Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 34

[p. 173]

Theo Hermans
Antonio Cisneros, een plaatsbepaling

Antonio Cisneros behoort tot een generatie Peruaanse dichters die in de loop van de zestiger jaren op de voorgrond kwamen en die er in geslaagd zijn een aantal verlammende tegenstellingen in de moderne Peruaanse poëzie te overbruggen. Immers, na de deining die was veroorzaakt door het binnenloodsen van het Surrealisme en, kort daarop, door het bekend raken van de latere, in Parijs geschreven gedichten van César Vallejo, werd het poëtisch beeld van de jaren vijftig in Peru grotendeels beheerst door de strijd tussen twee elkaar vijandig gezinde kampen. De politiek geëngageerde ‘Sociaal-Realisten’ beriepen zich rechtstreeks of onrechtstreeks op het voorbeeld van Vallejo's sociaal gevoelige poëzie. Zij werden gedreven door verontwaardiging over de bestaande maatschappelijke toestanden en door het visioen van een toekomstige samenleving zonder uitbuiting en ellende. Hun protest- en strijdgedichten bezigden een direkte, eenvoudige taal die de arbeiders en de boeren moest kunnen aanspreken, maar ook de besten onder hen vielen meer dan eens ten prooi aan naïeve oversimplifiëring en holle frazen. De meest konsekwente vertegenwoordiger van deze ‘dichters van het volk’ was Javier Heraud, die het niet bij woorden liet maar zich aansloot bij een linkse guerrillagroep. In 1963 werd hij, nauwelijks 21 jaar oud, door de politie neergeschoten. De ‘Puristen’ daarentegen zagen hun poëtisch programma het zuiverst belichaamd in het werk van Javier Sologuren, wiens dromerige, esthetiserende verzen voortbouwden op de Symbolistische traditie en een aan de wereld ontheven schoonheidsideaal nastreefden. Hoewel Sologurens latere poëzie een minder verinnerlijkte en meer algemeen-menselijke klank kreeg, bleef zij essentieel romantisch en ingetogen van aard, uitgepuurd en klassiek van vorm. Waar de sociaal-realisten utopisch denken en misbruik van de poëzie als politiek propagandamiddel werd aangewreven, trof de Puristen het verwijt van reaktionair navelstaren en het elitair verheerlijken van de kunst omwille van de kunst. Een veelbelovende figuur als Sebastián Salazar Bondy, die aanvankelijk aanleunde bij de Puristen, evolueerde naar het socialisme toe en kon in zijn gedichten, toneelstuk-

[p. 174]

ken en essays de beide richtingen tot op zekere hoogte met elkaar verzoenen. Hij overleed echter in 1965, hetzelfde jaar waarin de Peruaanse guerrilla nagenoeg geheel werd vernietigd.

Intussen had de nieuwe generatie zich aangekondigd met werk van Carlos Germán Belli, Rodolfo Hinostroza en Antonio Cisneros. Zij toonden weinig belangstelling voor de bestaande ruzies en wilden de aanwijsbare tekortkomingen van de beide kampen vermijden. Hoewel er geen sprake is van groepsvorming tussen deze drie erg verschillende talenten, geeft hun poëzie blijk van een sterk sociaal en historisch bewustzijn gekoppeld aan een zeer persoonlijk gevoel voor vorm. De grootste formele komplexiteit vertonen de gedichten van Carlos Germán Belli, wiens bundel ¡Oh hada cibernética! (O cybernetische fee!, 1961, met een uitgebreidere versie in 1962) een sarkastisch en wispelturig surrealisme kombineert met de barokke vormen van de Gouden Eeuw. Ondanks dit verbaal vuurwerk spreekt uit Belli's werk een gevoel van twijfel, ontreddering en ontzetting over de toenemende verbrokkeling van het menselijke weten en kunnen. De gedichten in Rodolfo Hinostroza's Consejero del lobo (Raadsman van de wolf, 1965) zijn fragmentarischer van uitzicht en experimenteler van toon, vol grillige typografische uitschieters. Ook in zijn politieke opstelling is de rebelse Hinostroza ongeduldiger en radikaler - of, zo men wil, marginaler - dan Belli.

Antonio Cisneros is de jongste en de meest toegankelijke van de drie. Geboren in Lima in 1942, bracht hij verscheidene jaren door in Engeland, Zuid-Frankrijk, de Verenigde Staten en Hongarije. Momenteel doceert hij literatuur aan de San-Marcosuniversiteit in Lima. Zijn poëziedebuut Destierro (Ballingschap) verscheen in 1961, maar hij werd vooral bekend door de bundels Comentarios reales (Koninklijke kommentaren, 1964) en Canto ceremonial contra un oso hormiguero (Zang ter bezwering van een miereneter, 1968). Waar Belli en Hinostroza het zoeken in moeilijk doordringbare literaire vormen, kiest Cisneros voor ironisch getinte, scherp geschetste taferelen, met op de achtergrond nu eens de woelige en vaak bloedige geschiedenis van Peru - de titel Comentarios reales verwijst naar het gelijknamige boek

[p. 175]

van de zestiende-eeuwse geschiedschrijver Garcilaso de la Vega (El Inca) - en dan weer de verwarde en onzekere situatie van het huidige Europa. De soms goedmoedige, soms grimmige ironie vindt haar oorsprong in Cisneros' positie als buitenstaander en toeschouwer. ‘Het is de taak van de dichter getuige te zijn van de werkelijkheid, welk aspekt hij er ook van kiest,’ verklaarde Cisneros eens in een kommentaar op zijn eigen werk. In de Canto ceremonial is het vooral Groot- Brittannië dat door een vreemdeling op een bevreemdende manier wordt bekeken; in de recente bundel El libro de Dios y de los húngaros (Het boek van God en van de Hongaren, 1978) gebeurt hetzelfde met Boedapest en Oost-Europa. De gemengde gevoelens van onwennigheid en herkenning, gepaard met het besef van de ekonomische en kulturele afhankelijkheid van Latijns-Amerika ten opzichte van Europa en de Verenigde Staten, geven de beschrijvingen bovendien een zekere melancholische wrangheid. Maar ook wat het verleden en heden van Peru betreft bewaart Cisneros de kritische afstand die het hem mogelijk maakt door de symbolen en het uiterlijk vertoon heen te kijken en de menselijke waardigheid of kleinheid te laten zien voor wat ze zijn. Het is tevens die nuchtere, kritische instelling die, verwoord in een onopgesmukt en vlot lopend vers, ook de direkt persoonlijke kanten van zijn werk behoedt voor sentimentaliteit of dweperij.

Nederlandse vertalingen van andere gedichten van Antonio Cisneros verschenen eerder in Restant (Antwerpen), VII, 3, 1978, p. 29-34 en Raster (Amsterdam), 11, 1979, p. 50-58.