Nieuw Vlaams tijdschrift. Jaargang 17

Frank Harris en Maeterlinck

Vier jaar geleden deden Lady Chatterley en haar lyrische boswachter hun zeer vertraagde entree in de wereld der Amerikaanse letteren, twee jaar geleden mocht Henry Miller zijn Keerkringen kenbaar maken, Lolita vond genade en ook Fanny Hill, een vrij onfatsoenlijke jongedame uit de Engelse erotiek van de achttiende eeuw, werd aanvaard. De kroon op deze campagne tegen het Amerikaanse puritanisme werd echter gezet toen men in 1963 het dignum est intrare gaf aan My Life and Loves van Frank Harris, een autobiografie in vijf delen, verschenen in Frankrijk en Duitsland tussen 1925 en 1958.

Dit betekent een merkwaardige evolutie in de opvattingen van de Amerikaanse rechters want vergeleken met Harris, is Casanova een boyscout. Men kan bezwaarlijk de mededeelzaamheid op erotisch gebied verder drijven dan Harris het doet, hetgeen tot gevolg heeft dat zijn avonturen weinig verscheiden zijn en de lectuur van zijn alkoofprestaties doodgewoon vervelend. Men wordt getroffen in dit boek door de permanente bewondering die de auteur voor zich zelf aan de dag legt inzake zijn fallische mogelijkheden en anderzijds door de manifeste eenvoud van zijn satyriasis: elke perversie is hem volkomen vreemd. Terwijl zijn tijdelijke conquêtes (een recensent heeft ze opgeteld, er zijn er een vijftigtal) alle uitblinken door een erotische ijver die verbazende proporties aanneemt, zegt de auteur geen woord over de talenten op dat gebied van zijn twee echtgenoten die amper vernoemd worden in het boek.

Het is in hoofdzaak om de erotische inhoud dat het massale boek thans druk wordt gelezen. Maar wat een pensum! Het telt meer dan een half miljoen woorden en duizend bladzijden druk! Indien het als menselijk document een unicum van oprechtheid en van anatomische nauwkeurigheid mag heten, toch ligt zijn betekenis elders:

[p. 454]

het is een uiterst merkwaardig tijdsdocument omdat de auteur een fantastische carrière heeft gehad, een ongewoon dynamisch personage was en - in dit boek althans - op vele plaatsen een begaafd schrijver blijkt. Zijn romans en zijn kritisch werk, dat omvangrijk is, verdienen slechts een bescheiden voetnoot in de literatuurgeschiedenis, maar én door zijn integrale schaamteloosheid én door het milieu waarin hij heeft geleefd en de contacten die hij heeft gehad, is zijn autobiografie een monument geworden. Harris was een oplichter, een veedief, een gewetenloze schoft. G.B. Shaw, over wie hij een goed boek heeft geschreven, zei van hem: ‘Hij werd in alle grote huizen van Londen ontvangen, ééns’. Hij had echter de verdienste Oscar Wilde te verdedigen en aan moed ontbrak het hem soms niet. Zijn begaafdheid als journalist en literair animator staan boven verdenking, maar de grens tussen Wahrheit und Dichtung is in zijn boek zeer vaag. Dikwijls schrijft hij niet zoals de dingen waren maar zoals ze moesten geweest zijn en zijn permanent gebluf over zijn intelligentie, zijn talent en zijn charmes is uiterst vermoeiend.

Zijn magnum opus bevat slechts enkele bladzijden die betrekking hebben op België. Hij was het die een beweging op touw zette om pater Damiaan en zijn werk te steunen toen de apostel der melaatsen van Molokaï door een Engelse dominee werd belasterd en schitterend door R. Stevenson werd verdedigd.

Op een moment vermeldt hij Hendrik Conscience (p. 312). In Brighton is hij op stap met een van zijn conquêtes, Laura. ‘Two incidents I remember of those first days: I had put some rhetoric into an article in The Spectator on Hendrik Conscience, the Belgian writer, and I read it to Laura one afternoon, ‘You read wonderfully’, she said, ‘and that prose is lovely. You're going to be a great writer’. Jammer genoeg is men in de British Museum Library niet bij machte geweest dit ‘lovely’ proza over Conscience terug te vinden in The Spectator. Het incident moet voorgevallen zijn omstreeks 1883. De uitgever van het boek, John F. Gallagher, doet, in een voetnoot, zijn duit in 't zakje als volgt: ‘Conscience, the progenitor of modern Flemish literature because he wrote in everyday Flemish, as opposed to conventional literary French’.

De commentaar van Harris bij het werk en de persoon van Maeterlinck is interessant. In Nice leert hij de auteur kennen die toen nog met Georgette Leblanc leefde. Hij is

[p. 455]

echter niet in staat méér uit hem te halen dan men uit zijn boeken kan putten. ‘He never seemed able to reveal new sides of himself in talk’, hetgeen een opmerking is die ik uit eigen ervaring kan beamen.

Maeterlinck vroeg Harris waarom hij niet zijn vertaling van Macbeth had gerecenseerd. Harris repliceerde dat hij de indruk had dat Maeterlinck niet voldoende Engels kende. Later bekijkt hij de vertaling en valt over de regels: After life's fitful fever, he sleeps well, hetgeen Maeterlinck vertaald had: Après les convulsions fiévreuses de la vie, il dort bien. Harris merkte dadelijk dat Maeterlinck het woord fitful had begrepen als betekenend: pijnlijk, terwijl het in feite betekent: intermitterend. In het British Museum wordt dan vastgesteld dat van de honderd vertalingen van Macbeth in het Frans, vijfentachtig vertalers het slechte voorbeeld van Victor Hugo hadden gevolgd die dezelfde fout had begaan, terwijl de anderen het woord hadden weggelaten en geschreven hadden: Après la fièvre de la vie, il dort bien.

Het volgende jaar dineert Harris met Maeterlinck en Leblanc en de auteur van Pelléas zegt dadelijk dat Shakespeare vertalen onbegonnen werk is. Maeterlinck steunde zijn bewering op een citaat uit Hamlet:

Here's rosemary - that's for remembrance:
Here are pansies - that's for thoughts...

Men kan niet zeggen, beweerde Maeterlinck: Voilà des pensées - c'est pour penser. Waarop Harris betoogt dat dit inderdaad wel kan gezegd worden want Ophelia staat vóór de Koningin en zij raadt dat de Koningin de ware schuldige is. Zij zegt: Voilà des pensées en dan, kijkend naar de Koningin, zegt ze al stotterend: C'est pour penser. Francis Carco, die aanwezig was op de lunch, gaf Harris gelijk, maar Maeterlinck bleef bij zijn idee. Hetgeen Harris de schampere bemerking ingeeft: Wanneer Fransen Engels vertalen loopt het altijd mis. Een tijdje geleden las ik de vertaling van Love's last shift; zij luidde: La dernière chemise de l'amour.

Verder wijdt hij nog beschouwingen aan de ideeën van Maeterlinck over de dood en de onsterfelijkheid. Toen Maeterlinck met Renée Dahon trouwde, koos hij de partij van Georgette Leblanc en brak alle betrekkingen met de meester af.

M. Gij.