Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 34

Politiek
Z en de Politiek

Bij Z thuis was politiek een belangrijk gespreksthema. Zijn vader had uitgesproken meningen over de politiek en duldde hierover geen tegenspraak. Hij volgde het televisienieuws en las zijn krant, maar dat was eigenlijk meer om bevestigd te zien wat hij al lang dacht of beweerde te weten. Want hij achtte zich beter geïnformeerd dan de doorsneeburger. Als actief partijlid had hij zijn informatie immers uit eerste hand. Z's vader miste zelden een ledenvergadering of een andere partijactiviteit. Het was steeds laat in de nacht dat hij daar van terug keerde. De dagen daarop was hij dan vol met verhalen over al wie hij die avond had gesproken. Meestal waren dat politici met wie hij aan de toog had staan kletsen en met wie hij dan terloops een of andere aangelegenheid, soms voor zichzelf maar meestal voor familieleden of nabije vrienden had proberen te regelen.

Voor Z, die toen nog middelbaar onderwijs volgde, was het onduidelijk waarom zijn vader, die dan toch beweerde zoveel te kunnen gedaan krijgen bij al die belangrijke politici, zelf zo'n bescheiden plaats bekleedde bij het gemeentebestuur. Hij vermoedde wel dat het iets te

[p. 133]

maken moest hebben met K, een soort van legendarische figuur die door zijn vader op momenten van hevige verontwaardiging of diepe verbittering werd opgeroepen met woorden als ‘Ach, als K dat nog had moeten meemaken!’ of ‘Het zou niet waar zijn geweest had K nog geleefd!’ Z herinnerde zich nog de diepe verslagenheid die het gezin overviel toen op de TV het nieuws van K's dood werd gemeld. Zijn vader huilde. Het was voor Z een schok zijn vader te zien huilen. Deze zelfverzekerde man die van uit zijn leunstoel belangrijke politieke beslissingen goed- of afkeurde alsof hij er mee de hand scheen in te hebben, bleek ineens vernietigd te zijn. Z herinnerde zich hoe zijn vader schijnbaar onbewogen bleef toen grootmoeder stierf terwijl het voor Z vaststond dat iedereen zoveel van haar hield als hijzelf.

Als familieleden of huisvrienden een beroep kwamen doen op de politieke relaties van zijn vader, gaf deze te verstaan dat sinds K er niet meer was zijn invloed beperkt was. Toch bleek hij telkens wel iemand te hebben aangesproken die dan steevast had beloofd ‘eens te zien hoe dat kon geregeld worden’. Meer dan eens werd de kwestie inderdaad ook geregeld. Hoe die zaken geregeld werden bleef voor Z onduidelijk. Zijn vader sprak over ‘het aanwenden van invloed’ of ‘over gaan spreken met iemand die veel te vertellen had’. Toch bleef het een onbeantwoorde vraag hoe men precies zijn invloed kon aanwenden, waaruit die invloed bestond en wat een politicus dan wel zegde als hij met iemand ging spreken en wie die iemand was.

Z slaagde er ook niet goed in het beeld dat hij door zijn vaders verhalen over een politicus had, te doen samenvallen met het beeld dat de krant en de televisie daarvan gaven. Als men het over een bekend politicus in de krant of op het scherm had, was dat dikwijls naar aanleiding van iets dat die politicus had verklaard, een voorstel dat die politicus had ingediend of iets dat hij van plan was te doen. Die verklaringen gingen dan in de zin van ‘wij zullen ons tot het uiterste verzetten tegen deze maatregel die een regelrechte aanslag is op de pensioenen van de kleine zelfstandigen’ of ‘Er moet dringend wat voor de bestaanszekerheid van de binnenschippers worden gedaan’. Uit zulke verklaringen viel dus af te leiden dat de politicus in kwestie zich tot het uiterste zou inspannen maar dat allerlei duistere krachten aan het werk waren om hem voortdurend in zijn nobele taak te hinderen. Tussen de politicus van vlees en bloed met wie zijn vader 's avonds een pilsje dronk en die herhaaldelijk concrete problemen en persoonlijke zaakjes opknapte en diezelfde politicus die volgens de krant als een onwezenlijke stripfiguur een pathetische strijd scheen te voeren tegen hindernissen die boosaardige wezens hem voor de voeten gooiden, kon Z geen verband leggen.

Het was iets dat hem intrigeerde. Met zijn vader kon hij niet over dat probleem spreken. Die zag het probleem gewoon niet. Voor zijn vader was de politicus de man die alles kon, louter uit hoofde van zijn functie. Zijn vader scheen politici te klasseren als schaakstukken. Drie leden van een OCMW had je minstens nodig om gedaan te krijgen wat een schepen op zijn eentje kon. Een volksvertegenwoor-

[p. 134]

diger kon in bepaalde gevallen meer dan een schepen, zoals een toren rechtdoor en links of rechts kan bewegen maar een paard een verrassende sprong kan maken. Het koninginnestuk was natuurlijk de minister. Als de partijafdeling een minister bezat bleek Z's vader trouwens meer vrienden dan anders te hebben. De machtsmechanismen die dit allemaal mogelijk maakten of die daarvoor in werking moesten treden, interesseerden zijn vader niet en als jonge scholier was Z niet in staat zijn gedachten duidelijk voor zijn vader te formuleren.

Zijn leraar Sociale Vorming zag het probleem ook al niet. Die bleef maar altijd herhalen dat in ons land de drie machten gescheiden waren, dat het volk alle macht had en via verkiezingen zijn voorkeur bekend maakte, dat de regering de uitvoerende macht had, dat de grondwet de individuele vrijheden en fundamentele rechten waarborgde. Voor Z was die uitleg even weinig bevredigend als de abstracte manier waarop de pers de politiek versloeg.

Dit alles vormde een geheel van vage motieven waarom Z politieke wetenschappen zou studeren. In de eerste plaats was hij werkelijk nieuwsgierig naar de antwoorden die hij op zijn vragen zou krijgen, want hij had toen nog een zeer naïeve en simplistische voorstelling van de universiteit. In de tweede plaats was er zijn vader die, getekend door zijn eigen ervaring, voor zijn zoon een ambtenaren-loopbaan voor ogen had en hoopte dat deze met een universitair diploma minder afhankelijk zou zijn van politieke toevalligheden.

Het eerste jaar aan de universiteit was voor Z eerder ontgoochelend. Hij kreeg een hoop materie te verwerken die hij nauwelijks in verband kon brengen met de vraagstukken die hem concreet bezig hielden en die hem geen stap nader brachten dan de clichés van zijn leraar Sociale Vorming of de trivialiteiten die zijn vader debiteerde. Aangezien ze met enkele honderden studenten in het auditorium zaten, was er natuurlijk ook geen sprake van dat Z met zijn professoren over die kwesties zou spreken, gesteld dat de cursusinhouden aanleiding zouden gegeven hebben om erover te beginnen. De politieke studentenbewegingen hielden zich al evenmin bezig met wat Z interesseerde. In die milieus schenen die vragen al lang te zijn beantwoord.

Z bleef dat eerste jaar dus een toegewijd, ietwat saai student met een beperkte horizont, schijnbaar zonder enige belangstelling en ook zonder veel vrienden.

Tijdens de eerste examenzitting gebeurde er echter iets dat hem voor het eerst en definitief de richting aanwees waarin hij moest zoeken. Het was zijn beurt om het examen in Publiek Recht af te leggen bij professor W, een bekend politicus die reeds herhaalde malen minister en zelfs eerste minister was geweest en nu partij-voorzitter was, kortom een man die ongetwijfeld het antwoord wist op alle mogelijke vragen die Z een heel jaar niet had durven stellen. Hij stapte bij de professor binnen en maakte zich bekend. De professor keek verrast bij het horen van zijn naam, zocht even in zijn lijst en - hoewel hij gewoonlijk erg stug deed - riep hij haast blij uit ‘Ah, mijnheer Z, hoe stelt

[p. 135]

Uw vader het?’ Z had nauwelijks de tijd om een beetje onthutst te stamelen dat zijn vader het betrekkelijk goed stelde of W begon een lange monoloog die Z nauwelijks kon volgen. Z maakte eruit op dat W, mits enige politieke invloed uit te oefenen op zijn vrienden in de regering, er wel kon voor zorgen dat een bepaalde afschrijvingsmodaliteit die in een ontwerp tot wijziging van de fiscale wetgeving voorzien was niet in zijn oorspronkelijke vorm aan het parlement zou worden voorgelegd. Diezelfde politieke vrienden binnen de regeringscoalitie zouden gebruik maken van de eis van de coalitiegenoot om dit wetsontwerp in een ruimer pakket van wettelijke maatregelen te doen opnemen. Er zou aldus geen al te grondig parlementair debat zijn en ‘de’ partij zou de bevriende pers vooral wijzen op de communautaire implicaties van het pakket, zodat de strijd op een terrein zou worden gevoerd waar ‘de’ partij zich thuis voelde.

Hoewel hij de juiste draagwijdte van dat wetsontwerp wel niet begreep, had Z zich voldoende op zijn examen voorbereid om de zin van heel die uiteenzetting te begrijpen. Dat professor W zulke confidenties precies aan hem deed was hem echter een raadsel en toen de professor een toespeling maakte op het bedrijf dat zijn vader verondersteld was te leiden, was hij helemaal in de war. Althans aanvankelijk. De professor legde hem uit dat door zijn toedoen het oorspronkelijke ontwerp in feite was uitgehold en zelfs het tegengestelde effect zou hebben van wat de initiatiefnemers er mee beoogden. Z begreep ook wat de professor hem vertelde over de financiële voordelen die het vermelde bedrijf van zijn vader door dit gewijzigde ontwerp zou genieten. Zijn vader moest wel zorgen dat de gerechtelijke procedure die aan gang was lang genoeg kon worden gerekt, ‘maar, zegde de professor, onze partij heeft genoeg vrienden bij de magistratuur en desnoods kon ook nog de administratie van het ministerie van financiën worden ingeschakeld om de nodige stukken met vertraging te behandelen, niet waar mijnheer Z?’

Stilaan was het Z duidelijk geworden dat de professor hem voor een naamgenoot aanzag wiens vader, blijkbaar een bedrijfsleider met financiële problemen maar die voldoende hechte politieke banden had met de professor-politicus om hieruit gered te worden. Vóór Z de juiste woorden had gevonden om de professor op zijn vergissing te wijzen, vervolgde deze alweer zijn monoloog. ‘Eind volgende week komt de ministerraad samen om over het gewijzigde wetsontwerp te praten. Als tegen die tijd Uw vader zijn afspraken ten aanzien van ons heeft nagekomen, hoeft hij zich verder geen zorgen te maken. Maar dat kan nauwelijks een probleem zijn, zegde de professor met een veelbetekenend lachje, aangezien wij op die basis al herhaalde malen een meer dan bevredigende samenwerking hadden’.

De professor beschouwde hierbij het examen blijkbaar als geëindigd. ‘Zo mijnheer Z, zegde hij, doe Uw vader mijn hartelijke groeten en waarschijnlijk zult U bij Uw verder examen geen noemenswaardige moeilijkheden, wij kennen U hier immers allemaal als een ernstig student.’

[p. 136]

Z was totaal in verwarring. Hij deed nog een poging om de professor zijn vergissing te doen inzien door hem zijn voornaam nog eens te preciseren. De professor controleerde nog even op zijn lijst maar scheen zich verder van niets bewust te zijn... Z durfde niet meer aandringen en ging buiten, ongerust en met een slecht geweten maar wel veel wijzer.

De zaak had geen gevolg. Toen Z na het examen naar zijn naamgenoot informeerde, bleek die ook geslagd te zijn hoewel de professor het hem niet zo gemakkelijk had gemaakt.

Na dit voorval was Z niet meer dezelfde. Het was alsof hij plots veel rijper was geworden. Een duidelijk antwoord op zijn vragen omtrent de politiek had hij nog wel niet maar het werd hem stilaan duidelijk in welke richting er diende te worden gezocht. Bovendien had hij meer dan sterke vermoedens omtrent de ongrijpbare machten en dubieuze praktijken die achter de officiële façade van de daglicht-politiek schuilgingen. Hij voelde aan dat politiek veel subtieler was dan de banaliteiten die zijn medestudenten en zijn familieleden daarover verkondigden en die steeds draaiden rond het thema ‘zakkenvullerij’ of ‘onbekwame profiteurs’. De politieke realiteit moest overigens even weinig raakpunten hebben met de bombast die linkse of rechtse jongerenbewegingen hierover debiteerden met een zelf-zekerheid alsof ze een rechtstreekse lijn hadden met de ‘wil van de arbeidersklasse’ of de ‘ziel van het Vlaamse volk’.

De interesse van Z was nu definitief gewekt. Hij begon inzicht te krijgen. Wat eerst vage vermoedens waren, werd gesterkt door bepaalde feiten die hij leerde interpreteren. Uitspraken en verklaringen van politici kregen betekenis in dit nieuwe licht.

Z studeerde drie jaar later af met een briljante verhandeling over ‘De politieke besluitvorming tijdens de periode tussen de bevrijding en de eerste verkiezingen van 1946’. Aan de hand van gesprekken die hij met nog overlevende politici uit die tijd en memoires van enkele belangrijke figuren, argumenteerde hij in die studie dat, hoewel er geen verkiezingen waren geweest, er een merkwaardige consensus onder de regerende politici bestond aangaande hun respectievelijke macht en invloed. Waarop die consensus nu precies steunde kon hij niet aantonen maar dat werd van een licentiaatsthesis ook niet verwacht.

Zijn professoren raadden hem aan een akademische carrière te proberen. Hij mocht zich als onderzoeker de komende zes jaar bezighouden met het onderwerp dat hem stilaan begon te obsederen: ‘hoe bedrijven politici politiek en waarop is hun macht en invloed gebaseerd?’

Meer dan een jaar besteedde hij aan het zoeken van de juiste methode en aan het verzamelen van materiaal. Het was een frustrerende tijd. Werkelijk relevante documenten kreeg hij nooit in handen. Politici of journalisten die hij ondervroeg gaven voortdurend de indruk essentiële dingen te verzwijgen. Ze gaven een zodanig conformistisch beeld van de realiteit dat hun informatie waardeloos was of dat hij ze in geen geval kon verwerken in een studie die de ambitie had een nieuw licht op deze materie te werpen.

[p. 137]

Na twee jaar had Z nog altijd niets gepubliceerd. Zijn opdrachtgevers informeerden met enige verbazing hoe ver hij stond. Zonder dat het hem gezegd werd begreep hij maar al te goed dat men een beetje teleurgesteld was in de veelbelovende politicoloog die plots scheen te zijn stilgevallen. Telkens men hem iets vroeg kon Z niet veel concreters zeggen dan dat hij met veel mensen had gesproken en kilo's documenten had gelezen maar dat zijn werk niet opschoot. Dat bevredigde zijn promotoren natuurlijk niet aangezien dat niet de subsidies kon rechtvaardigen die men voor Z's project had los gekregen.

Het weinige dat Z dan ten einde raad besloot te publiceren, kreeg hij met moeite geplaatst, zo oninteressant werd het bevonden. En terecht, oordeelde Z zelf.

Stilaan geraakte Z's moreel maar ook financieel krediet uitgeput. Het was voor Z een dramatische toestand. Hij wist zo duidelijk wat hij precies aan het onderzoeken was. Hij was in staat om glashelder uiteen te zetten waar het om ging maar hij beschikte over geen enkel concreet gegeven waarmee hij zijn gedachten kon staven. Intuïtie en deductie hoorden niet thuis in de wetenschap die hij beoefende.

Men had ondertussen Z laten verstaan dat het zo niet lang meer kon verder gaan. Hij besloot zijn vroegere professor W te gaan opzoeken. Sinds dat bewuste examen had hij W angstvallig vermeden. Hoewel W in feite meer reden had dan hij om zich ongemakkelijk te voelen, was Z sindsdien voldoende vertrouwd geraakt met de wereld der politici om te weten dat zulke voorvalletjes een door de wol geverfd politicus niet van de wijs konden brengen. Juist daarom maakte het Z zo onzeker: hij leefde in de onredelijke vrees dat W de geldigheid van dat examen nog zou durven betwisten of hem toch zeker zou verwijten niets te hebben gezegd dat het misverstand had kunnen oplossen.

Professor W had zich al geruime tijd uit de politiek teruggetrokken en overleefde als emeritus een beetje zijn vroegere universitaire verdiensten. Ofschoon hij al ver over de 70 was, was zijn politiek prestige onaangetast en nog herhaaldelijk werd hij gevraagd voor een referaat of een gelegenheidstoespraak.

Hij ontving Z zeer vriendelijk en bleek alweer in de waan te verkeren dat hij de zoon van een politieke vriend uit het bedrijfsleven voor zich had. Dit keer liet Z hem geen tijd om hierop verder in te gaan. Hij zegde de oude politicus wie hij werkelijk was, legde hem uit wat hij aan het onderzoeken was en hoe hij maar niet opschoot en wat daarvan de oorzaak was. Hij vertelde W hoe deze zich 8 jaar eerder in hem vergist had en hem aldus ongewild had geïnformeerd over een politiek maneuver. Hij legde hem uit hoe dit voorval een beslissende invloed had gehad op zijn verdere loopbaan en hoe hij daardoor tot bepaalde inzichten en opvattingen aangaande het politiek bedrijf was gekomen. Gebrek aan materiaal belette hem echter die opvattingen en inzichten een wetenschappelijke basis te geven. En hier zat hij nu.

[p. 138]

W bleek helemaal niet uit zijn lood geslagen toen hij de ware toedracht vernam. Hij scheen het eerder als een amusante anekdote te beschouwen. Zijn leeftijd en het prestige dat hij als professor en alom geëerd politicus genoot, hadden hem een innerlijke rust bezorgd die met dergelijke voorvalletjes niet te verstoren was. Het verhaal van Z stemde hem mild en spoorde hem aan tot praten.

Weer begon W een lange monoloog waarin hij voor de verbaasde Z de achtergrond ontsluierde van zowat alle belangrijke politieke feiten van de laatste 15 jaar. Hoewel hij zelden namen noemde was het voor Z niet moeilijk om in de meeste gevallen de juiste namen in te vullen.

Met de notities van een hele namiddag luisteren en de belofte dat hij gerust mocht aanlopen als hij nog iets wilde weten keerde Z naar zijn studeerkamer terug. De drie volgende maanden besteedde hij aan gesprekken met andere politici en ex-politici, die plots spraakzaam geworden waren toen ze merkten over welke verbazingwekkende inzichten en onfeilbare flair Z scheen te beschikken. Nog eens drie maanden bracht hij door met het herlezen van documenten die hem voorheen onbelangrijk schenen maar nu plots hun geheimen prijs gaven. Toen kon hij voor het eerst serieus publiceren.

Hij slaagde erin drie studies terzelfder tijd af te krijgen. De eerste handelde over de petroleumpolitiek van de regering in het begin van de jaren 70. Hij betoogde dat wat toen algemeen werd ervaren als een verbeten strijd van een eenzaam minister van energievoorziening tegen een gesloten front van multinationals in werkelijkheid een onthutsende belangenvermenging verborg.

In een tweede studie kwam hij tot de conclusie dat de hele politiek van het ministerie van openbare werken, ongeacht wie er de titularis van was, in feite geïnspireerd was door een lobby van aannemers en ambtenaren, oorspronkelijk gepatroneerd door de minister zelf maar die hem later over het hoofd was gegroeid en hem in de dubbelzinnige situatie plaatste van medeplichtige en machteloze toekijker. Zijn derde studie ging over de buitenlandse politiek. Hij beschreef daarin hoe enkele jaren geleden de politieke carrière van een succesrijk voorzitter van een oppositiepartij compromitteerd en zijn partij in discrediet gebracht werd door een perscampagne die de man ervan beschuldigde te nauwe banden met het Oostblok te hebben. Echt nieuw was de revelatie dat de ultra-conservatieve politici die deze perscampagne hadden geïnspireerd in feite steunden op vervalste informatie die ze van ambassades uit de Oostbloklanden kregen. Ronduit explosief was dat onweerlegbaar bleek dat deze ultra-conservatieve politici, die er waren in geslaagd om gedurende enkele jaren een waar klimaat van heksenjacht te onderhouden tegen alles wat links was of als dusdanig werd afgeschilderd, zelf een gewillig instrument bleken te zijn in de handen van Oostblokdiplomaten. Het was niet de eerste keer dat men in het Oostblok liever conservatieve regeringen in Europa en de VSA aan het bewind zag dan gematigd progressieve.

Het was voor Z een ware bevrijding toen hij zijn drie studies netjes getikt kon aan-

[p. 139]

bieden. Vreemd genoeg liet de redactie van het tijdschrift van de stichting waarvoor hij zijn studies maakte niets van zich horen. Een half jaar ging zo voorbij en er waren al twee afleveringen verschenen en hij had niet eens drukproeven ontvangen van zijn werk.

Na nog enkele maanden begon hij te begrijpen wat er aan de hand was. Van verschillende zijden gaf men hem te verstaan dat zijn wetenschappelijke arbeid zeer baanbrekend was maar dat het eigenlijk wel wat van het goede teveel was. Op die basis kon hij onmogelijk een wetenschappelijke, laat staan een universitaire loopbaan opbouwen. Er zou teveel verzet komen tegen zijn persoon. En juist nu hij na zes jaar, haast op de valreep de verwachtingen die hij in wetenschappelijke milieus had gewekt scheen te gaan waar maken. Of hij niet geïnteresseerd was in de leiding van een Instituut voor Politieke Wetenschappen? Hij kon daar over een drietal wetenschappelijke medewerkers beschikken die in dezelfde richting als hij onderzoek wilden verrichten. Zij zouden zijn arbeid dus kunnen voortzetten terwijl hij misschien zijn vroegere licentiaatsthesis weer ter hand kon nemen om die tot een volwaardig proefschrift uit te werken. Veel was daar eigenlijk niet voor nodig, zijn reputatie van ernstig en ijverig wetenschapper was haast voldoende, liet men hem verstaan, het leek wel een formaliteit te zullen worden. Binnen twee jaar kwam trouwens de leerstoel van professor P vrij, zodoende...

Z was geen heilige maar een akademicus die na zes jaar wetenschappelijk onderzoek zich geen ander soort van leven meer kon inbeelden dan in de sfeer van de universiteit. Het vooruitzicht op een professoraat lachte hem wel toe. Het bevrijdde hem bovendien van de onzekerheid die naarmate het einde van het zesde jaar naderde, steeds zwaarder begon te wegen. Hoe langer hij erover nadacht, hoe gemakkelijker het hem viel om de idee onder ogen te zien dat hij terug aan zijn licentiaatsthesis zou beginnen te werken. Hij had nu zo veel meer inzicht in de politieke mechanismen gekregen. Hij achtte zich in staat zonder veel moeite de onbeantwoorde vraag waarmee hij destijds zijn proefschrift afsloot op overtuigende wijze te beantwoorden.

Zijn drie medewerkers van het nieuw opgerichte Instituut voor Politieke Wetenschappen bleken van af het begin te hebben begrepen wat men van hen verwachtte. Zij maakten zich hoofdzakelijk verdienstelijk met het opstellen van studies die onveranderlijk over materies gingen waar de sterkste politieke partij van het land toevallig in geïnteresseerd was. Aldus kreeg het instituut en zijn inmiddels tot professor gepromoveerde directeur Z een benijdenswaardige naam. Immers al wat het publiceerde gold als in hoge mate gezaghebbend aangezien de partij en de bevriende pers er onmiddellijk uit putten.

Z was zich zeer goed bewust dat zijn instituut snel evolueerde tot een instelling die in dienst stond van een politieke partij. Herhaaldelijk bleek wat een studie heette te zijn niet meer was dan een vulgaire apologie van een of andere politicus. Z had niet meer de energie zich hiertegen te verzetten. Toen zijn instituut van rege-

[p. 140]

ringswege de opdracht kreeg een boek samen te stellen ter gelegenheid van het 150-jarig bestaan van het land overtuigde hij zichzelf dat het eigenlijk een vorm van erkenning was en hij voelde zich vereerd. In de milieus waar hij de laatste jaren verkeerde deed men niets anders dan dit te bevestigen. Het boek werd een succes in alle weldenkende kringen en dat waren de enige kringen waar Z nog vertoefde. De pers, afgezien van één links blad - en dat las Z niet - schreef vol lof over het boek. De televisie interviewde Z en herhaaldelijk werd nu een beroep op hem gedaan in informatieve en actualiteitsprogramma's.

Op een keer kreeg Z het verzoek van een student die een onderzoek wilde doen over de werking van het Instituut voor Politieke Wetenschappen. Z zag niet goed hoe zulke een onderzoek interessant kon zijn en voldoende stof kon bieden voor een volwaardige licentiaatsverhandeling. De student drong aan en Z liet hem dus maar zijn gang gaan.

Naarmate de studie vorderde werd het Z duidelijk dat de student in feite het proces van zijn instelling aan het maken was. Veel beter dan hijzelf had de student begrepen dat zijn instituut geen onderzoek meer deed naar de politieke machtsmechanismen maar zelf een deel van dit mechanisme was geworden. De student beschreef bovendien hoe de medewerkers van het instituut zichzelf aldus onmisbaar hadden gemaakt. Ze hielpen het politiek systeem functioneren. Ze hadden verder nog nauwelijks enige wetenschappelijke bekommernis en streefden eigenlijk nog alleen hun eigen akademische voortbestaan na. Hun zogenaamde wetenschappelijke arbeid werd trouwens meer en meer afgewisseld met buitenlandse reizen en deelneming aan allerlei congressen. De briljante student bevestigde in feite wat Z al lang zelf doorhad maar naar zijn onderbewustzijn verdrong.

Z wist niet goed raad met deze al te ijverige student. Zijn naaste medewerker des te beter. Deze gaf de student met enige zachte dwang - hij moest tenslotte toch nog promoveren - zijn studie te beperken tot een objectieve, dus wetenschappelijke, beschrijving van de werking en methoden van het instituut. Men legde hem uit dat hij zijn oorspronkelijke conclusies en bevindingen beter kon reserveren voor een doctorale verhandeling. Die doctorale verhandeling kon hij nog het best aan het instituut zelf afwerken. De student promoveerde probleemloos op een kleurloze thesis en werd onmiddellijk als medewerker van het instituut aangenomen. Eens zover kwam hij tot de vaststelling dat het interessanter was te promoveren op een vergelijkende studie van de politieke programma's der verschillende christendemocratische partijen in Europa. Na nauwelijks een jaar was hij al zo ver. Zijn thesis luidde dat, hoewel de sociaal-economische en politieke situatie in al die landen duidelijk verschillend was, de evangelische inspiratie toch steeds als een voortdurende constante in al die programma's terug te vinden was. Hij concludeerde hieruit dat het politiek bedrijf in allerlaatste instantie een dimensie had die los stond van de toevallige sociale, politieke en economische realiteit en dat het van uit die premissen vertrekkend, mogelijk moest zijn een definitief onderscheid te maken tussen een juiste en een verkeer-

[p. 141]

de politieke lijn. Hiervoor was wel een uitgebreid interdisciplinair onderzoek nodig dat de inbreng vereiste van theologen, filosofen en andere specialisten voornamelijk uit de gedragswetenschappen. Deze thesis vond een grote weerklank en vestigde meteen de naam van de auteur die besloot om opnieuw zijn vroegere licentiaatsverhandeling op te nemen met de bedoeling die om te werken tot een vurig pleidooi voor de omvorming van het Instituut voor Politieke Wetenschappen tot een Interdisciplinair Centrum voor Politiek en Sociaal Onderzoek. Dit centrum werd weldra opgericht. Toen nam Z ontslag als directeur, tot veler opluchting en in de eerste plaats deze van de initiatiefnemer van het Interdisciplinair Centrum.

Hij nam zich voor om zijn vroegere studies toch ergens te publiceren. De krachten die hij daarin had beschreven bleken effectief te bestaan: hij kreeg er zelf, zij het zijdelings mee te maken. Hij was zich wel bewust dat zijn werk niet meer dezelfde indruk zou maken als 20 jaar geleden, toen het pas geschreven was. Inhoudelijk bevatte het niets schokkends meer want er gebeurden nu wel heel wat flagrantere zaken en openlijke schandalen waar geen mens nog notitie van nam: ministers die liegen, politieke leiders die woordbreuk plegen, zich openlijk bevoordeligen, corrupte medewerkers de hand boven het hoofd houden, werken laten uitvoeren die achteraf totaal nutteloos, ja zelfs onbruikbaar blijken.

Toen hij zijn vroeger werk doornam om het eventueel wat bij te werken realiseerde hij zich dat hij in feite bezig was met een historische studie in plaats van met een onderzoek naar de politieke mechanismen van ons bestel. De protagonisten die er een rol in speelden waren ofwel overleden of hadden zich terug getrokken uit de actieve politiek. Hij besloot het werk toch maar niet te publiceren want hij voelde zich niet meer wetenschappelijk betrokken bij de inhoud. Tenslotte was het hem oorspronkelijk te doen geweest om voor zichzelf een antwoord op zijn vragen te krijgen en die had hij gekregen. Verder kon hij terugblikken op een bevredigende universitaire carrière. Alles bij elkaar was hij een eerder tevreden man. Aan zijn vader die nog altijd leefde en zijn arbeid steeds met interesse had gevolgd, vertelde hij dat hij ontslag had genomen omdat hij niet opkon tegen de politieke intriges die de werksfeer in het Instituut verpestten. Zijn vader zei hem ‘Ik ben wel geen professor zoals jij, maar ik heb voldoende ervaring met de politiek dat ik je dat wel had kunnen voorspellen. Je kunt de politiek misschien wel bestuderen en met je geleerde praat doen alsof je ze doorhebt maar daarom ben je ze nog niet de baas.’

koen dille