Nieuw Vlaams tijdschrift. Jaargang 13

Gister heeft vandaag nog niet gevonden

Onze leermeesters hebben ons ofwel géén ofwel een vaag en verwrongen beeld opgehangen, - men lette op de, helaas Z.N. zegswijze: iemand iets ophangen, voor wijsmaken -, van onze letteren tussen 1780 en 1830. We hadden niets en wat er dan toch was trok op niets.

Me troostend met de spreuk van Aragon ‘tant et tant d'arrivisme pour arriver si peu!’, als ik denk aan veel hedendaags proza, gedichtsel en toneel, wordt de romanticus weer in me wakker en loop ik de ontroerend goed voorziene stadsbibliotheken van Antwerpen en Mechelen binnen, waar de ‘niet-bestaande’ Zuid-Nederlandse literatuur van

[p. 211]

vroeger in rijke rekken op een nieuwsgierig of door vandaag ontgoocheld lezer rustig haar tijd zit af te wachten.

Zo val ik, ditmaal in de Koninklijke Bibliotheek te Brussel, op De Zuidnederlandsche schrijvers van het tijdstip der Fransche overheersching door J.O. de Vigne, overdruk uit de Vlaamsche Kunstbode, Antwerpen, 1873.

R.F. Lissens heeft dit boekje vóór mij gelezen want in Vlaanderen door de eeuwen heen over De letterkunde sedert 1750, schrijft hij naar aanleiding van P.J. de Borchgrave (1758-1819) dat deze dichter ‘in doorgaans zuivere en sierlijke vormgeving de overgang van het klassicisme naar de romantiek belichaamt’. Waar De Vigne over dezelfde auteur handelend van dezelfde opinie is en zegt ‘dat zijne gedichten in zuiverheid en sierlijkheid van uitdrukking zich ver boven het grootste getal der letterkundige voortbrengselen van dien tijd verhieven’. Ik neem dit Lissens niet kwalijk; zolang wij in België geen ware neerlandici kunnen voortbrengen zijn we allen erop aangewezen om uit het beperkt gekende bronnenmateriaal dezelfde waarheid te zeggen.

Ik ben blijven haperen aan de figuur van David de Simpel, geboren te Moorslede in 1778 en overleden te Staden in 1851. Een man vol humor, die een autobiografie schreef en daarin zinnen inlast als:

‘Dan, na de zondvloed der fransche omwenteling weggedreven was, begonnen onze rederijkers weêr uit de laagte het hoofd wat naar omhoog te steken: de blazoenen werden mooi herschilderd, vanen en vlaggen hernaaid, de pennen gesneden, en Kroon's beroemd Rijmwoordenboek kwam weêr uit het stof voor den dag. Reeds in 1803 liet ik mij, als rijmrecruet, in 't Rhetorica van Hooglede (op de hoogte groent de olijfboom) immatriculeren. Mijne geëerde confraters spoorden en zweepten mijn Pegaesjen geweldig om, qualitate qua, in de Olijmpische kunstrenbaan van Vlaanderen een loopje te wagen.’ Wie het proza van de andere man uit Hooglede kent, Karel Omer de Laey, glimlacht en zegt: wijze en gelukkige mensen.

De Simpel lacht om al zijn rederijkersonderscheidingen, die hij ‘borstmetalen’ noemt. Zo kreeg hij in 1822 te Oudenaarde de 2de prijs voor een thema dat Jan Greshoff nauw om 't hart ligt:

‘Wat voordeelen brengt 's Konings aanmoediging de Schoone Kunsten toe?’

[p. 212]

De Dienst voor Kunst en Letteren te Brussel houdt zich aanbevolen voor een fac simile van deze gebeurlijk nog bestaande bijdrage tot zijn geschiedenis.

Een tweede onthulling wordt mij Jan-Frans Stallaert ‘geboren te Meuseghem in Braband, den 3den December 1751’ en van wie de gedichten voor het eerst werden uitgegeven in 1868 te Mechtem door Karel-Frans Stallaert.

Naast ernstige gedichten als ‘Seven trappen des ouderdoms’, ‘Nachtdroom’ en ‘De Lente’ vervaardigde hij o.m. een Vermaekelyke Saemenspraek tusschen de Luys en de Vloei, getrokken op den hedendaegschen Handel van sommige Menschen. Het spijt me alleen dit fragment te kunnen overschrijven:

De ‘Vloei’ spreekt:

Ag, hoe vermaek ik mij, hoe voed ik mijne lusten
hier in dit schoon paleys, op deze soete kusten.
In dit sagt pluymen bed, waer dat Clarinde slaept.
Waer ik met rappe schreën en vreem ben ingestapt!
Hier gaen ik nu met lust voldoen mijn greite tanden,
met ongemeenen drift dit soete vleesch aanranden.
Op 't poesel lijfgeswel, op d'aengenaeme borst,
sal ik mij stellen eerst tot lesschen van mijn dorst,
o aengenaeme borst, o delicaete leden,
waeraen uit dartle min sooveele hun besteden;
waernaer het hert der jeugd zoo vlamt bij dag en nacht,
en noyt en is voldaen van dat verlokkend sagt!
Ik rand uyt lust u aen, 'k gaen uyt u borsten haelen,
Clarind' u blanke borst die zal 't gelag betaelen;
ik drinke mij hier sat, u maegdemelk is soet.
Ag aengenaeme smaek die aen mijn hert voldoet!...
Maer nauwlijcs had ik mij op haere borst begeven,
waer ik mij lustig vond in volle vreugd en leven,
of siet, een vuyle luys benam mij het plaisir,
van daer mijn lust te voên op mijne vloeymanier,
sy was op mij gestoort, al om mijn dansen, springen;
'k sey: Luys, en stoort u niet, daer vreugd is moet men singen;
wij sijn hier saem te gast, hier in Clarindes bed.
De Luys sprak stuer en bot: sa, seffens u verset,
en laet mij hier alleen mijn soete lusten raepen,
't banket is niet voor u nog sulke swerte knaepen.
U prey is bij den hond en ander beestgespuys,
dit aes dat komt mij toe, den mensch is voor de Luys.

[p. 213]

Hier is geen taalvirtuositeit mee gemoeid, noch vreugde bij het vinden en formuleren. Veel is er evenmin overgebleven van achttiende-eeuwse ondeugendheid, recht op de man af. Toch, en dit is belangrijk, wordt men bij de rijmer een verlangen gewaar om uit het burgerlijk fatsoen en boven de nog ietwat onhandelbare moedertaal te stijgen en aan badinerende esprit te doen. Het werd gezegd dat we over weinig echt amoureuse literatuur beschikken, omdat we niet eens een voorraad technische termen bezitten, buiten de platte en die uit het arsenaal van de sexuele voorlichers.

Stallaert vertegenwoordigt in gene verre letteren een geremd geestig man, die nog altijd op meer ontvoogde natrekkers wacht. Daarom heeft hij zich getroost met een ons verrassende zedeles, - geen andere pointe vindend, - en tevens beducht voor de ernst van zijn tijd en de dreigvinger van zijn geloof.

K.J.