Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 25

[p. 303]

Kabouterspelling

Het enige voordeel, maar dan ook het enige, dat de bezuinigingspolitiek van onze onzalige regering ons kan opleveren is het niet-indienen van een wet op de spellingvernieuwing. De regering zal ongetwijfeld andere, namelijk zuiver economische, bezwaren hebben tegen de spellingvernieuwing dan ik, maar allà. Het is meegenomen.

Nederland is het enige land waar men op gezette tijden de spelling wijzigt; niemand in dit land weet dan hoe ie z'n taal schrijft. Waaraan we deze vernieuwingsdrang te danken hebben is niet precies na te gaan, maar ik vermoed dat een soort schijnprogressiviteit er niet vreemd aan is. Het lijkt wel of we in dit land ons gebrek aan werkelijke politieke progressiviteit compenseren door het weinige dàt we hebben op een paar niet relevante gebieden toe te spitsen, om daar dan ook prompt als fanaten door te slaan. Het massaal aanhollen achter het idiote woningbouwplan van Marcel van Dam, om door allemaal een gering percentage van onze inkomensverbetering af te staan de arbeidende bevolking in feite zelf de huizen te laten betalen waar ze gewoon recht op hebben; de waardering die, zelfs uitgedrukt in stemmen [zij het eenmalig] de kabouters kregen, lieden met theemutsen op het hoofd en kaftans aan, politieke onbenullen die met schijnoplossingen klungelen en daarmee de oplossing van werkelijke politieke en maatschappelijke vraagstukken in de weg staan; het kopen van rietsuiker [die van Albert Heyn komt uit Zuid-Afrika en Rhodesië dames!] en het steunen van ontwikkelingssamenwerkingprojecten, in de veronderstelling dat de noodzakelijke politieke veranderingen in de derde wereld daarmee vanzelf wel zullen komen; etc. etc. Een progressiviteit die onschadelijk is voor onze reactionaire regering en het kapitalistisch bestel, maar in feite schadelijk voor wezenlijke, structurele veranderingen.

Spellingvernieuwing past geheel in dit kader. Ik zal trachten dit toe te lichten.

De discussies over spellingvernieuwing liggen meestal in de sfeer van ‘waarom niet?’. Om de zaak tot haar juiste proporties [en dat zijn heel grote] te herleiden dacht ik dat men om te beginnen in de sfeer van ‘waarom wel?’ terecht moet komen.

Want wat is er nu aan de hand? Er wordt gedacht aan een verandering, die miljarden kost, en die [o.a.] het taalbeeld van miljoenen mensen ingrijpend wijzigt. Dat moet een reden zijn om voor- en nadelen nauwkeurig tegen elkaar af te wegen, om te zien of de voordelen inderdaad de moeite van de nadelen lonen. Ik zal daarom eerst de belangrijkste bezwaren die tegen de spellingvernieuwing kunnen worden aangevoerd samenvatten. Er zijn er, voor wat betreft de technische kant van de zaak, overigens veel meer dan ik hier noem. Die bezwaren zullen, op zichzelf bekeken, misschien niet allemaal onoverkomelijk zijn, maar dat is niet van belang. Het gaat erom of het geheel van bezwaren niet te zwaar wordt.

Ten eerste de gigantische verwarring. Het meest gehoorde, meest algemene argument, maar wèl van belang! De verwarring bestaat natuurlijk al, sinds de rampzalige vórige vernieuwing, waarbij een zee van inconsequenties, vaagheden, hele en halve verboden, voorkeuren en niet-voorkeuren [de c en de k e.d.] over ons werd uitgestort, maar de verwarring die nu dreigt te gaan ontstaan zal nog veel ingrijpender zijn, omdat men zich nu niet beperkt tot de inconsequenties, die onze spelling inderdaad had, met name in de bastaardwoorden, maar veel verder gaat: nu wordt het taalbeeld van alle Nederlanders vanaf pakweg 10 jaar volledig

[p. 304]

overhoop gehaald. Iedere spellingwijziging brengt voor bepaalde groepen [meestal de ouderen] problemen met zich mee, maar déze wijziging is veel ingrijpender dan de vorige. Van contact naar kontakt was nog te doen, van meid naar mijt is een veel grotere stap, omdat nu enkele traditionele, volkomen ingeburgerde klanktekens eenvoudig verdwijnen [ou en el]. Het enige dat op dit moment zinvol was geweest was het corrigeren van de inconsequenties van de vorige vernieuwing [en wellicht het wegnemen van nog bestaande: paardebloem-vliegenzwam etc.], d.w.z. het wegnemen van de c-k-verwarring, t-th-verwarring etc., door kado, brankard, tee en teorie te gaan schrijven. Op zichzelf zijn daar natuurlijk óok bezwaren tegen, maar daar is niets meer aan te doen.

Zal dit alles voor het schrijven wellicht nog meevallen, voor het lezen zal het grote problemen gaan opleveren, temeer daar lezers zo geconditioneerd zijn op het woordbeeld. En het overgrote deel van de taalactiviteit van de meeste mensen bestaat nu eenmaal uit lezen, niet uit schrijven. De moeilijkheden die dit voor zóveel mensen gaat veroorzaken kun je niet eventjes afdoen met ‘och dat went wel’ of iets dergelijks. Hiermee zitten we meteen bij een tweede bezwaar.

Alles wat tot nu toe in het Nederlands geschreven is, en dan bedoel ik echt niet alleen de litteratuur, wordt véel moeilijker leesbaar, zeker voor de komende generaties die de el en de ou niet eens kènnen. Nu zal ik niet meteen opdraven met Vondel en Bredero [die worden compleet onleesbaar, alle vrijkomende tijd voor ‘taal- en litteratuuronderwijs’ ten spijt], want het geklaag over ‘onze cultuur’ e.d. spreekt mij ook niet zo aan - maar dit geldt voor àl het geschrevene tot 1972.

Goed, we laten de problemen van de huidige lezers even buiten beschouwing, want het gaat om de toekomst nietwaar, en kijken naar de problemen van de komende generaties. Hun wordt een stukje taal = denktraining onthouden. Men tast namelijk niet alleen de spelling aan, maar, door het veranderen van o.a. de werkwoordsvormen, ook het taalsysteem. En het Nederlands is, vooral in z'n werkwoordvervoeging, erg logisch, veel logischer en dus gemakkelijker dan bijv. het Russisch. Taaltraining is, daar zijn we toch zo langzamerhand wel achter, denktraining.

Taalonderwijs, in dit geval dus vooral het leren van de zeer logische werkwoordsvervoeging, waar de nieuwe spelling nu juist van àf wil, staat dus niet op zichzelf, maar is een belangrijk onderdeel van het ‘denkonderwijs’, dat moeilijk te vervangen zal zijn.

Zou o.a. de werkwoordspellingsvereenvoudiging het schrijven en lezen inderdaad eenvoudiger maken - wat op zuiver leer-psychologische gronden al zeer twijfelachtig is! - er rijzen nieuwe problemen. Paart-paarden bijv., en er zijn er nog talloze van dit soort. Niet zó'n probleem, maar toch. En is ik word-hij wordt zoveel moeilijker? Afgezien nog van het feit dat je bij ik wort-hij wort consequent ik ben-jij ben, ik heb-jij heb etc. zou moeten gaan schrijven [en zeggen!].

Dat men veel tijd beschikbaar zou krijgen om aan nuttiger zaken te besteden dan aan het ‘nutteloze’ spel-onderwijs, is eveneens een misvatting. De redenering is: in een dicteetje met el-ij, au-ou- en d-t-problemen worden, blijkens experimenten, in de nieuwe spelling zo'n 75% minder fouten gemaakt dan in de nu gangbare. Laten we zeggen per kind van 20 naar 5. Kinderen blij, onderwijzer nog blijer. Al die uren spelproblemen komen vrij voor iets anders. De vraag rijst hierbij direct of het niet nóg handiger zou zijn het schrijfonderwijs gehéel af te schaffen; de kinderen zullen àllemaal ontzettend knap worden, want ze maken allemaal 0 fouten, en de onderwijzer beschikt over nóg meer tijd! En dan

[p. 305]

schaffen we meteen al die ingewikkelde litteraire boeken en ingewikkelde kunstfilms ook af, want die zijn ook te moeilijk. Enfin.

Tijd over voor nuttiger dingen? O ja, discussiëren natuurlijk.

Maar ook lezen!, omdat dit een stuk moeilijker wordt. Is er naast lezen en discussiëren dan nog wat van de extra tijd niet gebruikt, dan zal men die hard nodig hebben om de nieuwe problemen, die de oude vervangen, te behandelen. De winst [?] die men boekt van hij wordt naar hij wort, wordt tenietgedaan door paart-paarden, ik heb-jij heb, etc. etc. Bovendien zal de tijd die men nu meent voor ‘litteratuur’ vrij te krijgen eveneens verloren gaan doordat al het geschrevene van voor 1972 ‘ouderwets’ is.

Vervolgens. We zitten als taalgebiedje een beetje ingeklemd tussen de omringende moderne vreemde talen. Veel uit die talen is in het Nederlands terug te vinden. Spellingvernieuwing, en zeker ‘vernederlandsing’ in het algemeen, zal de overeenkomsten tussen het Nederlands en de vreemde talen, zoals die tot uitdrukking komt in vaak overeenkomstige schrijfwijzen, onzichtbaar maken. Voor het onderwijs in de vreemde talen zal dit een ernstige belemmering vormen, wat weer z'n neerslag zal hebben op gelijke kansen voor iedereen op het volgen van met name wetenschappelijk onderwijs [waarover hieronder].

Tenslotte, om nog even bij de litteratuur terug te komen: alles wat na 1972 geschreven gaat worden zal zeer veel last ondervinden van de homonimie. Zij praatten en zij praten wordt allebei zij praten, meid en mijt worden beide mijt, etc., er zijn er duizenden. Men vindt dit vaak een gering bezwaar, men vindt het zelfs een goedkoop argument; ik vind het goedkoop om te zeggen dat homonimie geen probleem zal opleveren omdat tóch altijd de betekenis wel uit de context zal blijken. Dit is een misvatting, eenvoudig omdat vaak de betekenis van een stuk tekst nu juist van de zin, die het homoniem bevat, zal afhangen. Hoe korter de tekst, hoe groter het probleem. Dit bezwaar zal natuurlijk vooral de litteratuur gelden [gedichten in het bijzonder!], die, tegenwoordig helemaal, nu juist gretig gebruik maakt van betekenisverschillen-door-spellingverschillen [werkwoordstijden met name]. Te zeggen dat de ‘moeilijke’ litteratuur toch maar door weinigen gelezen wordt, zodat dàt niet zo'n bezwaar is, is weer de zaak omdraaien: veel meer mensen moeten minder moeite krijgen met die ‘moeilijke’ litteratuur. Ik zou honderden gedichten kunnen noemen die onbegrijpelijk worden, alleen al door de homonimie-kwestie. Nu wil ik me er niet goedkoop van af maken door grappen met meid-mijt te gaan bedenken: hij ging lekker op een zachte, warme mijt liggen, etc., maar dit brengt me wel op het tegenargument dat hier altijd gebruikt wordt, namelijk dat de homonimie juist voor de litteratuur nieuwe, ongekende mogelijkheden zou scheppen. De groeten. Het zou alleen maar mogelijkheden bieden voor de barbarber-etc.- poëten, die jarenlang dichtregels als bovengenoemde zullen gaan produceren; voor de werkelijke litteratuur is het alleen maar schadelijk. Eén juweel van een voorbeeld kan ik niet nalaten te citeren. In Exit van Ivo Michiels lezen we het volgende dialoogje (waarin ik alleen de ei door een ij heb vervangen):

- Misschien zal ik een ij voor je koken.

- Wat voor een ij? Ik dacht niet dat we een ij hadden meegenomen.

- Dat is waar, een ij hebben we niet meegenomen.

- In vrijhijd zit een ij.

- Twee ij's, een korte en een lange.

- Welk ij zal je voor me koken?

[p. 306]

- De korte, alleen de korte ij is een ij.

- En de lange?

- Je mag niet zo veelijsend zijn.

Wat zijn de voordelen die hiertegenover staan? Er zijn dacht ik twee belangrijke argumenten van voorstanders. Ten eerste het zuiver wetenschappelijke argument dat men ernaar moet streven zoveel mogelijk dezelfde klanken door éen teken weer te geven. Op zichzelf is dit juist [al is zuiver fonetisch schrijven natuurlijk volkomen onmogelijk, behalve in nieuwe kunsttalen], maar dít zal toch geen voordeel zijn dat tegen de genoemde bezwaren opweegt. Het zal bovendien de ‘spellingvernieuwers-uit-maatschappelijk oogpunt’ niet sympathiek zijn; men vergelijke daarvoor het argument van K.L. Poll in het Handelsblad/NRC van 7.1.1972. De spelling zou, volgens de fonologen, zo elitair zijn omdat slechts een maatschappelijke elite hem juist kan hanteren. Nu kan men van mr. K.L. Polletje niet verwachten dat hij dit direct ontkracht door te zeggen dat niet de spelling maar de maatschappij elitair is, maar hij beweert wel, en daarin heeft hij gelijk, dat een fonetische spelling natuurlijk nog elitairder zou zijn. Zo'n spelling moet je immers naar éen uitspraak inrichten, en wel naar het ABN. En dat wordt maar door weinigen gesproken, zeker niet door diegenen die recht hebben op beter onderwijs.

Het tweede en veruit belangrijkste argument van de vernieuwers is dat van de ‘democratisering’: men bestrijdt de ‘taal-armoede’ = ‘denkarmoede’ veel meer mensen zullen ‘goed’ kunnen schrijven, in het onderwijs zal meer tijd vrijkomen voor nuttiger vormen van taal-onderwijs, enzovoort. De ‘taal wordt democratischer’ zou je kunnen zeggen, wat dan vooral meer gelijke kansen voor iedereen zou opleveren. Hiermee ben ik terug bij de schijn-progressiviteit en de schijn-oplossingen die ik in het begin noemde. Het argument is ongetwijfeld eerlijk gemeend, net zoals de ontwikkelingshelpers, Van Dam-adepten en rietsuikereters het goed menen. Ze lossen echter niets op. Integendeel.

Wordt de taal democratischer? Ik dacht van niet. Ten eerste is het niet wàar dat meer mensen ‘goed’ zullen kunnen schrijven, omdat de verschillen tussen hen die het niet, en hen die het wel kunnen, blijven bestaan, en alleen maar zullen verschuiven naar een ander niveau. De grote groep domoren, die nu het verschil tussen ik word en hij wordt niet snapt, terwijl dat voor de maatschappelijke elite geen problemen oplevert, zal over een jaar of tien geen problemen meer hebben met ik wort en hij wort, maar dan wèl met beteekent of buteekunt of beteekunt, of weet ik veel hoe het in deze kabouterspelling zou worden, waar dan de maatschappelijke elite óok weer geen problemen mee heeft.

Ten tweede zal de tijd die men op school vrij zal kunnen maken door minder tijd te hoeven besteden aan d's en t's en ei's en ij's door de eerdergenoemde bezwaren volledig tenietgedaan worden.

Maar belangrijker is punt drie: de politieke kant van de zaak.

Want waar gaat het momenteel om? Het gaat erom dat er strijd gevoerd wordt voor kleinere klassen, meer en betere schoolgebouwen, wèrkelijk gelijke kansen voor iedereen. Want de enige oplossing voor ons inderdaad ondemocratische onderwijsstelsel, voortvloeiend uit ons ondemocratisch want kapitalistisch maatschappelijk stelsel, is een maatschappijverandering die noodzakelijk een onderwijsverandering met zich mee zal brengen. Het verschil in taalvaardigheid heft men niet op door de taal te vereenvoudigen, maar door voorwaarden te scheppen waardoor iedereen die ‘moeilijke’ taal kan leren. En gelukkig, door de progressieve mensen wórdt de strijd om die voorwaarden gevoerd. Het is vooral een strijd tegen de bezuinigingspolitiek van de regering,

[p. 307]

omdat die nu juist het onderwijs het zwaarste treft. De regering moet meer geld besteden aan het onderwijs in plaats van minder. Ik geloof eerlijk dat men die strijd schade toebrengt door de aandacht te richten op de strijd voor spellingvereenvoudiging [?: verandering], d.w.z. taalonderwijs-vereenvoudiging. Men leidt daarmee de aandacht af van de hoofdzaak: beter onderwijs [wat trouwens minder kost dan de spellingwijziging zou kosten].

Werkelijke onderwijsdemocratisering, d.w.z. dat iedereen ook werkelijk dezelfde kansen krijgt, vereist een ingrijpende maatschappijverandering; met verlagen van de moeilijkheidsgraad van het [spelling]onderwijs [wat niet eens gebeurt; vgl. de taalkundige bezwaren hierboven] is niemand gediend. Integendeel, het is in feite reactionair.

Dit wil natuurlijk niet zeggen dat men ieder probleem uitsluitend politiek moet benaderen, en dus in dit geval geen enkele aandacht aan de schoolsituatie op zich zou moeten besteden, ‘omdat toch eerst de maatschappij moet veranderen’. Want zal het onderwijs pas werkelijk kunnen veranderen als de maatschappij verandert, dan zullen veranderingen In de huidige schoolsituatie toch ook hun invloed op het maatschappelijk veranderingsproces kunnen hebben. Men moet strijden op twee fronten. Vooral bij vernieuwingen binnen, en van binnenuit, de schoolsituatie zal men echter heel goed moeten nagaan wàt men vernieuwt. Er is heus genoeg te doen: democratischer verhoudingen tussen leerkrachten en leerlingen, betere leermethodes [wat iets anders is dan eenvoudiger stof], kritischer aanpak van de stof, àndere stof, etc. etc. Het enige dat men niet moet doen is de stof, d.m.v. bijv. deze kabouterspelling, vereenvoudigen. Men speelt dan de reactie in de kaart. Het zal er éven op lijken dat er iets bereikt is, doordat de kinderen opeens veel ‘beter’ schrijven, men zal daar tevreden over zijn, maar na een jaar of wat zal blijken dat de verschillen in taalvermogen en dus de verschillen in kansen gelijk gebleven zijn.

Hier gaat het om: kinderen die nu in overvolle en sombere klaslokalen moeite hebben met hij praatte zullen in diezelfde overvolle en sombere klaslokalen moeite hebben met hij prate, terwijl ze in prettige lokalen met twintig kinderen erin ook met hij praatte geen moeite zullen hebben.

J.J. WESSELO