Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 28

De kat als inspiratiebron

De dierenverhalen nemen in de wereldliteratuur een belangrijke plaats in. Alle komen ze aan de beurt: kikkers en muizen, ganzen en vossen, beren en wolven, honden en vogels, bijen en muggen, en zelfs, bij Marnix Gijsen, een paling. Ook katten hebben, gelaarsd of niet, altijd de mensen geboeid. In de tekenfilms zijn ze geregeld de held... of de lachwekkende speelballen van de muizen. Bij Heyermans is de kater wijs; in Peter en de Wolf steekt de kat het vuur aan de lont; bij Marnix Gijsen lokt het dier bij de mens een gewetensonderzoek uit, zet de confrontatie met de mens aan tot overwegingen en/of belangrijke daden, tot diepgaande beschouwingen over leven en dood die de rest van zijn leven bepalen, die vastlopen in verstrikkingen of situaties zonder uitkomst waarop in twee van zijn verhalen, zelfmoord volgt.

In 1963 schreef Gijsen een van zijn beste dierenverhalen, Van een kat die te veel pretentie had [Diogenes, Antwerpen, geïllustreerd door Maria Segers].

De New Yorkse kat Blossom komt van de ene sociale klasse in de andere terecht; ze wordt uiteindelijk opgenomen door ‘een man die door één ambitie bezeten werd: de hele kattenwereld van Amerika te beheersen’, nl. door Professor Pancratius Fellenowsky, voorzitter

[p. 958]

van de aleurofielen. Net op dat ogenblik zat hij te wachten op een geniale inval.

Op een nacht las hij een krantebericht ‘dat meldde dat in verschillende Europese landen, naar aanleiding van het voedseltekort in de oorlog, een ware hecatombe onder de poezen was aangericht [...]. De poezen waren als haas geserveerd en het aantal ratten en muizen was op verontrustende wijze aangegroeid zodanig dat er ernstige ziekten te vrezen waren’.

Zijn geniale inval was: de kattenkruistocht: ‘Het waren slechts twee woorden maar zij betekenden de geniale inval van Prof. Pancratius Fellenowsky. Zijn groot en edel plan bestond hierin: in het verleden was Amerika opgebouwd uit de afval van Europa, uit het armste, vuilste, rampzaligste deel van de bevolking der Europese landen, mensen die uitgehongerd en behoeftig waren en die niets méér bezaten dan hun handen om te werken. Amerika, dat groot en voorspoedig is geworden door het werk van deze verworpenen, zou nu Europa te hulp komen en het vasteland redden van de muizen- en rattenplaag. Het was niet voldoende spoorwegen te herstellen, bruggen weer op te bouwen, kanalen te heropenen, de zorg voor de gezondheid moest eerst komen. Dadelijk vond hij een prachtige slagzin die indruk zou maken en die ik wel niet hoef te vertalen:

Down with the rats,
Up with the cats.

Hij zou duizenden zwerfkatten die ofwel van honger en ziekte zouden vergaan, ofwel vergast zouden worden, verzamelen en ze naar Europa zenden op Kattenkruistocht. Hij wist heel goed, dat indien hij van enkele honderden katten zou gewagen, zijn plan geen schijn van kans op succes zou maken. Amerikanen zijn vooral gevoelig voor al wat kolossaal is: ze trekken gebouwen op van 150 etages, ze rekenen in miljarden en miljoenen, gewone maten kennen ze niet. ‘Tienduizenden katten voor Europa’ dat zou indruk maken’. Maar... ‘er is niets dat mensen zo irriteert als onbetwistbare grootheid. Hun eerste beweging is toe te juichen maar pas zijn hun handen van elkaar of ze beginnen af te breken wat ze toegejuicht hebben. Zo verging het ook Prof. Pancratius. Zijn edele campagne verwekte een tegencampagne. Zijn aanvallers deden een beroep op gevoelens die doorgaans voor edel doorgaan, - op vaderlandsliefde, op zorg voor de mensheid, op politieke loyauteit, op anti-communisme, op openbare zedelijkheid. Er verschenen brieven in de bladen, vol uitroep- en vraagtekens, die duidelijk aantoonden hoe opgewonden de briefschrijvers waren. ‘Welhoe,’ vroeg een senator, ‘waarom zouden onze geliefde Amerikaanse katten de Europeanen, die eeuwige armoedzaaiers en ruziemakers, helpen! Een loyale vaderlandsgezinde Amerikaanse kat - en welke kat van bij ons is dat niet? - blijft in haar geboorteland. [...] De zedelijkheid kwam ook ter sprake. Zouden de vrouwelijke en mannelijke katten tijdens de reis op de boot gescheiden worden?’ De zaken namen een wending toen een parlementslid de regering vroeg of men in het Witte Huis kon garanderen dat geen enkele Amerikaanse kat een van haar fluwelen poten zou zetten op communistisch grondgebied. En ook de religieuze groepen kwamen in beweging.

Helaas, ‘de scheepvaartmaatschappij die het s.s. Felinia ter beschikking van Pancratius had gesteld, ging op de fles, de eigenaar van het stapelhuis waarin de 10.000 katten waren ondergebracht, werd paniekerig toen hij voorzag dat hij ten eeuwigen dage die horde op zijn dak zou hebben en op een nacht stak hij zijn gebouw in brand, zijnde zoals alle mensen een mengsel van goed en kwaad, zette hij eerst een aantal vensters wagewijd open...’.

Nu blijkt dat ook dit verhaal zijn oorsprong in kranteartikelen heeft gevonden [zegt onze schrijver niet geregeld dat hij geen ‘fantasie’ heeft?] en Gijsen heeft er een boeiende vertelling van gemaakt.

[p. 959]

Hierbij heeft hij de gelegenheid niet laten voorbijgaan om tegelijk de verhouding mens-dier te belichten via zijn uiteraard afstandbewarende ironische structuur.

Ten gerieve van de nieuwsgierige lezer die graag onderzoekt in hoever de schrijver uit de grondstof een kunstwerk heeft geschapen, drukken we hier de tekst van de artikelen af die in The New York Times zijn verschenen:

29 januari 1948, dus 15 jaar voor de novelle tot stand kwam: ‘“Cat Plan” Proposed to Back Marshall Aid, Feline AEF Would Kill Rats and Save Food.

A “Cat Plan” to augment the Marshall Plan, by sending American cats to keep rats from pilfering European food reserves, was proposed yesterday by the American Feline Society.

In response to a front-page editorial in The London Daily Mirror on the seriousness of the plague of rodents in Europe, the society suggested that “as many as 1.000.000 [bij Gijsen slechts 10.000...] healthy and vigorous work cats” be collected along the eastern sea-board of the United States.

The proposal was embodied in letters sent to Secretary of State George C. Marshall and Lord Inverchapel, British Ambassador to the United States, according to Robert L. Kendall, president of the society.

The initial goal is 50.000 cats, with a token shipment - if they were wanted - of 5.000 to go as soon as possible - five cats to the box. They would be gathered by humane societies and would be protected against mistreatment, according to Mr. Kendall's plan. Tough alley cats were preferred, he said, with no pedigrees wanted.

A similar attempt in August 1946, to send 1.500 cats to Poland was stopped by diplomatic action, Mr. Kendall said. Now he favors keeping American cats out of the Soviet sphere. Each “drafted” cat would receive a physical examination. If it passed, a cat-tag - equivalent to the military “dog-tag” - would be fixed to its ear, Mr. Kendall declared.

Rules on fraternization for the expeditionary force were not fixed, although it was specified that the cats should be “wards of the Government” as opposed to “personal pets”. They would be released in dock areas and near food distribution centers.

The operation is still in the planning stage, Mr. Kendall admitted’. Op 30 januari 1948 verscheen al een eerste reactie in hetzelfde blad: ‘War of the Cats Begins

America's alley cats should not be shipped abroad to combat rats in European countries because they would not get enough to eat, Sydney H. Coleman, executive vice president of the American Society for the Prevention of Cruelty to Animals, declared yesterday at his office, 50 Madison Avenue.

Explaining that this statement was prompted by stories on a plan to ship 1.000.000 American cats to fight rats in various countries of Europe, Mr. Coleman said that while the society had no details of the plan, ‘we strongly urge’ that the plan ‘be vigorously opposed’. ‘The plan,’ he said, ‘is one that no society for the prevention of cruelty to animals would care to sanction.

‘It might become a source of great cruelty to the animals that were thus dumped in countries where pet owners have long been having great difficulty in obtaining enough food to take care of their pets. ‘The cats could not exist on the rodents they caught without definite supplementary feeding, which the people in these countries can not give’.

Op 4 februari 1948 publiceerde The New York Times een lezersbrief:

‘I am against the American Feline Society's “Cat Plan” involving the shipment of 1.000.000 healthy and vigorous American work cats to Europe to help in the fight against the serious infestation of rodents. My opposition stems from the fear that these animals would be

[p. 960]

doomed to certain slaughter at the hands of hungry and cold Europeans. There are few cats, dogs and other edible pets in Europe today because people have eaten them and have used their skins, where practical, to make such articles of wear as fur coats, fur hats, muffs, mittens, etc.

Cats are fine and noble animals. They do not deserve such fate. I suggest that the American Feline Society abandon its present plan, and promote instead a greater appreciation of cats on the part of humans. Civilization would be much further advanced if men could learn to act more like cats than like rats.

P. Sabatini’.

En twee dagen later schrijft een zekere J.D. Dickson:

‘It seems too bad there should be such a fuss about sending a few cats to Europe in view of the fact that we sent millions of our best men and boys’.

We laten de lezer oordelen over deze Amerikanen die hun welgevoede en krachtige Amerikaanse katten niet willen afstaan aan het voor een deel communistische Europa vol ‘hungry and cold Europeans’.

In de krant lezen we dat dit grootse plan nog ‘in the planning stage’ was. Marnix Gijsens verhaal, waarin de katten al werden samengebracht, eindigt a.v.:

‘De openbare opinie - dat zijn een paar klappeien en een journalist die niet weet waarover te schrijven - keerde zich tegen Fellenowsky en tegen Blossom. Hij was geen kattenvriend maar een Katten-Hitler. Wat de mascotte van de kruistocht betrof, Blossom, haar affiches werden van de muren en de schuttingen afgetrokken. Niemand interviewde haar meer en op een nacht, kort na de grote ramp, gaf de professor haar een bordje warme melk met een geklutst eitje net zoals Mevrouw dat in vroeger jaren had gedaan. 's Ochtends zag ze hem tegen het plafond hangen en zijn spichtig lichaam langzaam ronddraaien in de tocht van het open raam, een gruwelijke mobile. Blossom woont nu bij Amalia, in een armelijke buurt, ze wordt oud, ze gaat naar de dertien en niemand heeft Amalia nog ooit zien walsen op de 3e Avenue, in de sneeuw of in de hondsdagen.

Men kan zich afvragen waarom die goede Pancratius is gestorven. Omdat hij een geniaal idee had, dat aan beide zijden van de oceaan goed zou verwekt hebben? Let maar goed op in het leven, het zijn niet de reuzen die de reuzen doden, het zijn de dwergen’.

Marc GALLE