Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 24

[p. 729]

[Nummer 8]

Herman Teirlinck: ‘Ic seg adieu...’

Enkele dagen voor zijn dood belde Herman Teirlincks dochter, Leentje, me op: hij vroeg of ik kon komen. Veel heeft hij niet meer kunnen zeggen, maar zijn enkele woorden blijven in onze herinnering zweven: ‘Zeg aan de Vrienden dat Ik niet zal weggaan zonder aan hen te hebben gedacht. Geef ze een dikke kus. Ook aan je vrouw. En lief zijn, lief zijn...’.

Deze woorden kwamen uit de mond van een man van gezag, iemand naar wie iedereen met eerbied opkeek, een vriendelijk man die harde taal kon spreken en menigeen een nachtmerrie heeft bezorgd. Ik heb hem pas in 1957 persoonlijk leren kennen en hoewel ik hem ten minste eens in de week ontmoette, durf ik het niet aan een verdere analyse van zijn persoonlijkheid te geven. Naar aanleiding van een handschrift dat ik enige tijd voor zijn dood van hem heb ontvangen [hij had het bewaard van 1911 tot 1967...], en van de vijfentwintigste verjaardag van het Belgisch-Nederlands Cultureel Akkoord, wou ik enkele daden en geschriften in herinnering brengen die betrekking hebben op de flamingant Teirlinck. Meteen zullen we dat handschrift dan voor de eerste keer publiceren, in zijn tijdschrift.

Enkele weken nadat ik hem had leren kennen, sprak hij een prachtige rede uit in het stadhuis van Brussel, in aanwezigheid van de burgemeester.

Ik licht er enkele alinea's uit [Nu Nog, 5,2]:

‘...wanneer het Vlaams in de hoofdstad ooit mocht worden vernederd tot een toeristische aardigheid, tot een curiosum waar de vreemdeling komt naar gapen gelijk naar het Spaverke hier aan de achtergevel, of naar Toones poesjenellenkelder, of naar de reuzen van de Ommegang of naar ons werelberoemd Mannekenpis, - dan is het lot van de Brusselse Vlaming bezegeld. Dan is hij folklore geworden. En al betrekt men hem nog

[p. 730]

zo vriendelijk in de weergaloze maar verschaalde luister van onze gouden gildehuizen en dit monumentaal stadhuis, sieraad van het westelijk continent, hij is voorbij, hij is slechts nog aandenken en verleden. En zonder levende Vlamingen die weigeren een verstorven heerlijkheid te worden, zal Brussel dan niet blijken een Brussel zonder Brusselaars te zijn?

Met de voornaamheid bekleed van het algemeen beschaafd, verlaat de Vlaming de vitrines van het folkloristisch museum. Hij wordt een vurige, werkzame aktualiteit en wil opgenomen worden in de levende wereldrevolutie.

Zoals toch onze heind en ver befaamde Grote Markt de nieuwe stadsombouw, met zijn tunnels en skyscrapers niet in de weg komt te staan, wil het leuke ketje zich opwerken tot een waardige tijdgenoot van de moderne Europeanen in Londen, Rome of Parijs.

Dit betekent allerminst een aanslag op de ontroerende Vlaamse eigenaard. Dit betekent een weigering om in een verstrakt verleden te worden achteruitgeweerd.

Hoe hij ook de sappigheid mag proeven van het onsterfelijke Brussel, hij zal zich voortaan aanstellen met de distinctie van een wereldburger en hij zal Nederlands spreken.

Er is, beneden en benoorden de Moerdijk, maar één taalgebied dat zich uit alle Dietse dialecten heeft gepuurd, en dat is het gebied der Nederlandse taal, gemeengoed en wellevende gedraging van Hollanders en Vlamingen.

Mijnheer de Burgemeester, help ons als Belg die hogere standing veroveren’.

Het zou niet de laatste keer zijn dat Herman Teirlinck ten aanzien van de actualiteit zijn stelling verkondigde. Waarom doet hij dit? ‘Wij, Vlamingen, zijn allen in meerdere of mindere mate geëngageerd in de democratische vrijmaking van Vlaanderen, en dat zullen we dienen te blijven, en met groeiende toewijding ook, tot de ontvoogding

[p. 731]

van ons volk in alle sectors, zo economische als culturele, op het Europese vlak is voltooid, mede met de ontfransing van onze eliten. Wij zullen het buiten de politiek niet kunnen, het spreekt vanzelf. Daarom hebben wij er ons mede te bemoeien telkens wanneer onze medezeggenschap blijkt geboden.

Aan die nood mag geen schrijver zich onttrekken, en op dàt punt, zoals op vele andere, een “gezindheid” kiezen, dunkt mij een burgerplicht te zijn. Alleen dient ook hier te worden gewaarschuwd voor de gevaren van het partizanenschap dat de coëxistentie der partijen zo dubbelhartig maakt en de verdraagzame disputen met andersdenkenden aan doelloze afwijkingen blootstelt’.

Op initiatief van Hendrik Fayat reed hij in 1961 naar Ingooigem waar hij samen met Stijn Streuvels het beroemde document over de homogeniteit van Vlaanderen ondertekende:

‘Met plechtige eerbied ten overstaan van wie in dit land met de verheven waardigheid is bekleed te heersen of te regeren, waarschuwen ondergetekenden voor het gevaar dat op de weg ligt die men dreigt in te slaan.

Onze beide volkeren zijn historisch aangewezen om in een Belgisch staatsverband een zelfde lotsbestemming te delen. Omdat uiteraard onze nationale eenheid naar binnen zo kwetsbaar is, dienen wij ons gestrenge burgerplichten op te leggen. Laat iedere Belg vrij uitgaan door het land en zich vestigen waar hij wil. Hij verlieze echter nooit uit het oog dat hij een onschendbaar taalgebied is binnengetreden, waar hij hoe dan ook geen voorrechten voor eigen taal heeft te doen gelden.

Er mag onder geen voorwendsel worden getornd aan het heilig recht voor beide taalgemeenschappen om de volstrekte onaantastbaarheid op te eisen van beider geboortegrond. Met deze alarmkreet hebben ondergetekenden hun geweten laten spreken.

Zij wensen voortaan te mogen berusten in de wijsheid van het wetgevend gezag’.

[p. 732]

In 1964 ging ik hem in Beersel L. Cappuyns, de toen pas benoemde vice-gouverneur, voorstellen.

Samen zochten we naar de beste middelen om, niet met laarzen maar met de wet en met diplomatie, de Vlaamse achterstand in Brussel in te halen.

Van 1965 af moedigde hij me geregeld aan met de B.R.T.-taalwenken in dezelfde richting voort te werken als ik was begonnen, om aldus de Vlamingen bewust te maken van het prestige en de rijkdom van het Nederlands. En telkens weer bracht hij dit in verband met de culturele autonomie, de culturele integratie met Nederland, met het Belgisch-Nederlands Cultureel Akkoord... ‘Zoals een Normandiër, een Bretoen, een Provençaal zich Fransman voelt, zal een Vlaming, een Hollander zich het nodige geweld laten welgevallen om bij een grootnederlandse culturele gemeenschap te worden ingelijfd. Over alle autochtone stoornissen moet de éénheid van de Nederlandse taal worden nagestreefd en gevestigd. Meerder- of minderheidscomplexen mogen op dat stuk geen rol spelen. Verschillen die niet worden bedwongen maar in eenheid verzameld, zullen onze taal leniger en voller maken’

[Ode aan mijn hand, 1963, 166-167].

In 1967 gaf hij ons met bevende hand enkele velletjes papier die hij in 1911 had volgeschreven en die hij zolang had bewaard. Op de achterzijde van een van die blaadjes staat de volgende tekst: ‘Dit heeft geen enkel dagblad in N. en Z. durven opnemen - 1911. H.T.’, Met de publikatie ervan hebben we niet de bedoeling oude koeien uit de gracht te halen. Het document heeft op zichzelf grote waarde maar bovendien kan bij vergelijking met de huidige toestanden worden vastgesteld welke veranderingen zich in de Nederlandse houding ten aanzien van onze problemen hebben voorgedaan. En als zodanig is het een bijdrage tot de grootse feesten die worden georganiseerd naar aanleiding van de 25-ste verjaardag van het Belgisch-Nederlands Cultureel Akkoord. Terloops herinneren we eraan dat in juni 1911 Koningin Wilhelmina aan België een bezoek bracht.

[p. 733]

Terwijl ze door de burgemeester van Brussel in het Stadhuis werd ontvangen, betoogden vele Vlamingen op de Grote Markt met spandoeken: ‘Spreekt uw taal’. In diezelfde zaal waar Teirlinck in 1957 bovenvermelde toespraak tot de burgemeester zou richten, kwamen de koningin en haar gastheer tot een vlugge overeenkomst om aan het einde van hun toespraken toch enkele woorden Nederlands te spreken. Herman Teirlinck schreef dan deze lieve brief:

‘Ic seg adieu...’

De Koningin der Nederlanden is heen. Het sprookje is uitverteld. Wij hebben haar gezien, bewonderd, toegejuicht, wij, die vol zijn geweest van haar beeld - een aardig beeld van teerheid, uitrijzend over een landschap van tulpen en windmolens.

Zij vertrok zoals zij gekomen was - in zon, in licht, in kleuren en geluiden. En nu overblikken wij de stad, waar zij geweest is, de stad herneemt haar groote leven, voelt aan zonder herinnering, ligt te rumoeren in het hart van het land, dat vereerd is geweest en zich dankbaar heeft getoond.

Ik herdenk thans mijne vorige brieven. Ik was hier eens de tolk van het volk dat Haar ontvangen zou, en mijne stem heeft Haar niet bereikt.

[Van deze brieven hebben we nog niets terug kunnen vinden, M.G.]

Nu is zij heen. Brussel heeft Haar toegejuicht.

En mocht ik nu uit mijn duister hoekje opstaan, mocht ik eindelijk den weg vinden die leidt naar Haar, ik zou, wars van alle teleurstellingen, op een nieuw mijne armen reiken.

Ik zou zeggen:

‘Madame,

Il a plu à votre Majesté d'honorer la bonne Ville de Bruxelles par une visite à notre Roi. Nous n'ignorons pas que ce fut surtout une visite de courtoisie, inspirée par une bienséance de Cour et réglée par les lois d'un rigoureux protocole. Mais un rayon de Votre grâce lumineuse est tombé aussi sur nous et

[p. 734]

a allumé dans nos coeurs l'espoir de voir un jour s'unir les provinces belgiques et celles de Néerlande en une entente qui garantisse nos réciproques intérêts économiques et respecte la démarcation de nos frontières.

Or, en visitant notre Roi il vous fut impossible d'éviter ses sujets. En la parole que vers Votre Majesté j'élève, résonne la fière voix du peuple des Flamands - et puisque Votre Majesté n'a pas daigné s'adresser à nous dans notre langue, permettez, Madame, que je m'exprime en la Vôtre.

Votre séjour ici fut trop court et j'appréhende qu'il Vous fut impossible d'apprendre à nous connaître. Nous sommes les enfants de ces héros magnifiques qui, pour barrer la marche vers le Nord d'une conquête avilissante, plantèrent un Maerlant en face de la France et jetèrent à ses pieds quelques éperons d'or arrosés de leur sang. Ce furent nos pères aussi, Madame, qui essuyèrent au profit de Votre peuple les fureurs espagnoles et qui, pour nous combler, couronnèrent leur oeuvre de sacrifice et d'abnégation en vous donnant celui qui éternise Gijsbrecht van Amstel et cet autre qui créa le Wilhelmuslied.

Nous sommes, Madame, ceux-là mêmes qui de Matsijs, de Breughel, de Teniers, de Van Dijck, de Rubens et d'une bande nombreuse de bohêmes sublimes, dont Votre Majesté condescendra sans doute à se rappeler les noms.

Nous sommes, Madame, ceux-là mêmes qui aujourd'hui encore arrêtent la poussée des éléments infectieux en se laissant bâtarder pour empêcher votre peuple de l'être. C'est nous en vérité qui luttons à vos frontières et qui, meurtris et sans cesse bousculés, sauvegardons le paisible développement de votre potentiel national.

Madame, les Flamands Vous saluent. Votre Majesté a dédaigné dans le fatras diplomatique de se souvenir de leurs efforts. Nous Vous attendions en oubliant nos blessures et en érigeant devant Vous la tête rêveuse de Guido Gezelle. Nous avions espéré qu'il plairait à Votre Majesté de reconnaître

[p. 735]

au moins l'admirable peu de chose que nous sommes. Vous avez passé sans nous voir et nous sommes trop grands pour nous plaindre.

Nous vous disons adieu.

L'Hôtel de Ville, dont vous avez admiré l'altière splendeur, et tous nos beffrois de Flandre ne se sont pas écroulés après votre départ.

Nous restons le rempart toujours attaqué et qui toujours, Madame, demeurera debout pour protéger la Néerlande toute entière.’

Herman Teirlinck

MARC GALLE