De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 14

[p. 105]

[Nummer 14]

[p. 106]

De burgemeester van Scharreldonk.
Tooneeltjes uit den ‘goeden ouden tijd,’
door
J.F. Nuyens.
(Vervolg.)

De frissche Meilucht stroomde ongestoord naar binnen en vermengde zich met de heerlijke lucht van het gebraad. Jawel, daar prijkt in volle glorie het ribstuk van minstens vijftien pond; - wat de meesters niet opkonden, was toch goed voor den avondboterham; - en daarnaast dampten de aardappels en de worteltjes, en geurden een paar gebraden konijntjes en kippen met het onmisbare appelmoes.

Met zichtbaar genot en blijkbaar groote voornemens koesterend schoven de heeren hun stoelen bij en legden het servet over de knie. De president deed het gebed en geen tien tellen later hoorde men niets anders dan het geklik der vorken en het gerammel met lepels en messen.

‘Mijn hemel! wat werd er een gat geslagen in het ribstuk; wat smolten aardappelen en groenten weg als sneeuw voor de zon; hoe spoedig waren er van de konijnen en hoentjes niets meer over dan beentjes en velletjes; wat weerde zich ieder der aanzittenden met handen en tanden, dat hem het zweet op het voorhoofd parelde.

Maar ook, wat had Driek een schik, dat zijn tafel zooveel eer werd bewezen. En toen de ham achter den rug was en de heeren dachten, dat zij vork en mes konden neerleggen, beduidde hij hun, dat zij nog lang niet genoeg gegeten hadden, en hij bracht schoone borden en plakte een grooten schotel rijstebrij op tafel, en toen allen daaraan nogmaals hunne krachten hadden beproefd, verscheen er een stapeltje geurige patiënt.

En toen de president namens allen hijgend verklaarde, dat na dit gerecht niemand meer kracht had, nog maar één hapje te gebruiken, bracht hij een schaal met sinaasappelen, noten en amandelen, die er zoo frisch en smakelijk uitzagen, dat waarlijk een deel van den eetlust scheen terug te keeren; - ten minste, niemand weigerde er van.

Eindelijk moest de milde waard het zijne gasten toch gewonnen geven. Het dankgebed werd gedaan en het gezelschap ging zich een paar uurtjes verpoozen in den tuin. De een deed in 't geheim een dutje; een ander keek in 't geniep nog 't een of ander handboek na over rekenen of aardrijkskunde; een derde repeteerde nog eens zijn jaartallenboekje, maar de meesten gaven den brui van de studie en genoten van het dolce far niente. De klok van zessen vond echter allen weer vereenigd aan de koffietafel en de vergadering werd met een nieuwen presidentieelen hamerslag geopend.

Hoe de dag verder werd doorgebracht - de historie zwijgt er over. Alleen de vage herinneringen van meester Klinker wijzen in dezen den weg. Deze wist zich nog te herinneren, dat de avond hoofdzakelijk bestond uit bier, brandewijn met water en voordrachten. Dat er gekegeld was, en dat meester Blokker daarbij een meesterworp deed van ‘tien’, daar hij den kegeljongen ook mee ondersteboven wierp; dat meester Kantig ‘Aan den Rijn’ van Borger aandoenlijk schoon had voorgedragen, waarbij de geheele vergadering zat te schudden van 't lachen; dat meester Plakroe in dispuut was gekomen met Driek over het verschil tusschen Breda's bruin en Maastrichts bier en daarbij zijn tegenstander volkomen had verslagen met zijn 50 steden aan den Donau, beginnende bij Dantzig en eindigende bij Constantinopel; dat meester v.d. Vijver een horlepijp had willen dansen, (waarvan hij een beschrijving had gelezen in zijn aardrijkskunde over Engeland) en daarbij geholpen werd door Dribbelstap, die met opgestroopte broekspijpen en met de slippen van zijn jas over den arm voor dame doorging; dat eindelijk om halfelf de president de vergadering sloot met een vuistslag op tafel, daar de hamer spoorloos verdwenen was en eerst drie dagen later, in twee stukken gebroken, in de kast van de Friesche klok werd teruggevonden; eindelijk, dat alle negen heeren in negen verschillende kamers naar bed werden gebracht, zoodat de ‘Scharrelende Zwaan’ van boven tot onder opgepropt vol geleerdheid was. Het laatste, wat meester Klinker zich te binnen wist te brengen, was, dat hij ontwaakte met een vreemd gevoel in het hoofd, waarbij hem bleek, dat hij met zijn beenen op het hoofdkussen en met zijn hoofd aan het voeteinde van het bed lag. Toen dit kleine euvel verholpen was, sliep hij heel gerust voorgoed in en werd niet wakker voor den volgenden morgen halfacht.

III.
Een vergelijkend examen.

Zoet en zacht was de slaap en plezierig waren de droomen geweest van al die geleerden. Het stevig ontbijt verdreef alle sporen van den vorigen avond en in opgewekte stemming wandelde men naar het schoolgebouw, waar weldra alle candidaten, de schoolopziener, de examinatoren en andere belanghebbenden vereenigd waren.

De school van Scharreldonk was juist niet wat men nu een model-gebouw zou noemen, maar vijftig jaren geleden was men met heel wat minder tevreden dan tegenwoordig.

Er was geen overdekte speelplaats of een breede gang, waar de nooit volprezen vrije- en ordeoefeningen der gymnastiek werden onderwezen, - wel neen; maar achter de school was een flink grasperk, waar de jeugd naar hartelust haasje-over kon springen, en met elkaar ruilebuiten en hoedje-ballen, en rondrijden op de stevige takken van een paar oude, halfdoode eikeboomen, tot hun onderstel er uit zag, als dat van den wijdvermaarden bakker, die de bellen van zijn broek had geblazen. Ook was er geen binnenplaats met het hartverheffend uitzicht op een appelboom of een bestekamer; - dit kwam in dien tijd nog slechts de stadsjeugd toe, als men uit de Camera Obscura mag opmaken. De school was doodeenvoudig een vierkant gebouw, met een gang van voren en daarachter twee lokalen, één voor den bovenen een voor den ondermeester. In elk lokaal stonden tien banken, die ieder plaats boden aan zeven Scharreldonksche jonge dames of jonge heeren, hoewel er in tijd van nood wel eens acht of negen op een rijtje werden gezet. De ramen waren ook niet van matglas voorzien, maar gaven vrij uitzicht over de speelplaats en de akkers, en toch was de oplettendheid bij het onderwijs even groot als tegenwoordig. Evenzoo was de voorraad kaarten en platen heel wat kleiner dan die thans een goed ingerichte school meubileeren. Er hing geen afbeelding van een kalf, dat de kinderen alle dagen in natura konden zien; of het geraamte tienmaal vergroot. Zelfs waren er geen natuurkundige instrumenten - niet eens een luchtpomp - en de meester sprak nooit over de natuur en haar wetten en krachten, maar wel vertelde hij nu en dan van God, die de geheele natuur heeft geschapen en haar wetten vastgesteld en haar krachten geregeld.

Niettegenstaande dit alles, leerden de knapen en meisjes met de spa-a evengoed lezen als tegenwoordig met de roos-peer-hoed of andere vermakelijke zaken, en wat het schrijven en rekenen aangaat, konden ze met hun hedendaagsche lotgenooten best concurreeren.

In dit gebouw dan zou het vergelijkend examen gehouden worden. In plaats van de woelige jeugd zaten nu de deftige meesters zelf op de banken, en voor de klas zaten of stonden of liepen heen en weer de schoolopziener, de examinatoren - twee in getal - benevens een aantal belangstellenden.

Daar was onder anderen Jacob Jurriëns, de burgemeester, een gemoedelijk man, iets meer dan een boer en iets minder dan een stadsmensch, niet ontbloot van gezond verstand, en daar hij ruim met aardsche middelen gezegend was, volkomen van ieder onafhankelijk. Juist daarom en eveneens door zijn goedhartigheid, was hij als burgemeester de rechte man op de rechte plaats en algemeen geacht.

Daar was verder de rentmeester Snuffels, die met zijn bril op den neus nu eens het schriftelijk werk critiseerde en dan weer met een bedenkelijk gezicht bij een of ander mondeling examen luisterde. Daar waren nog meerdere leden van den raad en bovendien eenige ingezetenen van het dorp, die, 't zij met den burgemeester, 't zij met iemand anders waren meegegaan.

Tien van de elf mededingers waren bezig met een opstel of met eenig ander taalwerk, of zaten te zweeten over hun sommen, terwijl de elfde in een hoekje van de school onderhanden werd genomen door den schoolopziener en zijn helpers, die bezig waren onderzoek te doen naar zijne bedrevenheid in aardrijkskunde geschiedenis en spraakkunst.

't Ging hier meester Plakroe niet erg naar den zin. Na de braspartij van den vorigen dag was hij nog niet geheel frisch en zijn geheugen liet hem wel eens in den steek, en of er de drommel mee speelde, hem werd van alles gevraagd, maar de steden aan den Donau of de gemeenten van Friesland kwamen heelemaal niet ter tafel, en hoe hij er naar toe draaide, geen van zijn drie plaaggeesten wilde toebijten.

‘Vertelt u mij eens iets van den Rijn, mijnheer,’ vroeg de schoolopziener vriendelijk. Meester Plakroe fleurde weer iets op.

‘De Rijn,’ begon hij, ‘is de hoofdstroom van Europa, die van Zuid naar Noord loopt, zooals de Donau van West naar Oost. De Donau is langer dan de Rijn, maar van minder beteekenis dan deze. Voorname steden aan den Rijn zijn Basel, Coblenz, Bonn, Keulen en andere; aan den Donau liggen Mühlheim, Sigmaringen, Ulm, Lauingen, Donauwörth, Ingolstadt....’

‘Ja, ja,’ viel de schoolopziener in, ‘misschien komen wij aanstonds wel bij den Donau, gaat u eerst maar eens verder den Rijn af.’

‘De Rijn,’ begon meester Plakroe weer, ‘ontspringt in Zwitserland, loopt door Zwitserland en Duitschland en komt bij Lobith in Holland. (Mijnheer Snuffels, die juist eens kwam kijken, knikte gewichtig goedkeurend.) De Rijn loopt door de Bodensee, buigt bij Basel naar het Noorden en stroomt dan tusschen de Vogezen en het Zwarte Woud door. Op de Vogezen ontspringen verscheidene Fransche rivieren, waaraan verschillende voorname steden liggen; op het Zwarte Woud ontspringt de Donau, waaraan onder anderen liggen: Mühlheim, Sigmaringen, Ulm....’

‘Heel goed,’ onderbrak de examinator, ‘voltooi eerst maar den Rijn.’

Met een nijdig gezicht zakte meester Plakroe zoo goed mogelijk den Rijn af tot hij bij Westervoort in den IJsel viel en naar de Zuiderzee afdreef. Hier probeerde hij nog eens af te dwalen.

‘In vroeger eeuwen,’ begon hij, ‘liep de IJsel uit in het meer Flevo; de Zuiderzee was er nog niet en ai het land rondom dit IJselmeer heette Friesland. Tegenwoordig is Friesland een provincie in Nederland, en is verdeeld in 32 gemeenten, nl. Rollumerland en Nieuw-Kruisland, Oost-Dongeradeel, West-Dongeradeel, 't Bildt, Dantumadeel....’

‘Precies,’ viel een ander examinator in, ‘maar de Rijn loopt toch nog verder dan Westervoort;’ - en of meester Plakroe graag wilde of niet, hij was wel verplicht dezen stroom verder te volgen, tot hij (ik bedoel de rivier) bij Katwijk in het zand smoorde.

‘Komaan,’ zeide nu dezelfde plaaggeest; ‘wij hadden zooeven ook den Donau aan de hand; vergelijk nu eens deze rivier met den Rijn, wat aangaat den handel.’

Dit nu was eene manier van vragen, waarop meester Plakroe niet voorbereid was; vergelijkende aardrijkskunde was nog de haute nouveauté in dien tijd.

Eenigszins verbaasd begon hij weer:

‘De Donau ontspringt op het Zwarte Woud en neemt zijn hoofdrichting naar het Westen. Hij stroomt voorbij Mühlheim, Sigmaringen, Ulm...’

[p. 107]

‘Ja, ja,’ onderbrak weer de ander, ‘maar ik wenschte een “vergelijking” van den Donau met....’

Maar op dit gewichtig oogenblik haalde de schoolopziener zijn horloge voor den dag en fluisterde zijn medewerkers in, dat het tijd was voor de geschiedenis, en in plaats van op den Donau werd Plakroe nu onthaald op de Hollandsche graven uit het Henegouwsche huis en toen hij er dit tamelijk wel had afgebracht, mocht hij weer tot zijn sommen terugkeeren.

Meester Klinker had intusschen zijn sommen al af, maar daar juist twee leden van den Raad, die er niet al te snugger uitzagen, achter zijn rug hadden post gevat, meende hij, dat het niet onaardig zou zijn, deze heeren een heel klein beetje bij den neus te nemen. Hij deed dus, of hij nog met zijn werk bezig was, en zette op zijn kladpapier een vermenigvuldigingssom, waarbij hij een getal van twaalf cijfers vermenigvuldigde met een ander van vijf.

In plaats echter van deze becijfering op de gewone wijze te maken, schreef hij de geheele uitkomst dadelijk op en dat wel met een zwier en aanhef, en toch met een bedaardheid en ernstig overleg, dat de boeren hem in zijn rekenwerk verdiept meenden. Nauwelijks was hij dan ook klaar, of een der boeren tikte hem bescheiden op den schouder en vroeg met een zeker schuw ontzag:

‘Meester, rekent ge die som zoo maar dadelijk uit?’

Meester Klinker keerde zich half om, en zei vriendelijk:

‘Ja, dat is zoo mijn manier van doen; reken maar uit of het goed is.’

Maar de beide boertjes waren niet zoo goed meer op de hoogte van de geheimen van het vermenigvuldigen en zeiden, dat zij 't wel wilden gelooven, dat er geen fout in was. En geen tien tellen later stonden zij bij een paar andere raadsleden geheimzinnig te fluisteren en wezen met den duim naar meester Klinker en gaven als hun meening te kennen, dat het toch een weerga'sch knappe kerel moest zijn, die zóó maar een ellenlange vermenigvuldigingssom opschreef.

En toen meester Klinker iets later ook zijn kennis van aardrijkskunde moest luchten, klopte hij met genoeglijk gezicht en met een zekere gemeenzaamheid op den aardbol, zoodat de schoolopziener hem vroeg, of hij daar soms speciaal studie van gemaakt had. En toen onze meester bescheiden opmerkte, dat hij er wel ‘iets’ aan gedaan had en een oogenblik later den bal om haar as liet draaien, en de Noord- en Zuidpool aanwees, benevens den evenaar, en verklaarde, dat op de eene helft der aarde de nacht heerschte, als de andere dag had, - toen stonden alle omstanders verstomd en zelfs mijnheer Snuffels vergat te knikken. Maar toen meester Klinker er op zinspeelde, dat hij wel eens iets van passaatwinden gelezen had, besloot de schoolopziener maar spoedig tot wat anders over te gaan, daar hij op dit punt zelf niet te vast in de schoenen stond.

Ook in de geschiedenis bleek de candidaat zoo goed thuis te zijn, dat het den goeden boertjes schemerde voor de oogen bij al die jaartallen en namen; en toen hij een langen zin woord voor woord taalkundig had ontleed, meende de schoolopziener, dat het zoo al welletjes was en meester Klinker ging heen, gevolgd door een gemompel van bewondering.

Om twaalf uur kwam de veldwachter binnen met een groot blad vol broodjes met ham of vleesch, vergezeld van zijn vrouw, die een reusachtige koffiekan torste. Een oogenblik later zaten alle meesters, met den schoolopziener samen, en evenzoo de burgemeester en alle anderen smakelijk te eten. Na dit twaalfuurtje werd in ongestoorde harmonie een pijpje gerookt en wat gebabbeld en werd de school met haar omgeving bezichtigd en om één uur begon het verdere deel van het examen, dat nu geregeld doorging, tot het om drie uur was afgeloopen.

Na een kleine toespraak van den schoolopziener werd het gebouw door allen verlaten en begaven de heeren zich weer naar ‘de Scharrelende Zwaan.’

Wanneer en op wat wijze de verschillende meesters weer naar huis terugkeerden, vermeldt de historie niet. Maar wat wel staat opgeteekend, en nog wel in de officieele stukken van Scharreldonk, is het volgende:

Een week later werd er een raadsvergadering gehouden, vooral ter benoeming van den nieuwen meester, en omdat het werk van meester Klinker over het algemeen het beste was, en nadat een der raadsleden een warme lofspraak op dezen heer had gehouden, ‘die groote vermenigvuldigingssommen zoo maar uitrekende,’ werd met algemeene stemmen Daniël Johannes Klinker benoemd tot bovenmeester te Scharreldonk.

IV.
Het kasteel en zijn bewoners.

Ongeveer half Juli arriveerde meester Klinker in zijn nieuwe standplaats.

Zijn huisraad en verdere roerende goederen waren met den veerschipper in Den Bosch gebracht, en werden vandaar belangloos door een vijftal Scharreldonksche boeren naar huis gehaald, terwijl niemand minder dan de burgemeester zijn jachtwagentje had gezonden, waarin de meester zelf met zijn vrouw en twee kinderen plaats namen.

Het halve dorp haalde het waardige paar in, en met behulp van tien rappe handen stonden nog denzelfden avond al de meubelen op hun plaats, zoodat juffrouw Klinker genoeglijk de handen in den schoot legde en met een verheugd gezicht verklaarde, dat zij een gevoel had, alsof zij in Scharreldonk gewonnen en geboren was.

Twee dagen later stapte de meester naar het kasteel, om een bezoek af te leggen bij den baron.

Het kasteel was een stevig, vierkant gebouw uit het midden der vorige eeuw en omgeven door een fraai park met prachtige boomgroepen, vriendelijke wandelwegen en een verlokkelijken vijver. Met zekere eerbied hadden de verschillende geslachten zooveel mogelijk den eersten aanleg gehandhaafd, maar gelukkig was de tuinbouw-architect van den 18de-eeuwschen baron geen aanhanger geweest van Le Nôtre. Men vond in het park dan ook geen recht geschoren of stijf gefatsoeneerde palmen of dennen; geen meidoorns in den vorm van een vaas geknipt; geen linden, langs latwerk opgebonden. Evenmin stonden er marmeren of quasi-marmeren standbeelden, die in ons klimaat niet in de buitenlucht thuis hooren.

(Wordt vervolgd.)