Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 30

[p. 396]

De razernij der winderige dagen
Aantekeningen

Kursorisch lezen op het pensionaat in de zesde: een stuk Cyriel Buysse waaraan je voor het op gang komen van jouw schrijven schatplichtig blijft. [Of allicht dan toch een van de teksten die ooit op beslissende wijze op jou heeft ingewerkt om van een bepaald soort fascinaties te genezen. Eigenlijk moest je ook maar eens naar al die andere teksten gaan delven die ooit jouw argwaan hebben gewekt, die er jou toe verplicht hebben je tegen de argeloosheid te wapenen.] Een tekst over een gebeuren dat zich afspeelt in een vroegeeuws mistig november met stijfbevroren rapenvelden, de boswachterij, een pachter die vanuit de deuropening nauwlettend staat toe te kijken hoe een wildstroper op een erg listige manier erin slaagt een haas te verschalken. Herinner je hoe dit verhaal jou gaandeweg en quasi moeiteloos tot vereenzelviging bracht met degene die het allemaal stond af te kijken vanuit het huis in het veld. En hoe alles klopte: jij behoefde geen verduidelijking, je transponeerde gewoon naar je eigen gehucht, je eigen huis in de mist die er in banken boven het krakende stijfopstaande loof hing. [Op holle zaterdagnamiddagen met je broers mee op de akker, dikke tintelende vingers van de kou, rijm in de wenkbrauwen en op de wimpers.] Je wist best wat het gaf, jij: het geluid van een droge klop tussen de oren, het hoge brekende gilletje, de warme bloeddoorlopen pels waaraan nog wat keutels kleven. Fascinatie. Van op de eerste rij toekijken. Het gezichtspunt van de behaaglijk verscholene voor wie niets meer verborgen blijft. En je weet thuis de ramen en deuropeningen waarin op dezelfde wijze naar buiten kan geloerd, waar identiek hetzelfde landschap onder dezelfde mist en koude zichtbaar wordt. Maar hier dan plots de breuk. Introduktie van het hoogverraad: aanwezigheid van een onopgemerkte derde die het gebeuren vanuit een nieuwe, onverwachte hoek staat gade te slaan waardoor op zijn

[p. 397]

[jouw] beurt de spieder bespied, de toekijker bekeken, de voyeur is betrapt. Ontreddering. Het besef dat hier en nu in de tekst een deur achter de [jouw] rug wordt dichtgeklapt. Rat in de val: een jachtwachter die van de overkant van het veld alles heeft gevolgd zodat dit [jouw] geïnteresseerd toekijken op slag verwordt tot medeplichtig voyeurisme en schuldige betrokkenheid in het gebeuren. De argeloosheid op heterdaad betrapt. Maar niet minder jij, jij, jij die binnen schootsbereik bent gekomen. Bij de neus genomen, met de oren gepakt, bij de lurven gevat. Is het toen geweest dat je bij jezelf dure eden hebt gezworen? In welke mate hebben leesgeschiedenissen als deze ertoe bijgedragen om je de onontbeerlijk lijkende welbedachtheid tegenover personen en landschappen eigen te maken? Genezen van de met-lijf-en-leden-betrokkenheid. Vigilantie. Argwaan. Terzijde: aan de Muze op Klompen. Noodzaak hier om verlost te worden van een zwarigheid die jou van kindsbeen af op het lijf weegt en waarvoor dit geschrift jou mogelijk de ruimte en de bewegingsvrijheid kan verschaffen om er onderuit te komen. [Aan de Muze op Klompen]: want sorry voor de korrekte en goede geschriften die je gerateerd of die jou nooit bereikt mochten hebben, maar noodzaak hier om een bepaalde fundamentele onenigheid waarin je leeft met nogal wat schrijvers van geschriften waarin van het agrarisch idioom is gebruik gemaakt, uit te spreken. [Aan de Muze op Klompen]: noodzaak om je af te zetten tegen de verhalen die ofwel steeds de door jou ervaren werkelijkheid geweld leken aan te doen, ofwel op geen enkel ogenblik meer aanspoorden tot een lektuur die bruikbaar en verplichtend tegenover jouw landschap kon zijn. Nog dit landschap betreffende lijkt het hoogstnodig dat er een einde komt aan hetgeen ook jij hier welhaast tezamen met de moedermelk hebt ingezogen: de mythomanie, de onbezwaarde dweperij. Waardoor voor jou eens te meer de noodzaak zich opdringt hier te gaan uitzoeken wanneer en hoe en waar de weerhaak zit die er jou wil van weerhouden verhalen toe te voegen aan een soort van literatuur waarvoor je van huis uit scheen in de wieg gelegd. [Aan

[p. 398]

de Muze op Klompen]: dit landschap ligt te zieltogen onder de verstikkende greep van zeggingen die nog steeds en alsmaardoor de botte landelijke werkelijkheid bewimpelen en dit terwijl een heel ander en heel wat minder dubbelzinnig verhaal zijn wurggreep aan het uitvoeren is.

Aan de Muze op Klompen: de akkers liggen naakt en geel onder laag invallend licht van avondzon. Een klad meeuwen strijkt neer en brandt zich de poten aan de gloeiende bodem. Brandkreten. Pijn. Een boer en een boerin tot aan de knieën in een rapenveld. Af en toe een van beiden die overeind komt, met de handen in de heupen de pijn uit de rug wegduwend.

Les Très Riches Heures de Jean, Duc de Berry. Hôtel de Nesle, anno 1413. Oktober. Ploegmaand. Zaaimaand. Het uitzicht op het noorden vanuit Duc de Berry's residentie: op de linker Seineoever het akkerlandschap met de rode drijver op het trekpaard en de blauwe wankelende debiele zaaier; op de rechteroever de flanerende hovelingen, de Parijse omwallingen, en daarachter het Louvrepaleis van Charles V. De ooglijn hoog, een heel eind nog boven de denkbeeldige as waarop stad en platteland van elkaar weg zijn geklapt. Je raadt het breukvlak, de lichtgrijze geul van de Seine die dwars door het blikveld trekt en waarop praal en stront in een hoek van negentig graden tegenover elkaar komen te staan. Onderaan de platte domme aarde, de weke sporen in de bruine grond. Er is de schandelijke schaamte, de blinde horizontaliteit van het instandhouden, de groffe symboliek van het bestaansonderhoud. Lees de tekens: het menstrueren, het kuise bezwangeren, de rode buikloop der seizoenen. Lees de bonte armoe, de kleurige eenvoud van de twee figuren vooraan die links en rechts het beeld uit lopen en die beslissend de werkelijke werkelijkheid van het landschap naar voren dringen. Bemerk dan middenin de akelige golem die zij overeind hebben gezet. Een krankzinnige karikatuur die zij gemaakt hebben en waarmee zij zichzelf op een stok voor aap hebben gezet. Hoog het hemelse azuur, de

[p. 399]

glans, het verblindende aura over het dakwerk, de ronde torenlichamen, de priemende spitse metaalneuzen. Raad het stadsvolk, de hovelingen, de verfijnde en zuivere lichamen, de tere handen, de gonzende konversaties, de gratieuze bewegingen.

Maar raad ook de minder gratieuzen, de hier verzwegenen en achter de muren verstopt geblevenen [hokkend en huizend wellicht zoals je ooit zag op de Praagse Hradschin in optrekjes die langs de binnenkant in de booggewelven van de burchtmuur zijn ingebouwd): schoenlappers, bakkers, schooiers, wevers, metselaars, foorkramers, liedjeszangers, klerken, hoeren, jongleurs, alchimisten, keukenmeiden, leerjongens. Raad hen in de van hieruit onzichtbare huizen en portalen en stegen en pleinen en vraag, roep, schreeuw en schrijf hen met aandrang nu: geef antwoord! Want dit verhaal stokt, splijt en splintert op de brute monolitische kracht die achter de wallen overeind is gekomen. Men weet plots het woekerende weefsel van zalen en binnenkamers en kelders met de leidingen en aanvoerkanalen die er zich eveneens onzichtbaar hebben vertakt. Het tasten van de haarwortels, de zuigleidingen, de trekpompen, de stuwslangen. Er is alleen nog maar de macht, het geweld, met de aarde als lanceerplatform bij de vernietigende ontlading waarmee zij zich van de bodem afstoot; het schokken en het stoten naar de kosmische kut van de wijdbeense hemelse hoer.

Herwin de onbevangenheid waarmee jouw schrijven ooit op gang is gekomen. Jij, en de wonderlijke naïeve weelde die jou omringde, de paradijslijke veelheid van mogelijkheden die al die tijd op jou hebben gewacht en die slechts in jouw schrijven bestaan en vervulling leken te kunnen vinden. Hela, jij schrijver, dingen zegger, wat heb je ervan terecht gebracht? En ook: bevalt je bezigheid je nog wel zoals weleer? [Toen je meende: schrijven is bedaard spreken in het tochtige gat van het niets: de holle resonantiekast opvullen met klank, taal, en desnoods met stilte. De akeligheid van de leegte bezweren met de warme volheid van stem en adem. Alles leek zegbaar.] Kijk thans waar je aan toe

[p. 400]

bent. Het komt je voor dat het schrijven de tochtgaten alleen nog maar wijder maakt, de leegte leger, de holte groter. Het schrijven dat van langs om meer in alles begint te gelijken op het diepen, in niets meer op het dempen. Alles wordt schrijfbaar, dit is: besmeerbaar [besmeurbaar] met tekst. Hola, jij griffier van de bleke afwezigheid, je hebt geen keus. Je staat tot aan je enkels te trappelen in een drab van geschriften die op hun beurt jouw schrijven vertragen, richten, kleuren, duiden, opwekken, bemoeilijken.

1194	Forsela
1365	Voirssele
1391	Vorssel
1393	Rikenvoerssellle
1420	Rikenvorsele
1443	Rikevorsele
1462	Rykevorssele
1483	Ryckevorssel
1527	Rikevorsele
1560	Ryckevorsel
1790	Rykevorsel
1800	Ryckevorsel
1930	Rijkevorsel

Aan de dood. Die met koude stoten door je tekst komt waaien, die zich in dit geschrift halsstarrig lijkt vast te bijten, die bij herhaling deze schrijfbeweging komt te dwarsen: ostentatieve, een beetje aftandse heer die je met daarom niet minder indrukwekkende onverzettelijkheid op je bewegingen weet staan toekijken. Maar liever had je hier de toegangen geblokkeerd willen houden, de eigen kwetsbaarheid afgeschermd, de angst weggedrukt. Aan de dood. Vermeld de braakneigingen soms. De zure maagoprispingen die onverwacht in de buikholte naar omhoog gaan dringen. En het zal wel kloppen: de ingewanden die zich krampachtig rond het vernietigende vruchtbeginsel dat je ook in jou weet ingeplant, beginnen samentrekken. De dood uitkotsen. De beklemming en de verraderlijkheid waarmee zij jou soms als een gewicht op het lijf valt neutraliseren. Je

[p. 401]

moest er maar eens [een voorlopig?] komaf mee maken. En zoniet met het sterven zelf dan minstens wel met de verwarring en de ontzetting en de weerzin die het opwekt. De aloude kille zomer om aan de afbraak overeind te blijven. Het eigen vege lijf ervan vrijwaren te worden meegesleurd in het grote débacle. Het taalgebruik, de tekens en de totems en de teksten aantasten die het sterven moeten bezweren alsof over de dood heen het brokkelende lichaam nog tot iets verplicht zou kunnen worden. Overpeins nu maar eens het getal tweeëndertig [32] bijvoorbeeld: de tijd van je lichaam, het vlezige verzet, de viscerale strategie die er plots door lijkt bevraagd te worden. Bedenk tweeëndertig [32]: een leeftijd waarop je het al hebt bestaan, weliswaar van een niet, de bommen en het wapengekletter van de jaren veertig te ontlopen, en twintig jaar later even probleemloos de rook en het verre rumoer uit de late sixties over je heen te laten gaan. Of toch. Heel even heb je het verre gedonder gehoord. Herinner je mei '68: je was drieëentwintig en schoolmeester toen. Je vulde je tijd met het behangen en opknappen van het lieflijk huisje onder de landelijke populieren dat je weldra met L. zou gaan betrekken. Er blijft de herinnering aan het moment waarop je de Parijse stokerij naar de maan hebt gewenst wanneer het ernaar ging uitzien dat de brand mogelijk wel eens zo hoog zou kunnen uitslaan dat je trouwdatum er op een of andere manier door in het gedrang kon komen. [En je vader tot je jongste broer die in die dagen in Leuven eerste kandidatuur liep: ik kommekik u daar weghalen als ge't riskeert van mee te lopen en mee ambras te maken ginder...] Merk op; de stad als een ziektehaard van konflikt, agressie, bedreiging en vernietiging: vagina dentata. Het land de magna mater, de warme moederborst, het zog, de zwangerschap, de latente wedergeboorte.

Waarmee tenslotte deze poging tot een [misschien ietwat] voorbarig en tussentijds verweerschrift tegen de Grote Ontmantelaar afgerond? Sta je bij Hem in het krijt? Waar en wanneer in de looptijd van de reeks nul naar tweeëndertig zitten de plekken waarop je Hem verantwoording meent verschuldigd te zijn? Jij,

[p. 402]

deemoedige zoon van de nu ook al niet meer onbevlekte moedermaagd, komaan hé zeg! Heb je niks beters te doen? En dit alles alsof jij, met het oog op dit doffe pijgeren, er niet eerder en eerstens toe zou worden aangezet hier en nu te beginnen opnieuw en op een andere wijze werk te maken van je praten, je handelen, je denken, je voelen, je bewegen, je schrijven.

Een troep kinderen drentelt over de straat. Zij hebben kleurige geel-zwarte sjerpen en bivakmutsen diep over de oren getrokken. De gezichten rood en koud. De vingers verstijfd. Een van de jongens heeft zijn vest met de mouwen rond de lendenen geknoopt. De anderen lopen achter hem aan. Hij heeft hun van zijn drop meegedeeld. Soms spuwt hij op de grond. Hij roept heel luid zodat je hem tot hier kunt horen. Soms een van de kleineren die onverwacht een gekke sprong opzij maakt. De meesten dragen basketbalschoeisel. Wanneer zij lopen hebben zij merkbaar last van hun kleding. De ritsen open. De koude ongehinderd op hun kleine lijven blazend. De monden nat en kauwend. Zij bewegen met horten en stoten. Mekaar hinderend soms. Af en toe geroep. Een kleine die zich mee vooraan dringt. En weer achterblijft. En zijn achterstand weer inloopt. De wereldbol is een bol. Ik heb nog twee frank. Kijk ginder eens uw lief.

Op dinsdag drie september zijn te Brussel in het Karel de Grote-gebouw de Europese ministers verdeeld geweest over de landbouwprijzen.

Op dinsdag drie september zijn vier Israëlische rupsvoertuigen doorgedrongen op Libanees grondgebied tot in het dorp Bteichija op een kilometer van de grens.

Op dinsdag drie september is een overeenkomst gesloten tussen Portugal en het Frelimo waarbij Mozambique voortaan zal bestuurd worden door een voorlopige regering.

Op dinsdag drie september heeft Paus Paulus in een boodschap het uitzonderlijk belang onderstreept van de sociale kommunikatiemiddelen en van hun gebruik

[p. 403]

in dienst van de mensheid.

Op dinsdag drie september is de voormalige gerechtelijk adviseur van oud president Nixon, John Dean, de gevangenis ingegaan om zijn straf van een tot vier jaar uit te zitten.

Op dinsdag drie september heeft een vrouw op haar buurman geschoten te Kessel-Lo.

Op dinsdag drie september heeft een man te Antwerpen een val uit de dakgoot gedaan.

Op dinsdag drie september zijn twee doden gevallen bij een bankoverval te Parijs.

Op dinsdag drie september heeft een ‘hij’ kort na de middag het huis verlaten. ‘Hij’ heeft de metalen voordeur achter zich dichtgetrokken. ‘Hij’ heeft diep ingeademd. ‘Hij’ heeft de straat gezien, het brede grijsglanzende beton, het fietspad, het voetpad, de eikebomen langs de weg.

Leo PLEYSIER