Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 28

Is kitsch kunst?

Het pas verschenen boek met foto's van 73 Vlaamse kunstenaars, waarin de Zwevegemse Bekaertfotograaf A. Vandeghinste ook zijn ontmoeting met zijn modellen beschrijft met de pen, boeit op diverse wijzen. De kijkende lezer vraagt zich beurtelings af hoe het model er werkelijk uitziet, hoe het er heeft trachten uit te zien, hoe de fotograaf het gezien heeft. Er staan letterkundigen, schilders, beeldhouwers, fotografen en toondichters in waarvan velen elkaar niet kennen en als het hun vergaan is zoals mij hebben die van een of andere hun tot dan toe onbekende meester heel wat geleerd.

Het meest heb ik te danken aan een kunstenaar die ik van haar noch pluim kende, alhoewel hij mij meermaals smakelijk had doen lachen en die door de fotograaf geciteerd wordt tussen aanhalingstekens, dus woordgetrouw. Als leerling van de academie voor Schone Kunsten reed deze jonge artiest met de tram door een drukke winkelstraat en bij het zien van de onder fel lamplicht glinsterende koopwaar vroeg hij zich af waarom men dat kitsch noemde en waarom kitsch geen kunst kan zijn. Over honderd jaar, zo redeneerde deze, onze kunstbroeder, zullen onze plastieken voorwerpen in musea prijken als dure antikwiteiten. Alle respect voor Rembrandt en Breughel, maar zij zagen een boom anders dan wij en indien zij nu nog onder ons leefden zou hun werk ook anders zijn.

Het is niet de eerste maal dat dit gezegd wordt en het is ook lang niet de schranderste vorm. In de jaren twintig schreef A. Breton heel wat kernachtiger dat het er vóór alles op aankwam ‘de tuer l'art’. Sinds zijn vrienden de brave douanier Henri Rousseau voor de grap wijsmaakten dat hij een groot kunstenaar was en moest exposeren, beseffen we hoe ver de tueurs van de kunst te ver durven gaan. Wanhopig omdat zij de eerste wereldoorlog hadden verloren, stuurden de Duitsers Paul Klee, Kandinsky en Max Ernst op de klassiek gevormde westerse cultuur af met kindertekeningen. De in Nederland als schilder mislukte Piet Mondriaan ging in Parijs lijntjes trekken

[p. 192]

en vierkantjes invullen met kleuren. Men wist niet dat dit alles was wat hij kon en hield hem voor een geniale pionier.

Dat alles is vijftig jaar geleden, het heeft ons aan veel gewoon gemaakt en desondanks is de naïeve verklaring van onze Vlaamse meester relevant. Tuer l'art kon ook opgevat worden als een bedreiging voor artistiekerig academisme, Henri Rousseau had onbetwistbaar kleurgevoel. De kunstenaar echter die volwassen, goed bij zijn verstand en helemaal niet verbitterd door miskenning, verkondigt dat mooi is wat kitsch wordt genoemd en dat Rembrandt en Breughel nu kitsch zouden schilderen en toch Rembrandt en Breughel zijn, zegt ons met bliksemende helderheid waar wij de dag van vandaag met de plastische kunsten staan, namelijk waar het er mee gedaan is en helemaal opnieuw mee van wal moet gestoken worden indien het ons nog interesseert.

De jeugd zal dan opnieuw moeten leren hoe het komt dat in de tijd van Rembrandt, Breughel en al de grote meesters voor en na hen geen kitsch bestond, daar al wat zij geschilderd hebben mooi is en wij toch zeker weten dat in de negentiende eeuw meer kitsch gefabriceerd werd dan in onze dagen en James Ensor, om slechts hem te noemen, vele met die kitsch volgepropte interieurs prachtig heeft geschilderd.

Zij zal weer moeten leren waarom de schoonheid van een schilderij weinig of niets te maken heeft met die van wat het voorstelt, waarom het portret van een lelijke oude heks door Rembrandt prachtig is en een lievevrouwke of heilig Theresiake door M. Denis kitsch en waarom de landschappen en marines van Permeke in de natuur onbeduidend zijn en in de kunst sensationeel. Alles was kitsch in de Moulin Rouge en wat Toulouse Lautrec er tekende en schilderde was kunst.

Zo kunnen we doorgaan, maar waarom? Kitsch verkoopt tegenwoordig ook goed en daar is het toch om te doen, niet waar. Gisteren stond in de krant dat miljarden worden verdiend met muziek zonder woorden of instrumenten van op bandjes opgenomen geluiden van rollende trappen, vliegvelden, stations, watervallen. Leefden Rembrandt en Breughel nu nog onder ons, zij zouden de plastieken kitsch uit de winkelramen door een etalagist op hun doeken laten vastmaken en het verschil tussen die hedendaagse Rembrandts en Breughels en de Rembrandts en Breughels van de zestiende en zeventiende eeuw zou schitterend de vooruitgang in de kunst bewijzen.

Gerard WALSCHAP.