschien trots? - overwinnen. Maar geen geluid kwam over zijn vast opeengeklemde lippen.

De koopman kon zich niet meer inhouden.

‘Weg! uit mijn oogen!’ en met gebiedend gebaar wees hij hem de deur.

Max ging. Wat eerst verdooving en vrees was geweest - een angstige tweestrijd, of hij alles zou bekennen, dan wel zwijgen ter wille van háár - was thans trots geworden.

Dat zwijgend heengaan, dat - hij zag het nu wel - hooghartige zwijgen was den koopman te veel. Zonder zich te bedenken, zonder de gevolgen van zijn daad te berekenen, liep hij zijn zoon na, greep hem ruw bij den arm en schreeuwde: ‘Uit mijn oogen, heb ik gezegd, maar voorgoed, voor altijd! Nooit zet je een voet meer in mijn huis, nooit! nooit!’

Dat tweemaal herhaalde ‘nooit!’ vlijmde scherp als de doodelijke steek van een dolk. Dat vreeselijke woord bracht een oogenblik een smartelijken trek op het gezicht van den jongeman, doch onmiddellijk daarop stolde die tot effen, onbewogen starheid. Twee harde karakters stonden tegenover elkaar; buigen wilden ze niet, daarom zouden ze breken wat er in den mensch het hoogst en het heiligst is: de liefde van den vader voor zijn kind, de liefde van het kind voor zijn vader.

‘Ik ga,’ zei Max, ‘voor altijd.’

Twee blikken vol haat ontmoetten elkaar. Alles was beslist.

De deur werd geopend en een dame op rijperen leeftijd, gekleed om uit te gaan, trad het kantoor binnen. ‘Ik kwam vragen...’

Wat zij verder wilde zeggen bestierf haar op de lippen, toen ze beide mannen als vijanden tegenover elkaar zag. Er waren wel eens meer woorden gevallen tusschen haar man, die te streng was en Max nog te veel als een klein kind behandelde, en haar zoon, maar door haar verzoenend optreden, haar vrouwelijken tact was het haar tot dusver gelukt, een ernstige uitbarsting te voorkomen.

‘Je komt als geroepen, Marie,’ zei de koopman schamper, ‘je kunt afscheid nemen van je zoon, want ik heb hem mijn huis ontzegd.’

‘God, wat is er voorgevallen?’ Haar blikken vlogen van haar man naar haar zoon, en van dezen terug naar haar echtgenoot.

‘Max is een dief en een lafaard,’ zei eindelijk de koopman; ‘ik heb het hem gezegd en herhaal het nog eens: er is voor hem geen plaats meer in mijn huis, ik veracht hem, ik verloochen hem!’

‘Neem dat vreeselijk woord terug, vader,’ bad zij, smeekend de handen opheffend. ‘Wat Max ook gedaan heeft, hij is en blijft je kind.’ Daarna op haar zoon toetredend, wilde zij zijn handen grijpen, maar hij weerde ze af, zacht, of het hem pijn deed. ‘Max, zeg aan je vader, dat je berouw hebt, dat je je misslag zal goedmaken, dat je zijn achting zal terug verdienen... Doe het om mij, om je moeder, je ongelukkige moeder...’ Een snik steeg uit haar keel op.

Max wendde het hoofd af, om de tranen zijner moeder niet te zien, maar bleef zwijgen.

‘Verspil je woorden niet aan dien onwaardige, Marie,’ zei de koopman, die alles vergeven zou hebben, indien Max thans op hem was toegetreden en hem de volle waarheid gezegd had. Maar het koppige zwijgen van zijn zoon verbitterde hem nog meer en maakte zijn hart tot steen.

Nog één poging wilde mevrouw Van Balen beproeven. ‘Max, indien je het niet doet om je moeder, doe het dan om onzen Lieven Heer. Het is vandaag Goede Vrijdag. Op dezen dag is God zelf voor ons, voor onze zonden gestorven. Denk aan Zijn lijden, Zijn smartelijken dood, verneder voor Hem uw trots. Uw vader zal je alles vergeven.’

Zij nam zijn hand, hij stribbelde even tegen, maar liet zich eindelijk leiden, doch toen hij in de stroeve trekken zijns vaders niets las dan

[p. 43]

hooghartige strengheid en ongenaakbaarheid, trok hij zijn hand terug. ‘Vaarwel, moeder, ik ga. Ik zal u nooit vergeten, en moge God u zegenen voor al uw goedheid jegens mij.’

‘Max! mijn Max!’ Zij snelde hem na, maar hij was de deur reeds uit en de straat op.

Bij den hoek gekomen, bleef hij even staan, keek om en wierp een laatsten blik op de ouderlijke woning. Hij zag zijn moeder weer voor zich, haar betraande oogen op hem gevestigd, hij hoorde den klank harer stem, waarin enkel liefde lag, en hij voelde zijn hart week worden. O, aan haar voeten had hij willen neerknielen en, als een klein kind, het hoofd in haar schoot verbergend, alles willen opbiechten. Maar naast haar beeld, dat nog lieflijker scheen nu hij voortaan haar aanblik zou moeten derven, verrees dat van zijn vader, hard en stroef en onbuigzaam, en de woorden: ‘dief! lafaard!’ snerpten hem weer in de ooren. ‘Ik veracht hem, ik verloochen hem!’ - dàt had zijn vader gezegd, en het brandde hem als vuur op het hart.

Voort! voort! de wereld in, zelf zich een bestaan veroverd, getoond, dat hij geen onwaardige, geen lafaard was. Het scheen hem toe, dat de straten, de gebouwen, die hij zoo wèl kende, hem een vaarwel toeriepen, - een vaarwel voor eeuwig?

Maar waar gingen al die menschen heen, die haastig hem voorbijliepen, terwijl hij, in gedachten verzonken, zijn stap vertraagd had? Het was Goede Vrijdag, zij gingen naar de kerk, om daar het lijden des Heeren te hooren overwegen en uit die overweging kracht te putten, om hun tegenspoed, hun kruisen, hun lijden - maar wat beteekent hùn lijden naast dat van den Godmensch? - met overgeving te dragen. Hij dacht weer aan de woorden zijner moeder: ‘Op dezen dag is God zelf voor ons, voor onze zonden gestorven,’ en toen hij bij de kerk was gekomen, hoorde hij een stem in zijn binnenste, die hem aanmaande ze binnen te treden, neer te knielen en onder de gewijde gewelven den vrede te zoeken voor zijn ziel.

Doch hij sloeg die stem in den wind. ‘Ik kan nu niet bidden.’ zei hij. Hij wìlde niet bidden, hij wìlde zich niet vernederen, geen schuld bekennen. Twee geesten streden in hem: de geest des goeds, die hem aanspoorde tot berouw, tot vermorzeling des harten; de geest des kwaads, die hem in zijn trots, zijn gekrenkte eigenwaarde stijfde. De laatste behield de overhand, en de geest des goeds, het hart met droefheid vervuld en vol weemoed het gelaat bedekkend, vloog heen....

II.

‘Mijnheer, ik zou u even wenschen te spreken.’

‘Met genoegen, Alfred, kom hier zitten.’ Terwijl hij den jongeman een stoel aanwees, keek de koopman naar de ledige plaats van zijn zoon. Hij zou een klerk bij moeten nemen, want met hun tweeën - Alfred en hij - konden zij het werk niet af. Aan Alfred had hij enkel gezegd, dat zijn zoon dien dag niet kwam, meer niet, en Alfred, die niet door spraakzaamheid van den kant van zijn principaal verwend was, was aan zijn werk gegaan zonder verder iets te vragen.

‘Mijnheer, wat ik u te zeggen heb, valt mij zwaar,’ begon Alfred, toen hij had plaats genomen, ‘maar het zou misbruik maken zijn van uw vertrouwen, indien ik langer zweeg.’

De koopman keek zijn klerk met groote oogen aan. Wat had die zonderlinge inleiding te beteekenen? Zou het in verband staan met zijn zoon?

‘Ik begrijp je niet, Alfred,’ zei Van Balen, ‘maar dit vraag ik je, alles rechtuit te zeggen.’

‘Dat zal ik doen, mijnheer, en dan hoop ik, dat u toegevend voor mij zal zijn’

De koopman antwoordde niet, maar maakte een ongeduldig gebaar, alsof hij zeggen wilde: ‘Spreek op!’

‘Ik heb het ongeluk gehad, in kennis te komen met kameraden, die mij tot het spel verleidden. Ik verloor tweehonderd gulden, en...’

Van Balen sprong op. ‘Ben jij de....’

‘Dief’ wilde hij zeggen, maar hij hield het woord terug en ging weer zitten. ‘Ga door, ga door.’

‘Ik verloor tweehonderd gulden en moest ze gisterenmiddag vóór twaalf uur betaald hebben. Ik had om uitstel gevraagd, maar kreeg het niet. Ik bedacht van alles om aan die som te komen, maar zag nergens uitkomst. Ik vroeg uw zoon ze mij te leenen, mij te helpen, maar hij kon niet. Toen nam ik ze uit uw kas, met het vaste voornemen ze zoo spoedig mogelijk terug te geven....’

De koopman streek met de hand over het voorhoofd. Zijn zoon was dus geen dief, maar wat dan, waartoe had hij gezwegen, waarom zich zelven opgeofferd, waarom zijn vader misleid?

‘Uw zoon bemerkte den diefstal, hij had er vermoeden van en keek de kas na. Ik vroeg hem, mij niet te verraden, ik smeekte hem er om ter wille van mijn zuster, op wie mijn schande zou terugvallen. Ter wille van haar liet hij zich overhalen.’

‘Wat heeft uw zuster daarmee te maken?’ vroeg Van Balen streng, die de toedracht der zaak begon te vermoeden.

‘Uw zoon en mijn zuster houden van elkaar. Max zou u binnenkort uw toestemming hebben gevraagd voor zijn huwelijk.’

De aderen op het voorhoofd van den koopman zwollen van toorn, maar hij antwoordde niets dan een kort en scherp ‘Zoo!’

‘Ter wille van Clara beloofde Max te zwijgen. O, het was mijn schuld,’ vervolgde Alfred op een toon, waaruit oprechtheid en spijt sprak. ‘Ik heb lang moeten aandringen voordat uw zoon aan mijn smeeken gehoor gaf, maar de gedachte, dat Clara zou lijden onder mijn roekeloosheid, deed hem eindelijk mijn verzoek inwilligen.’

‘Genoeg daarover,’ onderbrak hem Van Balen. ‘Heb je mijn zoon gisteren nog gesproken?’

‘Ja, mijnheer, hij is gisterenavond bij ons geweest, om mij te zeggen, dat ik mijn ontslag moest nemen.’

‘Zoo, heeft hij dat gezegd? En waarom? Hij had zich toch tegenover mij gehouden, alsof.... Je begrijpt mij wel?’

‘Zeker, mijnheer, maar Max wilde niet, dat u een.... een dief op uw kantoor zou hebben.’

‘Maar dan is zijn dwaasheid nutteloos geweest,’ zei de koopman als tot zich zelf.

Alfred had die woorden verstaan. ‘Dat is ze ook, mijnheer, maar toen u hem gisteren onverhoeds vroeg, of hij er iets van wist, wilde hij mij en Clara sparen, doch toen hij later tot kalmte was gekomen, eischte hij van mij, dat ik mijn ontslag zou nemen. Max is....’

‘Geen woord meer,’ zei de koopman opstaande. ‘Ik geef u uw ontslag en zal het daarbij laten, omdat ik geen schandaal wil verwekken. En nu, verlaat op staanden voet mijn kantoor. Voor dieven en helers is hier geen plaats.’

Scherp en hard klonk de stem van Van Balen, en hij bleef rechtop staan tot de jongeman de deur achter zich had toegetrokken. Daarna viel hij in zijn stoel terug. ‘Zoo misleid te worden door mijn eigen zoon!’ zuchtte hij. ‘Achter mijn rug, buiten mijn weten een verkeering aanknoopen. Waarom? omdat hij wist, dat ik ze niet zou hebben goedgekeurd, dat ik nooit mijn toestemming zou hebben gegeven. Welk vertrouwen kan ik in hem stellen?’

Dat zijn zoon van Alfred had geëischt zijn ontslag te nemen, maakte een oogenblik indruk op zijn rechtschapen koopmansgemoed, maar dadelijk kwam de twijfel, die thans niet veel voedsel noodig had, weer boven. Wie weet, of het niet tusschen Max, Alfred en Clara was overlegd, of de bekentenis van Alfred geen comediespel was, er op berekend, hem tot toegeven te bewegen?

Max heeft mij bedrogen en misleid, - dit was de slotsom, waartoe Van Balen kwam, en deze slotsom deed hem onverbiddelijk zijn. Wel was het een pijnigende gedachte voor hem geweest, wat Max met de gestolen tweehonderd gulden gedaan had of wilde doen, en was hij blij omtrent het ontvreemde bedrag thans zekerheid te hebben, maar tot zachter gevoelens stemde het hem niet.

Toen hij het gebeurde aan zijn vrouw vertelde, was deze aanstonds opgetogen. ‘Goddank,’ zei zij, ‘dat Max geen dief is. Ik voelde wel, dat hij het niet kòn zijn, maar ik ben gelukkig dit thans zeker te weten. Hij heeft lichtzinnig gehandeld, zeker, heel lichtzinnig gehandeld,’ vervolgde zij, ziende dat het gezicht van haar man strak bleef als een blad perkament, ‘maar hij heeft althans niet gestolen.’

‘En zijn geheime verkeering, telt ge dat niet, en dat hij mij, zijn vader, misleid heeft, in plaats van de waarheid te zeggen?’

‘Zeker, ik keur het af, Eduard, maar zijt ge ook niet te streng voor hem geweest, hebt ge niet soms uit het oog verloren, dat Max geen kind meer is?’

Hoe goed bedoeld ook, hadden deze woorden een geheel verkeerde uitwerking, daar ze er enkel toe bijdroegen, den koopman in zijn koppigheid te stijven.

‘Dus ge verdedigt Max nog, ge vindt dat ik eigenlijk de aanleiding ben geweest tot zijn onverantwoordelijk gedrag?’ vroeg hij geërgerd.

‘Ge vat mijn woorden verkeerd op, Eduard, maar Max is toch in ieder geval niet zoo schuldig als wij dachten. Het is morgen het Hoogfeest van Paschen, en hoe gelukkig zouden wij zijn, indien ons kind weer in ons midden was en wij het verledene vergaven en vergaten. Toe, Eduard, wees grootmoedig en neem Max weer in uw huis op.’

‘Om hem met Clara Verhoex te laten trouwen? Neen, vrouw, spreek me daar niet meer van. Max heeft me misleid, bedrogen, hij heeft me gezegd, dat hij voor altijd mijn huis verliet. Zóó doet een goed zoon niet.’

Zij begreep, dat thans zwijgen het verstandigst was en ze een gunstiger gelegenheid moest afwachten, om als voorspreekster voor haar zoon op te treden. Maar toen haar man de kamer had verlaten, barstte de ongelukkige moeder in tranen uit. Indien Max haar zijn vertrouwen had geschonken, voor haar geen geheimen had gehad, zou zij het gebeurde hebben weten te voorkomen. Thans wist zij niet eens, waar haar zoon heen was, welke voornemens hij had, welke zijn plannen waren voor de toekomst. Moe van het schreien en mijmeren wierp ze zich voor het kruisbeeld neer, om in het gebed troost en opbeuring te zoeken en haar Max in Gods bijzondere hoede aan te bevelen.

III.

Het was Witte Donderdag, vijf jaar later. Mijnheer en mevrouw Van Balen zaten aan het ontbijt, maar de plaats van Max was al dien tijd ledig gebleven. Men had niets meer van hem gehoord sedert den noodlottigen Goeden Vrijdag, waarop zijn vader hem het huis had ontzegd. Waar was hij heengegaan, wat deed hij, was hij zelfs nog wel in leven? - dit waren de vragen, die zijn ouders zich vaak in bange bekommering, de vader niet zonder stil zelfverwijt, stelden.

In het eerst hadden zij gedacht en gehoopt, dat Max zou terugkeeren. De moeder meende, dat haar liefde, de herinnering aan hetgeen hij haar had te danken, de magneet zou zijn, die hem tot de ouderlijke woning zou aantrekken. De vader had gedacht, dat Max, tot kalmte en bezinning gekomen, zijn verkeerdheid zou inzien, en begrijpen, dat het woord, door den ouden heer in een opwelling van drift gesproken, niet onherroepelijk kòn zijn. De koopman had dit bij zich zelf al lang toegegeven, en, al wilde hij aan zijn vrouw niet laten blijken wat hij zijn zwakheid noemde, toch verlangde hij even vurig als zij naar Max' terugkomst.

Maar deze bleef weg, en dat niet alleen, maar het was ook niet mogelijk een spoor van hem te ontdekken.

In haar groote moederliefde en door ongerustheid gedreven, had mevrouw Van Balen een stap gedaan, die haar zwaar viel. Zij had een bezoek gebracht aan Clara Verhoex. Max hield van haar, hij zou haar dus hebben geschreven waar hij was, haar zijn plannen voor de toekomst hebben meegedeeld. En nu zou Clara toch niet zoo wreed kunnen zijn, de arme moeder, die zich voor het meisje verne-

[p. 44]

derde, te verbergen, waar haar kind zich ophield.

Toch beefde zij, toen zij tegenover Clara stond, en het viel haar moeilijk, de vraag te stellen, die haar op de lippen brandde. Maar Clara, met een tact, die mevrouw Van Balen verbaasde en aanst nds voor haar innam, bespaarde haar die vraag. ‘Mevrouw,’ zei ze, ‘indien Max mij geschreven had waar hij is, zou ik het u hebben laten weten, want ik begrijp hoe u, die zooveel van hem houdt, bekommerd om hem is.’

‘Dus Max heeft je niet geschreven, geen enkele maal?’ vroeg de moeder, met een beetje wantrouwen.

‘Neen, mevrouw; geloof me, dat ik den moed niet zou hebben u te misleiden. Maar dit weet ik zeker, dat Max aan u denkt, want hij hield veel van u, heel veel. Meer dan eens heb ik hem gevraagd, u alles te zeggen, maar bij durfde niet, uit vrees, dat zijn vader van zijn plan niets zou willen weten.’

‘weent niet over mij!’ naar de schilderij van gebhard fugel.

‘Had hij het mij maar gezegd,’ zei mevrouw, ‘dan zou ik mijn best hebben gedaan om alles in orde te brengen, want ik wilde niets dan zijn geluk.’

Lang bleven de beide vrouwen nog over Max spreken, mevrouw Van Balen gelukkig, dat zij iemand had, voor wie zij haar hart kon uitstorten. En toen zij opstond, nam zij althans dezen troost mee, dat Clara een bescheiden, lief meisje was, die met haar zou bidden, opdat God alles ten beste mocht schikken. Clara had haar ook vergeving gevraagd voor het leed, dat ze haar had aangedaan, en de arme moeder, daardoor getroffen, had haar die van ganscher harte geschonken.

Aan de ontbijttafel heerschte een gedrukte stemming en de koopman, wiens trekken hun vroegere stroefheid hadden verloren, zag er bijzonder neerslachtig uit.

De zaken waren in den laatsten tijd zeer onvoorspoedig gegaan; het geluk, dat Van Balen zoo lang had begunstigd, had hem thans den rug toegekeerd, en de eene schadepost volgde op den andere.

Zijn vrouw had hem, evenals in den voorspoed, ook thans in den tegenspoed dapper ter zijde gestaan. Zij had hem moed ingesproken als hij het hoofd liet hangen, zij had zon-