De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 2

[p. 225]

[Nummer 29]

het toilet in den schaapstal.

Onze gravures.

Toilet in den schaapsstal.

‘Niet slecht gevonden en beter nog uitgevoerd,’ zal de kunstkenner bij het beschouwen van dit genre-stukje der Duitsche school uitroepen En inderdaad, het onderwerp van dit tafereel, ofschoon niet geheel nieuw, is bier toch met oorspronkelijkheid opgevat en met den gezonden humor, den Germaanschen stam zoo eigen, talentvol behandeld. Er zit in deze schilderij een natuurlijke luim, wiens indruk men bij den eersten oogslag ondergaat, zonder dien echter dadelijk te kunnen ontleden, zoo ongezocht schijnt alles gegroepeerd en voorgesteld. En toch is dit effekt verkregen door fijne en welgeslaagde berekening.

Met welke kluchtige en onnoozele verbazing verdringen die schapen zich rond hunnen meester heen, om de gewichtige operatie na te gaan, die hij bezig is aan zich zelven te verrichten en die hun niet geheel en al onbekend is. Want zij insgelijks worden geschoten, al geschiedt zulks bij hen dan ook op eene eenigszins andere wijze, en niets wat die belangrijke bewerking aanbelangt kan hun dus onverschillig zijn. Als boeren rond eenen wonderdokter op de jaarmarkt staan onze gewolde viervoeters daar geschaard en schijnen met al de spanning, waarvoor een schapenbrein vatbaar is, de handeling huns meesters te volgen. Geheel verschillend is daartegenover de houding van den hond. Als een schepsel van hoogere verstand vermogens komt het hem schier onbegrijpelijk voor hoe zijne natuurgenooten eenige belangstelling kunnen toonen in eene zoo alledaagsche verrichting als het baardscheren. De domme nieuwsgierigheid der kudde, die hij als dril-sergeant sinds jaren aan verstandig handelen en regeltucht tracht te gewennen, ergert hem blijkbaar en hij zit gereed om zijnen onderhoorigen bij een nader voorwaartskomen met zijne meerdere ervaring van de scheeroperatie bekend te maken, en

[p. 226]

den onnoozelen onzacht te betoogen dat zij op dat oogenblik door eene enkele aanraking 's meesters bloed kunnen doen vloeien.

Het is waarschijnlijk de bewustheid met deze schranderheid en waakzaamheid zijns honds, welke den scheerder de kalme gerustheid schenkt, die wij hem te midden van zijne storende en gevaarlijke omgeving bij zijn werk zien aan den dag leggen. Ofschoon het toiletgerief des boerenknechts van de primitiefste soort is en enkel uit een oud mes, een stukje spiegel en een staleemer bestaat, besteedt hij niettemin, als de deftigste heer in zijn slaapsalon, eene buitengewone zorg aan zijnen opschik, en wie hem straks bij de feestelijke gelegenheid ontmoeten zal, op welke hij zich thans voorbereidt, zal gewis niet aan hem bemerken, zelfs misschien niet eens aan hem ruiken kunnen, hoe en waar hij zich zulk een fiksch voorkomen verschafte.

Stormvloeden aan de Noordzeekusten.

Wie de zee niet met eigen oogen gezien heeft, als zij onder den aandrang van den storm tegen de kusten beukt, dien kan ook de levendigste schildering geen denkbeeld geven van de teugellooze woede der opgezweepte baren.

Meer dan de uitvoerigste beschrijving zegt hem het tafereel, door den Duitschen kunstenaar Ferdinand Lindner naar de natuur geteekend en door onze gravure weergegeven. Het vertoont ons in al zijne verschrikkelijkheid een dier stormen, welke in den loop der eeuwen zoo dikwijls de kusten der Noordzee geteisterd en zooveel rampen en ellende over de kustbevolking gebracht hebben. In ons vaderland zijn heden slechts rivieroverstroomingen bekend en welke schade en onaangenaamheden deze ook berokkenen kunnen, zijn zij echter schier onbeduidend in vergelijking der geweldige zeevloeden, die onze Noorderburen van tijd tot tijd komen teisteren. En vermelden onze jaarboeken, dat de Noordzee zich hier ten lande langzaam achteruit getrokken heeft en dat de vroegere zeehavens Damme en Brugge thans alle natuurlijke verbinding met den oceaan missen, de oude Kronijken der Noordelijke-Nederlanden daarentegen zijn vol van verhalen omtrent vreeselijke watervloeden, met sneeuwjacht en ijzige koude gepaard, die òf langzamerhand kwamen opzetten en met blokken drijfijs dijken en zeeweringen beukten, òf plotseling uit den oceaan opgestegen, dood en verderf brachten over de bloeiende landschappen.

Van de vroegste tijden af heeft Nederland met den woedenden waterwolf te worstelen gehad en het fiere woord: ‘Deus mare, Batavus litora fecit, God schiep de zee, doch de Nederlander schiep de kust,’ is ondanks de stoutheid der uitdrukking volkomen waar, althans wat de kunstmatige zeeweringen der laatste tijden betreft: want in vroegere eeuwen, toen den oceaan nog geene perken waren gesteld, scheurde en verbrokkelde hij de kust naar willekeur en gaf hij het tegenwoordige Nederland zijne eigenlijke gedaante.

Reeds het bericht van de eerste bevolking dezer gewesten door de Cimbren en Teutonen knoopt zich vast aan een geweldigen watervloed, en gaan wij verder de geschiedenis na, dan vinden wij bijna op iedere bladzijde van nieuwe overstroomingen gewag gemaakt.

Zoo lezen wij dat in 1144 de zee twaalf mijlen ver het land indrong, en in 1162 duizenden menschen en een menigte vee in de golven omkwamen, terwijl tegen het einde dier eeuw de vorming der Zuiderzee een aanvang nam. De dertiende eeuw, die bijzonder rijk was aan vreeselijke watervloeden, begon en eindigde met overstroomingen. In 1216 kwamen 10.000 menschen aan de kusten van Noord-Friesland om, terwijl in 1219 eene even verwoestende overstrooming woedde, die waarschijnlijk niet minder offers eischte. Daarop volgde de Kersstorm van 1277, waarmee de vorming van den Dollart begon en waardoor dertig dorpen verwoest werden. Tien jaren later werd het begonnen verwoestingswerk voltooid door den ontzettenden watervloed, die aan de Zuiderzee en den Dollart hunne tegenwoordige gedaante gaf en 80.000 menschen het leven kostte. Doch als had de noodlottige eeuw met de vreeselijkste overstrooming willen besluiten, kwam den 16^en Januari 1300 een stormvloed opzetten, die vier ellen boven den hoogsten dijk uitging, die in Sleeswijk alleen 7600 menschen doodde en op Helgoland alles op twee kerken na verwoestte.

In 1330 werd in Noord-Friesland Rungholt met zeven kerspelen verzwolgen, en bij den vloed van den 8^en December 1362 gingen in Noord-Friesland bij de dertig kerspelen, in Oost-Friesland Torum met vijftig plaatsjes te gronde, en deze overstrooming werd in den loop der eeuw nog door zes andere gevolgd.

De vijftiende eeuw bracht elf groote watervloeden, waarvan de geweldigste de St.-Elisabethsvloed was, die 72 dorpen verwoestte en 100.000 menschen het leven kostte. Nog vreeselijker was in 1570 de Allerheiligenvloed, die midden in den nacht losbarstte, acht en veertig uren lang langs de geheele kust van Holland tot Jutland woedde, 400.000 menschen verzwolg en geheele bloeiende landstreken in onbewoonbare woestenijen veranderde.

Daarop volgde de zeventiende eeuw met elf groote overstroomingen, waaronder de zware storm van 11 October 1634, die geheel Noord-Friesland verwoestte en het in hoofdzaak zijne tegenwoordige gedaante gaf, en waarbij 44 dijkbreuken plaats hadden, 20 kerspelen verwoest werden en 15000 menschen verdronken. Een hoogst opmerkelijke overstrooming deed zich in 1630 voor in de marschlanden aan den Weser: op een mooien zomerschen dag steeg het water zachtjes aan al hooger en hooger, stroomde over den dijk, verwoestte den oogst en trok zich daarna weer even stil terug als het gekomen was.

In de achttiende eeuw was het voornamelijk de Kersvloed van 1717, die de grootste verwoestingen aanrichtte; hij verzwolg 15000 menschen en werd nog door drie hooge vloeden in dezelfde eeuw gevolgd. De watervloeden van 1825, 1845, 1850 en 1855 liggen nog versch in het geheugen, evenals de overstroomingen en de dijkbreuken, die tot in den laatsten tijd nog de provinciën Noord-Brabant en Gelderland hebben geteisterd. In het geheel rekent men dat in den loop der eeuwen Nederland niet minder dan 125 vierkante geographische mijlen aan grondgebied door de baren heeft zien verzwelgen. Hopen wij, met onze Noorderbroeders dat vooreerst geene nieuwe watervloeden hun klein vaderland in de toekomst nog meer komen verkleinen, en ten andere dat door de droogmaking der Zuiderzee een groot gedeelte van den vroegeren buit op den alouden erfvijand moge heroverd worden.

Ontwerp van Paul Haag voor een spoorweg-viaduc binnen Parijs.

De weelderige hoofdstad van Frankrijk heeft tot heden toe geen stedelijk spoorwegnet evenals hare Europeesche zusters Londen, Berlijn en Weenen. De heer Paul Haag heeft echter thans daartoe een ontwerp voorgedragen, dat bij het publiek zoowel als in de technische wereld met geestdrift is ontvangen geworden, omdat het ten volle beantwoordt aan al de eischen, die men onder opzicht van praktijk en sierlijkheid aan dergelijk werk zou kunnen stellen. Om geenen grond te verliezen en de hoofdstraten der stad door geenen spoorweg te belemmeren en in hun uiterlijk aanzien te schenden, wil de ontwerper zijne lijnen in zekeren zin op de huizen zelven leggen. De vierdubbele baan, welke de groote spoorstandplaatsen van Frankrijk met het hart van Parijs verbinden zou, wordt door den H. Haag midden van eenen nieuwen boulevard over eene boogbrug geleid, wier benedenverdiepingen uit schoone en ruime winkels bestaan, zoodat alleen eenige bruggen van een gansch monumentaal uitzicht den nieuwen spoorweg verraden zouden.

Van de spoorlijnen, welke over dezen doelmatigen viaduc zouden loopen, moet eene groep in verbinding staan met de groote banen in de omstreken der hoofdstad. De treinen van en voor Marseille, Lyon en le Havre zouden daar op en neer stoomen om reizigers in het centrum van Parijs op te nemen en af te zetten.

Andere treinen zouden weer dienst doen tusschen Parijs en de meest bezochte punten van den omtrek, als: Auteuil, Vincennes, Brunoy, St. Germain, Joinville-le-Port, Argenteuil en Juvisy.

Eene andere groep zou uitsluitend bestemd zijn voor den dienst binnen de stad en derhalve in concurrentie treden met de tramwegmaatschappijen. De halten zouden dus talrijk moeten wezen, vooral in die gedeelten van Parijs, welke den tourist bij voorkeur trekken.

De heer Haag heeft zorg gedragen zijne spoorwegen grootendeels te leiden langs de kwartieren, welke door hunne morsige en ongezonde straten, sinds lang voor afbraak en hervormingen aangeduid waren, en de nieuwe wegen, die noodzakelijk zijn voor den loop der viaducs, zouden dus bovendien nog strekken tot verfraaiing en ter bevordering van de gezondheid der stad.

Daarenboven heeft de ontwerper door de verbinding der omstreken met het hartje van Parijs en door het ten nutte maken van zijne spoorwegbrug voor het oprichten van winkels, het middel gevonden om geheel en al de kosten te dekken van zijne onderneming.

Het plan van den schranderen ingenieur is dus eene uitermate praktische vinding en daarbij nog een grootsch, waarlijk nationaal werk, wiens voordeelen, niet alleen op maatschappelijk maar ook op strategisch gebied, voor de Franschen van groote beteekenis zijn.

De geschiedschrijver Johannes Janssen.

Een der befaamdste mannen van onzen tijd is ongetwijfeld de onvermoeide en verdienstrijke geleerde, die door zijne historische onderzoekingen, in eene lange reeks van werken, maar bovenal in zijne beroemde Geschichte des Deutschen Volkes beim Ausgang des Mittelalters neergelegd, voorgoed met de leugens en lasteringen der geschied vervalschers heeft afgerekend.

Johannes Janssen werd den 10^en April 1829 te Xanten aan den Beneden-Rijn geboren. Zijn vader Gerhard, een braaf, werkzaam burgerman van den ouden stempel, bezat eene nederige handelszaak, waarmede hij zich een tamelijk vermogen verwierf. Zijne moeder, eene buitengewoon godsdienstige vrouw, verloor hij reeds vroeg; maar de van haar ontvangen indrukken bleven hem zijn geheele leven bij.

De omstandigheden brachten het mee dat hij als knaap aanvankelijk den werkmansstand koos en bij een koperslager, den vader zijner stiefmoeder, in de leer gedaan werd. Maar onder zijn schootsvel hield hij boeken verborgen, en de meester klaagde er over, dat hij door zijn onophoudelijk vertellen de knechts van het werk hield. ‘Ik mag den jongen graag lijden,’ zei hij tot een van diens vrienden, die de rectoraatschool te Xanten bezocht, ‘maar voor de koperslagerij komt er niets van hem terecht; er is aan hem een gestudeerde verloren.’

Aan de bemoeiingen van den rector der genoemde school, die den ouden Janssen wist te overhalen, ook zijn zoon daarheen te zenden, was het te danken dat er geen gestudeerde aan hem verloren werd. Johannes Janssen mocht nu studeeren, maar dat hij den handwerksstand, waarin hij zijne eerste jongensjaren gesleten had, niet vergat, bewijst de liefde, waarmee hij in zijne werken steeds het werkmansleven behandeld heeft. Bij gelegenheid van zijne bevordering tot doctor in de wijsbegeerte schreef hem zijn voormalige patroon, de koperslager: ‘Dat uit een koperslagersjongen in negen en een half jaar een doctor kon groeien,

[p. 227]

hebben wij geen van allen gedacht. God heeft u gezegend, omdat gij niet uit luiheid geen werkman wildet worden, maar van God de roeping meendet te hebben, een anderen hamer te hanteeren dan in de smidse. Laat het u echter niet berouwen, koperslagersleerling geweest te zijn en houd veel van den handwerksstand.’

‘Deze woorden,’ zegt Janssen, ‘hebben mij altijd voor den geest gezweefd, als ik over het werkmansleven schreef,’ en inderdaad straalt uit zijne boeken zulk eene liefde tot den werkman door, dat de beroemde Alban Stolz, met wien hij later zeer bevriend was, hem schertsenderwijze ‘onzen beminnelijken democraat’ noemde; ‘maar,’ voegde hij er bij, ‘hij is democraat in den zin der middeleeuwen en zal nooit vergeten, dat hij uit den werkmansstand is voortgekomen en zelf eenmaal een ambacht moest leeren.’

Op de rectoraatschool te Xanten onderscheidde de jeugdige Johannes Janssen zich vooral door zijn iever voor de geschiedenis en op zestienjarigen leeftijd had hij reeds een kort begrip van de wereldgeschiedenis opgesteld.

Na vervolgens het gymnasium te Recklinghausen bezocht te hebben, ging hij in 1849 naar de academie van Munster om er de godgeleerdheid te bestudeeren, doch volgde reeds het jaar daarop zijn vriend en medestudent Beckmann naar de katholieke hoogeschool van Leuven, waar hij in aanraking kwam met den grooten doorvorscher der middeleeuwen, professor Möller, en met den geestrijken canonist Feye, een Nederlander, die hem aandreef eene studie te maken van de Nederlandsche beroerten, welke later in de Duitsche uitgave der Civiltà Cattolica te Munster het licht zag.

Tot in het najaar van 1850 bleef Janssen voornemens zich aan de studie der godgeleerdheid te wijden, doch zijne zwakke gezondheid, die hem deed vreezen ooit de lasten der zielezorg te kunnen dragen, en zijne aangeboren neiging dreef hem tot historische en taalstudiën, en het volgend jaar trok hij dan ook naar Bonn, waar hij die studiën voortzette en in 1853 tot doctor in de wijsbegeerte bevorderd werd, om zich vervolgens een half jaar in het ouderlijk huis te verpoozen en daar zijn eerste groot werk, over den abt Wibald van Stablo en Corvey te voltooien.

Daarna bracht hij een zomer in Berlijn door, om er de beroemdheden der hoogeschool te hooren, vestigde zich in 1854 als privaat-leeraar in de geschiedenis te Munster, en werd nog in hetzelfde jaar tot leeraar in de geschiedenis aan het gymnasium te Frankfort beroepen. Hier knoopte hij al spoedig vriendschapsbetrekkingen aan met den grooten geschiedvorscher Böhmer, die op de richting zijner studiën een beslissenden invloed uitoefende, en eens van hem schreef: ‘Een grooter wetenschappelijken ijver en ernst, eene diepere ontvankelijkheid voor al het schoone in natuur en kunst, gepaard met zooveel bescheidenheid en trouwhartigheid als bij hem, zal men niet licht bij een jong mensch aantreffen.’

Ondanks zijne zwakke gezondheid had Janssen toch zijne roeping tot den priesterlijken stand niet kunnen weerstaan; na jarenlang in stilte zich zelven beproefd te hebben, bereidde hij zich te Tübingen op de heilige priesterwijding voor, die hij den 26^en Maart 1860 in den dom van Limburg ontving. Bij den grooten naam, dien hij zich reeds verworven had, lag het voor de hand dat hem spoedig hooge waardigheden werden aangeboden, doch Janssen wees alles af, zeggende dat hij alleen roeping gevoelde voor de beoefening der geschiedenis.

In December 1863 deed de geleerde geestelijke eene reis naar Rome, waar hij in het paleis woonde van kardinaal Reichenbach, den invloedrijken kerkvorst, met wien hij reeds vroeger in kennis was gekomen, en op wiens lijkkist eenmaal de pauselijke bul zou liggen, welke hem tot eersten voorzitter van het Vaticaansch concilie benoemde. De groote Paus Pius IX, die professor Janssen driemaal in bijzonder gehoor ontving, stelde een levendig belang in de geschiedkundige onderzoekingen van den ieverigen Duitscher en gaf hem volledige vrijheid, uit de Vaticaansche archieven te putten, van welke toestemming Janssen een vlijtig gebruik maakte, o.a. voor zijn beroemd werk, Zur Genesis der ersten Theilung Polens.

Behalve de reeds genoemde werken, zagen tallooze kleinere geschriften en bijdragen voor tijdschriften van zijne hand het licht, en die buitengewone werkzaamheid wekt des te meer onze bewondering op, als wij nagaan dat Janssen bij dat alles gestadig voortarbeidde aan zijn levenswerk, de beroemde Geschichte des Deutschen Volkes.

Reeds in zijne studiejaren was het plan tot dien reuzenarbeid bij hem gerijpt en na meer dan twintig jaren voorbereidende studiën verscheen in 1876 het eerste deel, dat onmiddellijk den indruk maakte van een wetenschappelijk werk van den eersten rang. Terwijl het de verbazing der geleerden opwekte over de meesterlijke wijze, waarop de schrijver eene zoo omvangrijke stof had weten te verwerken, verdiepten ruimere kringen zich vol geestdrift in de gloedvolle schilderingen, welke voor het eerst een levend beeld gaven van het Duitsche volk, in het gewichtigste tijdperk van zijn leven. En die geestdrift bepaalde zich niet tot de katholieken; hij sloeg ook tot protestantsche kringen over, die met het boek dweepten, tot zij in het volgende deel de helden der hervorming op onverbiddelijke wijze tot hunne ware grootte of liever kleinheid zagen teruggebracht. Thans maakte de bewondering voor verontwaardiging plaats en heftige stemmen gingen tegen den geschiedschrijver op, die ze echter in zijn kalm en waardig ‘Wort an meine Kritiker’ en ‘Ein zweites Wort an meine Kritiker’ met al de overtuiging der waarheid tot zwijgen bracht. Sedert hebben zijne tegenstanders hunne kracht dan ook steeds in een verlegen stilzwijgen gezocht; maar het feit dat juist in het protestantsche noorden van Duitschland de meeste exemplaren van het boek geplaatst werden, bewijst hoe weinig schade dit doodzwijgen Janssen's werk berokkend heeft. Dat het boek in protestantsche kringen veel goed gesticht heeft, blijkt voornamelijk uit het groot aantal bekeeringen, die het heeft uitgewerkt, en ongetwijfeld is het ook niet zonder beteekenis, dat Janssen bij gelegenheid van zijn zilveren priesterfeest meer dan vijftig gelukwenschen mocht ontvangen van protestanten, waaronder vier van predikanten en leeraars aan openbare inrichtingen.

Als men Janssen's heldere, afgeronde voorstellingswijze nagaat, waardoor hij als zonder moeite de wanhopigste verwikkelingen schijnt te ontwarren, kan men zich moeilijk voorstellen hoeveel dagen van afmatting en lijden vaak tusschen het eene gedeelte en het andere zijn voorbijgegaan; want nog altijd heeft de onvermoeide man met een ziekelijk gestel te kampen, en zoo is bijvoorbeeld de verschijning van het vijfde deel, dat omstreeks Kersmis het licht had moeten zien, weer ten gevolge van ongesteldheid moeten uitgesteld worden.

Aan eerbewijzen heeft het, gelijk wij reeds aanstipten, den grooten geschiedvorscher niet ontbroken. In 1866 werd hij benoemd tot aartsbisschoppelijk geestelijk adviseur van Freiburg en in 1883 verleende de universiteit van Würzburg hem bij gelegenheid van haar eeuwfeest den titel van doctor in de godgeleerdheid honoris causa, terwijl de hoogeschool van Leuven hem den titel van doctor in de rechten aanbood. Maar de vereerendste erkenning zijner verdiensten was voor hem de pauselijke benoeming tot prelaat en apostolisch protonotarius, omdat dit zijn kinderlijk vroom gemoed de overtuiging schonk, dat hij zich waarlijk verdienstelijk had gemaakt voor de Kerk en de waarheid.

Moge het den edelen man gegeven zijn nog lange jaren zijne krachten te wijden aan de verheven taak, die hij op de schouders genomen heeft, en het reuzenwerk te voltooien, waardoor niet alleen voor onze oogen het weefsel van leugen en laster der ongeloovige en onkatholieke wetenschap als rag is verscheurd, maar dat nog tot lichtbaak zal strekken voor de volgende geslachten.