Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 25

Niettemin: solidariteit

Het spreekt vanzelf dat de weer hoog oplaaiende studentenoppositie van de laatste maanden, de strijd tegen de voorgenomen ‘wurgwetten’ van onze ministers De Brauw en Van Veen, amerikanisering van de universitaire opleiding, verveelvoudiging van collegegeld, heffing van schoolgeld voor leerplichtige kinderen, enz. enz., onze solidariteit verdienen. Hoe de zaak ervoor staat als dit gepubliceerd is weet ik niet, maar in het kader van het volgende doet dat er niet zoveel toe.

Wie de studentenacties steunde moest, dat gold althans voor mij, zich over een zekere doordrammerigheid in die acties maar heenzetten. Dat ‘hoort er nu eenmaal bij’. Ja? Nee, dacht ik, wanneer men die doordrammerigheid nader bekijkt. Die schaadt

[p. 621]

nl. het protest. En merkwaardig is dat nu (juni '72) die doordrammerigheid nauwelijks een rol speelt, a.h.w. terechter lijkt. Hoe komt dit?

Het studentenprotest, om het zo maar te noemen, heeft zich eigenlijk nooit beperkt tot specifieke objecten. Het is, logischerwijs, een beweging op veel fronten, omdat die fronten duidelijk met elkaar samenhangen. De hoogte van het college-etc-geld, de democratisering van de bestuursstructuur, de modernisering van het onderwijs + de democratisering daarvan, hebben natuurlijk alles met elkaar te maken. Daarin schuilt echter meteen de zwakte van het studentenprotest: zodra het gaat om duidelijke, financiële kwesties, die a.h.w. ook een lekkere politieke duidelijkheid hebben, kan men zich vierkant achter de studenten plaatsen, betrekken ze daarbij de democratisering van het bestuur van de diverse instituten, dan is al wat reserve geboden, want dan komt er al wat pseudo-linkse doordrammerigheid in de eisen, en koppelen ze daaraan ook nog, op zichzelf terecht natuurlijk, de democratisering/vernieuwing van het onderwijs zelf, dan is het oppassen geblazen. Kretologie, pseudo-linkse frasen, afkomstig van pseudo-linkse kletsmeiers, ‘geestelijke vaders’ van het studentenprotest (standaardvoorbeeld: Marcuse) nemen de overhand. Dat bedoel ik met het gevaar: het lijkt wel, hoe concreter, directer politiek, de acties zijn, hoe politiek zuiverder ook de geestelijke vaders zijn, terwijl hoe theoretischer en complexer het gebied waarop men zijn protesten richt, des te zweveriger en politiek onbetrouwbaarder worden de inspirators.

Kortom, in het studentenprotest gaat het van Marcus Bakker tot Herbert Marcuse, van praxis tot theorie, van nuchterheid tot zweverigheid. Het laatste is telkens schadelijk, op zichzelf, èn voor het eerste. Vandaar dan ook dat het nu, nu alle acties toegespitst zijn op de concrete wurgwetten van onze ministers, het steunen van het studentenprotest geen enkel probleem oplevert, terwijl ik er wel problemen mee had wanneer men bijv. naast de eis tot een rechtvaardig studieloon de eis poneerde tot volledige inspraak van aankomende studenten in het studieprogram.

Dit is het, wat de volledige solidariteit met de studentenoppositie zo moeilijk maakt, een solidariteit die niettemin strikt noodzakelijk blijft, gezien de ernst van de situatie die door de schaamteloze politiek van de reactie veroorzaakt is. Het relativeren en het vervolgens effectief ontwikkelen van de principes die aan de overtrokken eisen ten grondslag liggen, komt later wel. Althans in de praktijk. Het kan geen kwaad er in de theorie alvast over te discussiëren, op gevaar af ondanks de solidariteit voor revisionist versleten te worden. Allà.

Het minst schadelijk zijn nog de principes die men er wat betreft de bestuursstructuur op nahoudt. Kort samengevat: het one-man-one-vote-principe. Schadelijk niet in absolute zin, want uiteindelijk is het een ideaal principe; men vergeet echter dat het een principe is dat pas in een hoogontwikkelde vorm van socialisme geëffectueerd kan worden. China, misschien. Maar niet hier, nog lang niet. Het is onmogelijk een organisatievorm, die voor de voorhoede, een betrekkelijk kleine, zeer gedisciplineerde en gemotiveerde groep bruikbaar is, toe te passen op een meerderheid die daar nog op geen stukken na aan toe is. Door een instituutsbezetting wordt men niet van de ene dag op de andere een ‘socialistische mens’. Maar nogmaals: schadelijk is dit nauwelijks, omdat de toepassing van het one-man-one-vote-principe in de praktijk zo'n chaos blijkt op te leveren dat men er wel van terug moet komen, vooralsnog. Aan

[p. 622]

de bewuste voorhoede de taak de meerderheid langzaam in die richting op te voeden.

Schadelijker zijn de verlangens naar een volledige democratisering van het onderwijs, d.w.z. gelijkwaardige inspraak voor iedereen bj de vaststelling van inhoud en vorm van dat onderwijs. Schadelijker, omdat dit zichzelf in de praktijk niet zo makkelijk zal opheffen. Schadelijker bovendien, omdat een stevige wetenschappelijke niveau-verlaging onvermijdelijk is.

Wanneer aankomende studenten evenveel te vertellen hebben over het ‘program’ als mensen die er zo'n 25 jaar deskundigheid op hebben zitten, is dat een gevaarlijke ontwikkeling, die ook met democratie geen bal te maken heeft; wanneer studenten in de psychologie i.p.v. eerst meettechnieken te leren direct maar onderzoekingen gaan verrichten als ‘manipulatie in onze autoritaire samenleving’, ‘agressie bij de westerse mens’ enz. (boeiend hoor), kan men zich voorstellen wat voor een onderzoekjes dat worden. Mooi voorbeeld: na de democratisering in Nijmegen, een jaar of wat geleden, besloten de psychologiestudenten het sub-vak statistiek maar af te schaffen; dat is zo waarden-vrij hè, zo weinig maatschappelijk relevant. Tja, men vergat echter dat men, geëngageerd of niet, links of rechts, helaas over uitgebreide kennis van statistische methodes moet beschikken om in de moderne psychologie-wetenschap überhaupt iets (bijv. iets maatschappelijk relevants) te kunnen verrichten.

Leuk voorbeeld tenslotte ook, dicht bij huis: na de democratisering van het Instituut voor Neerlandistiek te Amsterdam, na jaren slopend one-man-one-vote discussiëren (waarbij men overigens terecht de onzin van vroeger, het uit het hoofd kunnen opnoemen van alle stukken van Vondel bijv., of alle boeken van H. Lampo, liet vallen), verschoof de voorkeur der studenten (waarbij men overigens ook besloot alleen nog in ‘groepsprojecten’ te werken, d.w.z. dat 8 man tot de middag rusten en de 2 werkelijk gemotiveerden het werk doen) sterk in de richting van vakken als ‘taalbeheersing’, dat wil in feite zeggen: leren hoe je zuiver spreekt en schrijft, maar wat nu vooral betekent: communicatieleer, pardon, ik bedoel natuurlijk kommunikaasie - en literatuursociologie. Vooral dat laatste. Daar kun je je niet eens vrolijk meer over maken, juist omdat het zo'n belangrijk vak is. Het is echter een vak in ontwikkeling, dat om te beginnen om goed beoefend te kunnen worden stevige kennis vereist van de ‘zuivere litteratuurwetenschap’, spijtig voor de studenten, maar ja - en waarover bovendien nog afschuwelijke misverstanden heersen, die ook weer samenhangen met die zuivere litteratuurwetenschap; het misverstand met name dat literatuursociologie en zuivere litteratuurwetenschap tegenover elkaar staande, elkaar vijandige disciplines zouden zijn, niet-waardenvrij resp. waardenvrij (het laatste dan een vies woord). Het zijn echter wetenschappen die gelijkwaardig zijn, elkaar nodig hebben, maar iets verschillends doen. Ik schreef er elders al eens over, maar het moet nog maar eens herhaald:

‘Litteratuursociologie is, omdat de litteratuur erdoor wordt bestudeerd als produkt, als voortbrengsel van de maatschappij een maatschappij-wetenschap, in tegenstelling tot de zuivere litteratuurwetenschap. Het is net als met de tegenstelling biografie-tekstanalyse. Iemand die het heeft over “Hermans en zijn werk” doet iets heel anders is dan iemand die “het werk van Hermans” bestudeert. Daarmee is niets ten nadele van de biografie, noch van de litteretuursociologie gezegd, integendeel. Bedenkelijk echter wordt het wanneer biografisch onderzoek als

[p. 623]

tekstanalyse wordt aangeboden, litteratuursociologie als “de” litteratuurwetenschap, en, zoals bij de bestrijders van waardenvrij, maatschappijkritiek als “de” wetenschap. Volkomen ten onrechte wordt dus de litteratuursociologie als nietwaardenvrij, en dus als een te prefereren vorm van litteratuurwetenschap voorgesteld, te prefereren boven zuivere litteratuurwetenschap, die dan, pejoratief, waardenvrij en “dus” reactionair zou zijn. Terwijl het a) twee verschillende wetenschappen zijn die b) daarom beide waardenvrij onderzoek vereisen en c) natuurlijk beide tot (op het waardenvrije onderzoek gebaseerde) waarde-oordelen moeten leiden.

Voorbeeld: a) litteratuursociologie en zuivere litteratuurwetenschap onderzoeken beide de werken van J. Daisne; b) de litteratuursociologie onderzoekt nu, waardenvrij, in welke sociaal-economische context dit soort boeken ontstaan, de zuivere litteratuurwetenschap onderzoekt waardenvrij de structuur van die boeken; c) de litteratuursociologie spreekt als waardeoordeel uit dat schrijvers van dit soort boeken geborneerde kleinburgers zijn met een voor de verkoop gunstig progressief vernisje, terwijl de zuivere litteratuurwetenschap als waarde-oordeel uitspreekt dat het slechte boeken zijn’.

Zo is dat. Nu kan men het de eerstejaarsstudenten niet kwalijk nemen dat ze dit niet weten, en dat ze volkomen ten onrechte litteratuurwetenschap vervangen door litteratuursociologie, maar daar gaat het nu juist om!: ze weten het niet, kunnen het ook niet weten (de meeste litteratuursociologen weten het immers ook niet), maar hebben wel de ‘inspraak’ om te beslissen dat ze meer aan litteratuursociologie zullen doen en minder aan die vermaledijde, vervelende, reactionaire, waardenvrije litteratuurwetenschap.

Niettemin: solidariteit.

J.J. WESSELO