De Nieuwe Gids. Jaargang 15

[p. 1]

[De Nieuwe Gids. Jaargang 15. Deel 1]

Jacob Maris. Pro memori.

Het beeld van zijn kunst in de kunst van ons land en van den tijd dien wij meeleven, laat zich in al haar proportie's niet plotseling overzien, - veel minder haar ontwikkelingsgang in onderdeelen zich regelen, nu de tijding van zijn dood zoo onverwacht tot ons kwam. Maar wel spontaan is nu een uitdeining der stil in ons rustende gevoelens tot ontroerde heugenis aan de verrassingen, die de herhaalde verschijningen zijner werken, gedurende jaren ons gaven. En wij delven verder in de schachten onzer herinnering, juist nu, en herdenken de jaren waarin de stoute uitviering zijner talenten ons ten steun en ter opwekking waren in de jaren van branding. Door het ons heugen van die glorieuse bedrijven, klampt onze aandacht dan in het bijzonder zich vast aan den mensch, die ze volbracht, aan den persoon van Jacob Maris.

Jacob Maris kwam in een gelukkigen tijd, al is de miskenning ook hem ten deel gevallen. Hij was bij de eerste beweging van de stuwperiode der jong ontwaakte overtuiging, die zich welbewust kanten ging tegen de afgeleefde traditie. Hij mocht deelachtig zijn aan de veerkracht der straffe oppositie, als de verongelijking de aanhitsende prikkel is tot uiting. Hij genoot mee van de blijde verlossing, toen de eerste stoot van den ontwaakten geest nog niet tot hulp behoefde den stut van het intellect bij het teerder uitloopen der verfijning.

Er zijn er velen geweest (en zij zijn nog velen) bij den aanhang van het veldwinnend régime, die volgzame mee-

[p. 2]

loopers waren, echter niet meer dan de vertegenwoordigers van de stofverschijning. Maar de schors valt eenmaal weg, en vernieuwt zich weer onder de impulsie der onvernietigbare levenskracht van den kern. Wat wij als openbaringen aanzagen in de verschijning van het ‘impressionnisme’, veel zien wij daarvan wegvallen als het ijdele vertoon van doode uitingsmanier. Maar de schijn waaraan wij in jonge geestdrift vaak al te schielijk onze verheerlijking hechtten, zij heeft bij Jacob Maris boven allen gebleken het waarachtige wezen te omhullen, dat in zich zelve naar alle tijden gelijk, slechtsnaar tijdsomstandigheden zijn vormen tot uiting bepaalt.

Op zoovele tentoonstellingen waren zijn schilderijen, zijn aquarellen, zijn teekeningen als gastmalen voor onze oogen; wij zwolgen in hun aanblik, wij doorproefden, doorproefden een eindeloosheid van détails. Wat een tonalist in die intérieurs, met die voorname kleurdoffing in achtergronden en draperieën, met het intensieve gedempte wit van die bakermuts, - en het breed uitgespreide linnengoed van den zuigeling, - met de sonore klank van donkere bronskleuren van de massieve meubelen en daarop de glimlichten zoo magistraal neergezet; wat een technicus, een teekenaar met ongemeen fijnen toets in die figuren, 't zij een vioolspelende knaap of een meisje aan de piano; wat een colorist in die donkere jaagpaadjes naast het vaartje met het schrille rimpellicht, op den achtergrond de krachtige prop van donker geboomte tegen felle lichtscheuten in de avondlucht, en de jager op zijn paard, hoog uit tegen de lichtheveling, en de pooten van den schimmel te loor gaand in de donkere kleurgrond. De verven gloeiden, de vormen bewogen in de kleur.

Maar wat hij boven de zegepraal over de materie zoo hoog uit te zeggen had, dat heeft hij geopenbaard in de visioenen van zijn stadsgezichten, zijn zeestranden, zijn landschappen. Daar boeit hij ook nog door den picturalen kant van zijn uitvoering, maar treft hij in 't bijzonder door den architectonischen geest van den opzet.

[p. 3]

Het is niet zoo verwonderlijk, dat uit het atelier van Louis Meijer, een leerling zoo breed zich ontwikkelen zou. Het conventionneele is de bedriegelijke voorwending van het leven, een vastlegging in dorre stelregels van wat in zijn innigsten aard onvatbaar en vaporeus van wezen is. En achter het schijnvertoon van de receptmatig geschilderde golven, en de methodisch geschikte wolkenluchten is het best verklaarbaar, dat de gevoelige en dieper speurende leerling de leugen des te scherper zag en de gesmoorde waarheid hem des te dierbaarder werd.

Wij, die zoo in de nabijheid, nog met moeite volgen de vele zwenkingen in de cultuur van de generatie over het midden van deze belangrijke eeuw, die nog wel niet de triomf met zich meevoert in haar aanstaand verscheiden, maar toch tusschen de serie's eeuwen zich onderscheiden zal door de mateloosheid van verlangens en de tot uitputting genaderde uitzetting der krachten van het intellect, wij, die vergaderen uit het verleden tot analogieën voor het heden, we geloofden wel in onze nabijheid, maar zagen weer vervagen de vormen der wezenlijkheid van de gewenschte glorie.

Misschien overzien we, dat we als individuen de willooze werktuigen zijn van de massale wenteling, dat de generatie, die aan het gezag was, vertegenwoordigde de uiterste inspanning van het individualisme, dat zal vervloeien, maar dat in zoovele vertakkingen zich weer tot den stroom der gemeenschap zal vereenigen.

Maar we kunnen al vast opteekenen in het register van de geestesbeschaving de namen van hen, die hun levenstaak niet hebben volbracht als een dagorder, maar die door hun bedrijf de personificaties zijn geworden van het wisselend aanschijn waarin de tot kunst geworden uitzegging der menschen zich altijd zal blijven vertoonen.

Augustus 1899.

W. Steenhoff.