Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 30

[p. 275]

Het geknakte pantser

Terwijl hij de gietijzeren poorten van de dierentuin uitloopt, bedenkt Adelaar hoe zijn interesse voor bepaalde hokken bij ieder bezoek langzaam is verschoven. Zo zat hij een aantal maanden geleden herhaaldelijk uren te kijken op de bank voor de mandril die agressief en met een bizar gekleurd masker zijn kooi beheerste en af en toe snelle blikken wisselde, om dan vol venijn met een vlakke hand op het grijze vloerbeton te slaan of met de grootste krachtsinspanning met handen en voeten aan de spijlen te rukken. Totdat hij op een dag stil in een betegelde hoek zat, hoofd naar beneden, armen over de borst gekruist of met een bengelende hand die af en toe weemoedig en heel zachtjes tegen een steentje duwde of een schilletje steeds weer keerde, terwijl hij leek te overpeinzen hoe de geur van jungle en koele vruchten ooit door zo'n enkel schilletje zijn hoofd bevlogen had en hem woedend de tralies had doen rammen. Maar waarschijnlijk waren zijn overpeinzigen slechts aanlopen tot dergelijke gedachtes, bezat hij de mogelijkheid niet om iets ten einde te denken.

Vandaag heeft Adelaar nog even naar hem gezocht, nog even in andere kooien gekeken, maar de mandril was verdwenen. Nu is het verdwijnen van de aap zeker niet de oorzaak ervan dat Adelaars interesse naar andere dieren gleed. Want reeds voordat de mandril zich gewonnen gaf, was Adelaars aandacht op onverklaarbare wijze op de roerloosheid van de groene leguaan gevallen en nu, terwijl hij de straat op loopt, vindt hij de gorilla wel het meest tragiese wezen dat zich in de hele dierentuin bevindt. Terwijl de meeste dieren vrij snel immuun lijken voor de opdringerigheid en de beledigingen van de bezoekers, bemerkt de gorilla het best zijn trieste verhouding tot de mens. Deze aap probeert te imponeren in de meest denkbare variaties van mimiek en gebaar, doch wekt daarmee alleen maar nog meer vrijpostigheid van de kant van de bezoekers op. Zij komen immers alleen om zich aan dit imponeergedrag te amuseren en hun blikken zijn

[p. 276]

ronduit denigrerend. Het is waarschijnlijk nog slechts een kwestie van tijd, denkt Adelaar, dan zal ook de gorilla met al zijn bluf moeten kapituleren en hardgekookte eieren en sla etend de rest van zijn gekooid leven onverschillig en lusteloos moeten volvoeren. Of zou hij toch tot aan zijn laatste dagen blijven opscheppen en dreigen? Immers, Adelaar heeft toch ook gezien hoe een al ouder exemplaar dat al lang in Antwerpse gevangenschap leefde, nog steeds vernedering na vernedering van het publiek onderging wanneer hij kolossaal en rechtopstaand met twee vuisten op zijn donkere borst trommelde. In Rotterdam iets soortgelijks en hoe lang zou de gorilla in Amsterdam al in gevangenschap zitten? Zou dat dan iets typies menselijks zijn, of misschien iets westers: uitzichtloosheid, pessimisme?

De voorjaarszon schijnt op het trottoir, kaatst op de voorbijrijdende auto's. April. Tragieser dan in de aardkleuren van de herfst, dit licht. Verschrikkelijk de pastelvegen, slierten licht eierdooier geel in de lucht en vooral de beloftes van het zuidelijke blauw! De bloei voor ogen, koekoeksei paniek in het hoofd. Ronduit ontmoedigend dit alles dus, merkt Adelaar op en schiet een vroege kever van zijn mouw. Een kever van zijn mouw. Kijkt dan verbaasd naar een hand die draait en van die hand naar omlaag. Miniem bewegend achterlijfje. Vleugels en schilden uit hun symmetrie. Gebroken op de pootjes. Nerveus de antennes en nauwelijks nog weerstand tegen het lauwe briesje.

Moordende angel lentezon. Er zal weldra geen spoor meer zijn. Voor een goede fossilering moet aan uiterste kondities worden voldaan. Tot gruizels het geknakte pantser. Alleen een hand die is ontdaan, die heeft alweer gebroken. Maar hoe lang heeft die hand toch ook al sporen gezet, tekens gekrast? In de ijstijd van Altamira en Lascaux. Sprintende jagers op de kalkrotsen van Afrika. Of Egypties kolossaal en uit graniet. En al die makers zijn verstoven, ontzenuwd, maar van de hand nog steeds geen kapitulatie, ofschoon twijfels tot boven de afgrond. Bram van Velde.

Geboren in 1895 uit Nederlandse ouders, het grootste

[p. 277]

deel van zijn leven woonachtig in Frankrijk. Alweer een noordeling door het azuur gelokt. Ditmaal echter geen omvangrijk oeuvre vol vlammende tuinen en cipressen, maar een levenswerk dat nauwelijks het aantal van 250 gouaches en schilderijen te boven gaat. Er moeten grotere periodes geweest zijn waarin totaal niet geschilderd werd, periodes van zwijgen en askese. En dan niet in de bijou-kistjes van Viareggio, Duino of Muzot, maar pover, karig en onopvallend in het Franse land. En indien er al geschilderd werd, dan in een zeer traag tempo en vaak met kleverige tegenzin. De schilderijen geven dit langzame maakproces niet zonder meer bloot, ze bedriegen aanvankelijk met het ‘onaffe’ karakter van de penseelstreken, slierten druipende verf, slechts gedeeltelijk gevulde partijen en kleuren die aan fauvisties-expressionistiese werken doen denken. Maar hier is geen kunstenaar koortsachtig en konstant bezig geweest met de befaamde onstuitbare drang meesterwerken te scheppen; veeleer iemand die zijn best doet om ieder spoor van meesterschap op te ruimen, iemand die twijfelt aan iedere vorm van absolute afronding, die beseft te leven in een wereld van fragmenten en onvermogen. Traag klimmende lijnen die bij voorbaat al de limieten van het papier- of doekformaat in zich dragen, vroegtijdig en taai afbuigen en verworden tot semidriehoeksvormen en ovalen. Verflagen die aan hun bestaansrecht twijfelen, van de hun toebedachte plaats vloeien, onderliggende lagen openleggen, transparant zijn en zich op hun beurt weer laten overlappen door andere transparanties. Hier heerst geen gevecht om de meest centrale positie, maar een traag en kleverig gevecht om juist als eerste van het podium te mogen verdwijnen, in de mist van de anonimiteit. Daar ligt ook het bestaansrecht van deze werken. Er wordt overal net taai genoeg geworsteld om niets uiteindelijk te laten verglijden, om niets helemaal tot het amorfe te laten wegzakken. Het schilderij als een verschrikkelijk marteltuig dat mannelijkheid en spierspanningen eist, juist daar waar de man het uitzichtloze van zijn bluffende muskulatuur beseft. Sisyfus getooid met lentekleuren. De hand die een

[p. 278]

verfstreek zet. De maker die verbaasd terugloopt van het doek, op zijn stoel zakt en dagen of langer ontwricht zit te kijken naar die toets of naar de rechterhand die wordt gedraaid, die de vingers buigt of gewoon maar ligt, op een knie. Tussen schepping en vernietiging.

Even twijfelt Adelaar nog, zet dan een voet op de manke kever. Wat slijm, wat schilfers die even in het zonlicht schitteren. Stapt vervolgens in een autobus en rijdt het centrum van de stad in. Daar wordt overal gereden, gelopen, geluid gemaakt. Daar spiegelen bronstige heren zich in etalageruiten en strijken door hun gemodelleerde kapsels, perfekt geprepareerd voor het hondewerk, vanavond, op een tapijten vloer of tussen klamme lakens of misschien zo meteen al. Waaien sinaasgeuren, bloesemvleugen van blondines op hakken warme stranden Adelaars ogen binnen, schuiven nu vochtige regenwouden, dan droge savannen zijn brein door en voorbij. Men hoeft niet eens meer ver te lopen, denkt hij, en de hele wereld draait langszij. Vindt op een der volle terrassen nog een plaatsje en bestelt zijn bier.

Huub BEURSKENS