De Nieuwe Gids. Jaargang 44

[p. 535]

Herinneringen van voor bijna vijftig jaar door Hein Boeken.

λυσιτελεῖ ζῆν ἠ τεϑάναι;
(‘Baat te leven of gestorven te zijn?’)

Zoo stond het geschreven in het Grieksch met Grieksche karakters op den witten kalk-muur van de onaanzienlijke college-kamer, die met één zij-venster op een belendend pannedak, met twee andere op de boomen en huizen aan den overkant van den O.Z. Achterburgwal uitzagen. Of Jacques Perk's naam onder die Grieksche letters stond, - ik weet het niet meer. Maar zij wáren van hem afkomstig.

Voor hem was dit raadsel al opgelost, toen ik een jaar na hem daar de colleges in de Grieksche filosofie van Prof. Beillaar Spruit volgde; telkens zag ik weer die in de Grieksche taal gestelde vraag, als eene herinnering aan den vroeg-heengegane, mij bij aangezicht bekend als vriend en wandelgenoot van den mij toen ook nog maar bij aangezicht bekenden Willem Kloos, - toen plots beiden tegelijk mij verschenen in het in den Ned. Spectator opgenomen ‘In Memoriam’: de levende èn de doode te zaam, en de doode òm zijn vroeg heengaan door den levende als lieveling der goden gekenmerkt.

* _* *

Willem Kloos heeft zich zelven nooit overschat.

Op 1 Oct. 1885 verscheen het eerste nummer van ‘De Nieuwe Gids’ - zonder zijne verzen, met een korte ‘Literaire Kroniek’, die het heden karakteriseerde, de toekomst voorspelde en opriep; eene Kroniek, die de voorzetting was van een reeds vier jaren te voren met de Inleiding tot Jacques Perk's Mathilde en Iris begon-

[p. 536]

triomftocht, vierende de overwinning van Vrijheid en Schoonheid op Dwang en Schennis-door-slavernij - triomftocht, in welks zegekreeten en begeleidende muziek voor den juisten verstaander te vernemen viel de afkondiging - niet van bandeloosheid, - maar van de eigen wetten der menschelijke ziel, welke deze door den ongeweten God-in-ons gemachtigd werd der wereld op te leggen.

De Kronieken werden gestadig voortgezet. Gedichten, weinig in aantal, maar later onvergefelijk en onovertrefbaar gebleken, verheugden ons na korter of langer tusschen-poozen.

In 1888 een nieuw overwinningsfeest: verzen getuigende van eenen geweldigen, innerlijken strijd, die volstreden was. In 1893 eene verrassing een vondst: van werken door den dichter in een vlaag van wanhoop, naar hij waande, vernietigd, bleken enkele snippers gered: Ganymedes en de overige Okeanos-fragmenten, dateerende uit dagen en nachten van door goden begenadigde eenzaamheid - van eigen licht stralende kleinoodiën door den dichter vergeten en niet-geacht, toen hij stond in het helle dag-licht en het wilde rumoer van den openbaren strijd voor de door hem uitverkoren zaak - zij werden ons aller gemeenschappelijke rijkdom en bezit.

Zoo zou men kunnen voortgaan te herdenken, hoe Willem Kloos zich heeft gekweten van de als zijn roeping aanvaarde taak: door ‘De Nieuwe Gids’ zijn volk den weg te wijzen, voor jonge krachten, die naar uiting zoeken, den weg te openen.

Nog enkele weinige momenten wil ik binnen dit kort bestek aanstippen.

Het was te Londen in Nov. 1888 bij Willem Witsen, waar Willem Kloos en ook ik toen vertoefden. Daar kwam, als bijdrage voor de N.G. uit Houfalize gezonden, van Deyssel's prozagedicht, de aankondiging van Zola's ‘Rève’. - En kwam toen ook niet dáár de eerste zang van Gorter's Mei? Beide werken zijn in mijn herinnering onscheidbaar met elkaar verbonden gebleven en wèl van Deyssel's gedicht als eene profecie van de ‘Mei’ - zijn niet beide de verheerlijking der Jeugd - der Maagdelijke Jeugd, mèt de tragedie van beider kortstondigen duur en onvermijdelijken ondergang - en ook met deze herinnering vast-geschakeld mijne heuchenis aan Kloos' opgetogenheid over beide werken als beloften

[p. I]

Willem Kloos in 1894

[p. 537]

en waarborgen voor de naar zijn meening toen in nood verkeerende hollandsche Poezie.

Twee dergelijke momenten waren het onverwachte opdoemen in 1893 van Leopold en van Henriette van der Schalk aan den horizont en het met erkenning en vreugde begroeten door Kloos.

Er waren gedichten ingezonden door een nameloozen inzender - onder den titel van Christus-gedichten. Ik had het genoegen K. te helpen heenkomen door een stapel van inzendingen - geen vroolijken arbeid, daar het meeste met een weigering teruggezonden moest worden - toen las ik hem voor:

- En hadden eindelijk in een stal

hunnen intrek genomen,

toen Kloos verheugd uitriep: ‘dat is nieuw èn dat is Middel-Eeuwsch, dat is prachtig.’ De inzending Werd geplaatst met in een noot het verzoek aan den auteur om zich bekend te maken. Na het verschijnen kwam Leopold's bericht, dat hij de auteur was - en daarbij een nieuwe inzending: ‘Scherzo’.

In den zomer van 1893 zond Gorter een handschrift van 8 bladzijden: verzen van juffr. v.d. Schalk. Deze naam was ons geheel onbekend, en daar het handschrift eenige gelijkenis met dat van G. vertoonde, dachten wij even aan de mogelijkheid, dat het G.'s eigen werk was.

Nauwelijks had ik nog de regel

Nu heeft de morgen voor goed afgedaan

gelezen, of Kl. zei verrukt: ‘als dat van G. is, dan is hij wel een heel nieuwen weg ingeslagen en overtreft hij zichzelven.’

Dat Henriette van der Schalk geen pseudoniem was, bleek toen wel spoedig.