Nieuw Vlaams tijdschrift. Jaargang 18

Links en rechts

Feitelijk speelt de strijd tussen links en rechts zich geheel af op het praktische plan van de machtsverwerving. Het gaat in die strijd om het behouden of het nemen van macht. En die strijd is volledig natuurlijk; macht wordt nooit cadeau gegeven, wordt altijd door strijd veroverd, en is erg prettig om hebben. Het is dus vanzelfsprekend dat groepen die macht hebben ze willen behouden en dat die, die ze niet hebben, ze willen nemen. In de strijd om de macht zijn alle onderscheiden nuttig en gerieflijk: links en rechts, wit en zwart, rijk en arm, dom en slim, sterk en zwak, oud en jong, enz. Het meest bruikbare is een tweeledigheid waarbij men heel duidelijk ziet, als in de voetbal, wie tegen wie vecht om de prijs: de macht.

Buiten het praktische vlak echter, op het vlak van het denken, of op het vlak van de levenservaring, daar waar er niets te winnen of te verliezen valt, ontken ik 1) het onderscheid tussen links en rechts; 2) de strijd tussen links en rechts. Daarover gaat dit artikel.

Op het vlak van de levensbeschouwing telt alleen de waarheid. Ik wens, dat wat ik over wereld en mens denk, zoveel mogelijk waar is, en dit wensen alle denkende mensen. Tussen denkende mensen kan het op theoretisch vlak dus alleen gaan om een gesprek, nooit om een strijd. Tegenover de waarheid ook kan men de denkende mensen niet in groepen indelen, tenzij grosso modo en in vele groepen.

Ik zou een eerste onderscheid willen maken, steeds bij de denkende mens, tussen de gelovigen en de niet-gelovigen.

Bij de gelovigen rangschik ik die mensen die een directe, niet geheel door de redenering gedekte, zekerheid hebben, die ze niet kunnen bewijzen, maar die een intieme convictie is, dat iets is of niet is. Gelovigen zijn zij die geloven zonder bewijs. Dat zijn dus b.v. christenen, boeddhisten, hindoes, mohammedanen, enz. - en ongelovigen. Het zijn de mensen die zeggen ‘De mensheid heeft zin’ en zij die zeggen ‘de mensheid heeft geen zin’. Beiden zeggen meer dan ze kunnen bewijzen, en ongeloof is evenzeer een geloof als het geloof.

[p. 910]

Tegenover de groep der ‘gelovigen’ stel ik de groep van de niet-gelovigen of agnostici. Dat zijn die denkende mensen die noch zeggen ‘het is’, noch zeggen ‘het is niet’, doch alleen ‘wij weten het niet’.

Nu valt daar heel veel over te zeggen. Eerst en vooral reeds, dat er bij de denkende mensen noch geruste gelovigen noch geruste niet-gelovigen kunnen bestaan. Het is des mensen om te vragen; essentieel kenmerk van de mens is rusteloos onderzoeken. Nooit of nooit kan een denkend mens zeggen ‘wij weten het niet, en 't is goed zo’. Hij zal altijd zeggen: ‘wij weten het niet, maar wij willen weten’. En vandaar, dat men denkende mensen niet in kampen kan onderbrengen: iedere dag denk ik iets meer en misschien iets anders dan gisteren, iedere dag weet ik ook iets meer, en ook iets minder. Dit uit de onveranderlijke wet van het denken zelf. Ik wil dus geen etiket krijgen, want het leven depasseert alle etiketten.

De houding van de gelovige (dus gelovige en ongelovige) denkende mens vind ik legitiem. Maar ik meen, dat zulke mensen zeer zelden voorkomen. De meeste mensen menen dat ze geloven (of ongeloven), maar het is een illusie.

Ik geef één voorbeeld. Neem alle christenen bij elkaar en zeg hun: de man, die gij Christus noemt, stierf niet als een martelaar of heilige, maar als godslasteraar en misdadiger, publiek. Zijn glorie of verrijzenis was geheim. Zijn publieke schande werd dus nooit uitgewist. Wilt gij, als goede christen, uw zoon publiek als misdadiger en godslasteraar laten terechtstellen en hem een goede christen noemen?

Ik zou de christen willen zien, die hierop ‘ja’ zou zeggen.

Wij moeten dus heel goed weten, dat vele mensen die zich zelf gelovig noemen, dat totaal niet zijn.

Die echter die werkelijk een intiem en volstrekt ‘zien’ van een of andere waarheid beleefd hebben - die weinige mensen - moeten we krediet geven voor hun geloof want zij spreken over een sterke, onmededeelbaar psychologische ervaring die uit het onderbewuste komt en waarover wij niet genoeg kunnen oordelen om te zeggen dat ze niet bestaat.

Echte gelovigen zijn voor mij Christus, Paulus, Augustinus, Jeanne d'Arc, Teresa van Avila, Simone Weil, Boeddha, enz. Op het vlak van hun geloof kan men met hen niet discussiëren. Ernaast bestaat het vlak van de redenering, en daar is wel een gesprek mogelijk, want naast hun geloof

[p. 911]

bestaat bij hen ook de twijfel; ik denk zelfs dat geloof twijfel impliceert.

Het meest echter voel ik mij thuis bij de ongeruste agnostici. Maar met dien verstande dat ik heel goed inzie, dat de hele eigenlijke natuur van de mens hem jaagt naar de lyrische, volkomen, onweerstaanbare ‘Bejahung’ die hem deelachtig wordt in ervaringen als de liefde, de schoonheidsontroering, de roes; extatische, totale ervaringen. Ik wil zeggen dat de echte mens apollinisch denkt in een systeem van evenwichtig wikken - maar dat hem alles drijft naar een dionysisch geïntegreerd zijn, waarbij zijn eigen verantwoordelijk en persoonlijk rechtvaardig denken opgeheven wordt, hij zich zelf verliest, in een ruim geheel opgenomen wordt. Die drang in de mens naar lyriek, die drang naar bevrijding uit de denkende reserve, wil ik niet ontkennen.

Het leven doet zich aan mij voor als een detective-story. Wij weten niets, maar indien wij alle indices juist konden zien, dan zouden wij weten. Maar bij die indices behoort ook het feit van het bestaan - of bestaan hebben - der religies.

De rol van de religie zie ik, en dit in overeenstemming met Jung - als een grote aanwijzing van het onderbewuste voor alles wat de wetenschap nog bewust moet ontwikkelen. Het onderbewuste nu werkt altijd in symbolen. De religies zijn grote symbolische voorstellingen van onderbewuste kennis, want altijd weet de mens onderbewust eerst.

De vraag of men dus in die symbolische voorstellingen gelooft of niet gelooft, is een ouderwetse vraag. Vanzelfsprekend gelooft men in de symbolische voorstellingen. Zij verbeelden psychische realiteiten. Wat ze echter betekenen, dat is een andere vraag.

De eigenlijke enige discussie tussen gelovigen en niet-gelovigen gaat hierover: heeft de mens in het heelal een bewust eeuwig leven te verwachten, of niet?

Gelovigen zeggen: ja/neen.

Niet-gelovigen zeggen: wij weten het niet.

Maar feitelijk gaar het alleen om die vraag - want al de rest is bijzaak. De vraag ‘Is er een God of niet’ is dus een verkeerd- (en op woordillusie berustende) gestelde vraag voor ‘zal ik bewust blijven of niet’, want als ik niet bewust blijf, je me fous de Dieu, want alles bestaat voor ons slechts in relatie tot ons.

Twee keer heeft iemand mij in het publiek voorgesteld als ‘katholiek’. Ik heb dit niet bevestigd, noch ontkend,

[p. 912]

omdat ik mij in het publiek niet wil verantwoorden over wat ik denk. Het zou geen schande zijn katholiek te zijn en het zou geen schande zijn, het niet te zijn. Wat ik denk is wat iedere denkende mens moet denken, anders is wat ik denk vals. Het is wat ik doe dat verschilt van wat anderen doen, want doen valt onder de contingenties van tijd en plaats. Het denken echter moet, mits de nodige modaliteiten (vermits het voortkomt uit de hele persoon), in laatste instantie toch algemeen geldigheid bezitten.

Christine D'haen