Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 35

[p. 846]

Vlaamse Fabels 5
Phil Bosmans' filantropie

Vijfhonderdveertig duizend exemplaren waren er eind 1981 verkocht van Menslief ik hou van jou! Daarmee haalt dit rozerode boekje een verkoopcijfer waarbij zelfs Jef Geeraerts en Ward Ruyslinck groen van nijd moeten worden. Phil Bosmans heeft met deze ‘Vitaminen voor het hart’ zonder twijfel dé bestseller van naoorlogs Vlaanderen geschreven (een longseller bovendien, want de eerste druk verscheen in september 1972). Wat kan toch wel de boodschap zijn die zoveel lezers aan het hart willen drukken?

Wie dit literair fenomeen zuiver literair wil benaderen, wacht een ontgoocheling. Bosmans' boekje bestaat voor het grootste gedeelte uit clichés. Zo geselt hij in zijn allereerste stukje de ‘zinloze jacht naar geld en bezit’: een predikantenkreet die onze overgrootouders al in de oren geschald is. Hij schuwt zelfs het smartlapeffect niet van de ‘clown die in zijn hart schreit’ en schudt vertwijfeld het hoofd om de ‘diepe geestelijke leegheid’ die ook de vroegchristelijke eremieten al in hun omgeving meenden te bespeuren. Tegenover die negatieve dooddoeners kan hij alleen de nog schromelijker gemeenplaatsen zetten van het ‘blijven geloven in de mens’, het ‘fluiten in de regen’ en het genieten van de ‘gewone alledaagse dingen’ waarin Toon Hermans en andere miljonairs zo sterk zijn. Voor wie het nog niet wist: bestsellers schrijf je niet met ‘frisse fantasie’ (Bosmans op pagina 84), maar met afgekluifde formules.

Zoals alle successchrijvers heeft ook Bosmans een uiterst ongecompliceerde kijk op de dingen. In zijn manicheïsme reikt de man van de Bond zonder Naam die van James Bond de hand. Bijna alle tachtig tekstjes van dit boek laten een dualisme van Goed en Kwaad zien. De auteur zegt in zijn inleiding: ‘Eigenlijk zal ik altijd hetzelfde zeggen’. En dat doet hij dan ook, bijvoorbeeld in lijstjes synoniemen: ‘liefde, blijdschap, vrede, geduld, vriendelijkheid, goedheid, trouw, zachtheid en eenvoud’ (p. 68). Die abstracties krijgen hun tegenpolen in andere abstracties, zodat zelfs de domste lezer de boodschap kan vatten: eigenliefde, onvoldaanheid, droefheid, verbittering, eigenliefde, ernst, hebzucht, levensmoeheid, gewichtigheid, hoogmoed. In een Bond-zon-

[p. 847]

der-Naam-slogan samengevat wordt die tegenstelling: Hart tegen hard.

De tegenstellingen worden ten top gedreven door overdrijvingen. Sommige stukjes bestaan bijna uitsluitend uit exclamaties; geen wonder dat zelfs de titel van dit boek een uitroepingsteken bevat. De man die erover klaagt dat er zoveel geschreeuwd wordt in onze tijd, smijt zelf de superlatieven in het rond: verschrikkelijke ernst, ongelooflijk wonder, mateloos verblijden, eindeloze besprekingen, de meest dierlijke instincten, onnoemlijk heimwee, de meest eenvoudige menselijke goedheid, een onmetelijk gevoel van diepe dankbaarheid, een verschrikkelijke nood, inderdaad, u zegt het: een lawine van lege, holle en zinloze woorden (p. 43).

In de tegenstellingen waaruit de teksten bestaan wordt telkens één term radicaal verworpen. Zo bijvoorbeeld in de volgende zin: ‘Bij het zoeken naar de diepste reden van menselijk geluk heb ik nooit het geld gevonden, het bezit, de luxe, het nietsdoen, het profiteren, het feesten, het genieten (p. 15). Net zoals in de mythe is het boze zonder meer slecht, een monster dat gedood moet worden. Voor een tussenpositie, voor nuance, voor dialectiek is er geen plaats. Zulk simplisme spreekt velen aan. En een Blijde Boodschap die zegt: ‘Geef je blindelings over aan de leiding van een ander’ (p. 87), ‘niet zagen en klagen’ (p. 63), geen ‘geleuter over maatschappijvernieuwing en struktuurhervorming’ (p. 93) zal bepaalde machthebbers niet onwelgevallig zijn.

Het zou gemakkelijk zijn af te geven op de domheid van de massa's die zich zulke leuzen laten aanpraten. Het is eenvoudig de boodschap van Bosmans onder politieke en sociale argumenten te bedelven. Wat dan niet erkend wordt, is dat dit boek blijkbaar voldoet aan een reële behoefte aan gevoel, aan warmte, aan hart. Het is waar dat deze maatschappij ‘onnoemlijk’ hard is, het is waar dat wij elkaar vertrappen. Wie hierdoor niet bewogen is, heeft niets van het socialisme begrepen. Linksen die deze nood niet erkennen, drijven met hun theorieën mensen in de armen van wazige filantropen als Phil Bosmans. ‘Godsdienst is het hart van een harteloze wereld’, zo schreef Karl Marx. Dat zal zo blijven tot het socialisme én een menselijk gelaat én een hart laat zien.