Nieuw Vlaams tijdschrift. Jaargang 17

[p. 126]

Cyriel Buysse achterna... in ‘de hoop van vrede’

Er zijn weinig auteurs uit ons taalgebied bij wie de herberg een zo centrale rol speelt als bij Cyriel Buysse. De dochter - of het nichtje - van de herbergierster (een waard wordt zowat nooit als sympathiek voorgesteld) is in zijn romans en verhalen een belangrijke figuur. Bij haar komen roestige renteniertjes hun rode neus opwarmen en het gebeurt dan niet zo zelden, dat een onbeheerste zoen wordt opgedrongen. Als het meisje dan de aandacht vestigt op de nabije aanwezgiheid van moeder of tante, mag de klant alle ernstige hoop op ‘exclusiviteit’ laten varen; gebeurt het dat zij lachend zegt: ‘O gij verdeeke!’, dan weet hij dat hij mag volharden.

Bij Sietje in Tussen Leie en Schelde komen vaste klantjes iedere dag in dezelfde volgorde van het amfioen harer aanwezigheid genieten, ja onder deze recidivisten ontstaat een hechte solidariteit zodra een jonge smid, wiens krachtig optreden fel afsteekt tegen hun amechtige pogingen om Sietjes aandacht op zich te vestigen, zich meer dan voorheen in de herberg vertoont. Nu is Sietje geen pagadet die prijs stelt op de heimelijke kniestrelingen van haar bewonderaars, o neen: in Buysses werk zijn de meeste herbergmeisjes op zijn minst bescheiden, die van de onsympathieke concurrent aan de overkant natuurlijk uitgezonderd. Het spreekt vanzelf, hoe zou het anders kunnen bij de waarheidsgetrouwe Buysse, dat één van die meisjes wel eens door een klant op sleeptouw wordt gehouden, dat een kasteelheer een Sidonie moeder van enkele kinderen maakt, dat een fris Eleken het leven van meneer Vital moet komen opvrolijken, dat een rijke jongen (die nochtans begaafd was en aanleg voor de studie had getoond en alle kansen ter wereld had om het huwelijk met de lange sleep te beleven) de hele dag en een stuk in de nacht het vrouwtje uit de tapperij blijft zitten bewonderen en dit pleegt te doen tot enkele ogenblikken vóór zijn dood...

Onze sportieve en kerngezonde Cyriel werd te Nevele geboren. In een dergelijk dorpje moet een kerel als hij een bijzonder effect hebben gehad. Hier en daar kan men wel lezen dat hij al zeer vroeg door zijn vader naar de Verenigde Staten werd gestuurd om er zijn cichorei aan te prijzen. Had Cyriel dan de dealer-roeping gevoeld? Neen, de ware reden kwam inmiddels aan het licht. Tersluiks had hij omgang met een herbergmeisje ‘et un dimanche, le doyen

[p. 127]

vint solennellement prévenir mes parents de ce “scandale”’, zegt zijn zus Alice, ‘mon père entra dans une colère telle qu'il jeta Cyrille brutalement à la porte! Tante Virginie intervint alors pour que l'expulsé pût aller “s'aérer” aux Etats-Unis où nous avions des parents. Il n'y resta pas longtemps, car un intense mal du pays le ramena en Belgique’.

Over dit heimwee komen we meer te weten bij Buysse zelf. In Twee herinneringen verhaalt hij dat hij eens aan de oever van een meer in slaap was gevallen. Hij werd gewekt door een Ierse vrouw en haar dochter. Hij werd uitgenodigd. Na het eetmaal sprak de Ierse met trieste stem over haar vaderland. Het werd er gezellig. De dochter zong en speelde klavier: ‘Alsdan, op hare beurt, wilde zij mij ook hooren zingen! Ik liet haar niet smeken! Ik nam hare plaats aan de piano, en in dat klein verloren dorpje van Michigan, onder het gastvrije dak van die brave, Iersche vrouw, weerklonken dan de tonen van mijn lievelingslied:

Naar Oostland willen wij rijden,
Naar Oostland willen wij gaan,
Al over die groene heide,
Fris over die heide,
Daar is er een betere stêe.

Ontroering versmoorde mijn stem, ik voelde mijne vingers beven en bijwijlen kon ik mij met moeite inbeelden, dat ik vijftienhonderd uren verwijderd was van dat Oostland, waar men mijne woorden kon begrijpen’. Wij weten niet of Cyriel zich voor dit heimwee een tegenwicht is gaan zoeken. In één van de talloze brieven die zijn jeugdige aanbidster Rosa Rooses (dochter van Max) hem schreef, lezen we dat een strenge heer (en dan nog wel een familielid van Cyriel) er meer van bleek te weten. Er wordt zelfs gespecificeerd dat het negerinnen betrof. Wij zullen dit hier niet nagaan, maar wij weten één ding zeker: het herbergmeisje ging niet uit Buysses gedachte. Lees, of lees opnieuw, 't Bolleken, Stemmingen (Repetitieavond), Kerels (Het aangezicht van den dood), Uleken... en u zal kunnen constateren, dat Buysse zeer vaak zijn herberg ‘d'(H)Ope van Vrede’ noemt. In Tussen Leie en Schelde komt zelfs een lang verhaal voor dat De Steunpilaren der ‘Ope van Vrede’ heet! Daar woonde Sietje. En er is nog meer: op 21 juli 1932, d.w.z. vier dagen vóór zijn dood, werd de 72-jarige Cyriel door de koning in de adelstand verheven. Naar aanleiding daarvan zouden wij nog lang kunnen uitweiden over de gekarikaturiseerde baronnen uit zijn oeuvre, maar dat is

[p. 128]

voor een volgende keer. Hier interesseert ons minder dat ‘le blason est d'azur à l'aile de moulin de quatre pièces accompagnée en pointe d'une anille le tout d'or, au franc canton d'argent chargé d'une plume d'oie d'azur posée en barre’, dan dat met gouden letters ‘sur un listel d'azur’ als devies door de stervende Buysse werd geschreven: ‘In de hoop van Vrede’.

Marc Galle

Van dit nummer af wordt de rubriek ‘betoog’ opgeslorpt in de rubriek ‘Zoek de mens’. Aldus beantwoorden wij meer aan de oorspronkelijke bedoeling om het tijdschrift ‘Diogenes’ te heten.