Neerlandica extra Muros. Jaargang 1973

[p. 1]

[Neerlandica extra Muros - voorjaar 1973]

In memoriam

Prof. dr. K.H. Heeroma †

Als deze regels in druk verschijnen, is het alweer een half jaar geleden dat prof. dr. Klaas Hanzen Heeroma op 63-jarige leeftijd overleed (21-11-'72). Het bericht van zijn overlijden konden we nog net vermelden in N.e.M.-19. Sindsdien zijn er vele woorden gesproken en geschreven ter herdenking van Heeroma, de dichter, de lexicograaf, de filoloog, de dialectgeograaf, de psalmvertaler. Als wij ook in ons blad even aandacht besteden aan leven en werk van deze veelzijdige en onvermoeibare man, willen wij niet in herhalingen vervallen. Op deze plaats herdenken wij Heeroma om zijn betekenis voor de studie van de Nederlandse taal en cultuur buiten het Nederlandse taalgebied.

Allereerst verdient dan vermelding de periode van 1949 tot 1952, waarin Heeroma zelf actief buiten de muren werkzaam was, als hoogleraar in de Nederlandse taalkunde aan de Universiteit van Indonesië te Djakarta. Samen met zijn collega voor letterkunde S.P. Uri had hij studenten op te leiden tot leraar Nederlands bij het Indonesische middelbaar onderwijs. Dat deze periode zo kort was, dat er nooit een doctoraal examen is afgelegd, terwijl slechts vijf studenten het tot het kandidaats brachten, lag niet aan Heeroma, maar aan het feit dat het Nederlands als hoofdstudievak niet langer heeft bestaan. Nu de laatste jaren de belangstelling voor het Nederlands aan de Indonesische universiteiten sterk toeneemt, kan in Djakarta in bepaalde opzichten nog worden voortgebouwd op wat door Heeroma begonnen is.

Duurde Heeroma's werkzaamheid als actief nederlandist extra muros maar drie en een half jaar, zijn belangstelling voor deze kant van het vak heeft hem daarna nooit meer verlaten. Op het Tweede Colloquium (Brussel, 1964) hield hij een voordracht over ‘Het tekort van de nederlandistiek’, waarin hij - ons vak vergelijkend met de frisistiek - constateerde dat het nog veel te weinig aansluiting gevonden had bij de internationale germanistiek. Een kritisch maar stimulerend betoog, van hoge actualiteitswaarde voor het werk extra muros. Drie jaar later, op het Derde Colloquium in Den Haag (1967), sprak hij over ‘Het taalhistorische apparaat’. Ook hier zag hij het ‘taalverhaal’, dat telkens opnieuw en telkens anders verteld moet worden, als ‘exportprodukt’ en verzette zich tegen de ‘anti-mythe’, ‘dat het Nederlands geen wereldtaal is en daarom voor buitenlanders van geen belang’.

Ook na de oprichting van de ivn heeft Heeroma nog een belangrijke rol gespeeld, en wel als lid van de commissie die de uitgave van het jaarboek Dutch Studies voorbereidde. Het is niet in de laatste plaats

[p. 2]

dank zij Heeroma's inspirerende visie geweest, dat wij met deze niet geringe onderneming definitief van start zijn gegaan.

Kwantitatief kan de buitenlandse nederlandistiek misschien minder bijdragen van Heeroma aanwijzen dan de vele andere sectoren van het vak - in de ruimste zin - waarin hij werkzaam was. De kwaliteit van wat hij ons gaf en de persoonlijke betrokkenheid waarmee hij het deed, maken echter dat wij Heeroma dankbaar herdenken en niet gemakkelijk zullen vergeten.

Professor Rosalie L. Colie †

Ze genoot van het waterleven, en misschien was het dat wel wat haar oorspronkelijk naar Holland trok. Op een riviertje dicht bij het lieflijke Old Lyme waar ze woonde, sloeg op 7 juli 1972 haar bootje om en de dood maakte plotseling een ontijdig eind aan een leven, dat bloeide door haar rijke gaven van hoofd en hart. Die vormden bij Rosie Colie geen tegengestelden. Nimmer heb ik iemand ontmoet, die zoals zij de studie beminde. Het was een hartstochtelijke liefde bovenal omdat zij door die studie de weg vond naar de mens in zijn ervaring en beschouwing van het Leven. Hoe zeer haar studeerkamer haar paradijs was, ze hield van direct en liefst nauw contact met de mensen om haar heen. Het maakte haar een toegewijd docente, die met eenzelfde ijver wetenschap en wetenschappelijk onderricht aanhing als ze streed tegen alles wat in het universitaire bestel zich door routine of vertoon zocht sterk te maken. Voeg daarbij dat haar scherp verstand, haar enorme kennis en haar temperament achteloos haar voorbij deden gaan aan alle bordjes ‘Verboden Toegang’ van specialisatie-pretenties, en men kan begrijpen, dat haar loopbaan geen effen weg is geweest. Ze heeft aan een zestal universiteiten gewerkt (o.a. Columbia, Yale en Oxford) tot ze in 1968 benoemd werd aan Brown University. Het volgend jaar eerde men er haar met de speciale Lewis-leerstoel en vanaf jan. 1972 kreeg ze er de leiding van het Department of Comparative Literature.

Met Nederland had Professor Violet Barbour op Vassar College haar het eerst in contact gebracht. Ze zette haar Engelse studie voort aan Columbia University en volgde daar bij Adriaan Barnouw het onderricht in het Nederlands. Ze beheerste het spoedig zo, dat zelfs Huygens volledig voor haar toegankelijk was. Mij viel het voorrecht ten deel haar bij haar dissertatie te begeleiden toen ze de Engelse invloed op onze dichter als haar onderwerp koos. Wat ik als jong hoogleraar in die vele uren van nauwe samenwerking geleerd en met mijn gezin in warme vriendschap van haar ontvangen heb, valt niet te omschrijven, enkel in grote dankbaarheid te gedenken. Wat waren we beiden trots toen enige jaren na haar promotie dank zij subsidie van het toenmalige

[p. 3]

O.K. en W. Some Thankfulnesse to Constantine bij Nijhoff in 1956 verscheen en voortaan in Nederland een onmisbare bijdrage tot de Huygensstudie zou zijn.

Hoe dankbaar ook, de jonge doctor onderkende natuurlijk zeer wel de beperktheid van haar dichter in een eeuw van overvloed. Toen langzamerhand de Geschiedenis der Idee haar uitverkoren gebied werd, kon ze in deze periode te kust en te keur gaan. In 1957 publiceerde Cambridge haar Light and Enlightenment, handelend over de Arminiaanse banden tussen Engeland en de Republiek. Daarna volgde een jarenlange concentratie op John Locke, over wie ze het werk van haar leven hoopte te schrijven. In 1958 en in 1966 voor de tweede maal (een hoge uitzondering en eer) werd ze verkozen tot Fellow van de Guggenheim Foundation; het betekende vrije tijd voor studie en schrijven, zodat Princeton in dat laatste jaar haar veelomvattende en brillante Paradoxia Epidemica: The Renaissance Tradition of Paradox kon publiceren. In 1969 volgde Andrew Marvell's Poetry of Criticism en postuum zullen nog verschijnen: Some Facets of King Lear, In Living Art, a Shakespeare for Comparatists en de serie lezingen in Mei 1972 aan de Universiteit van Berkeley gehouden.

Zij heeft als weinig anderen in haar doorgaans uitgelezen werk met ongemene helderheid de waarden belicht, die ons land heeft bijgedragen tot het algemene geestesleven van de 17e eeuw. Tegenover de beloften die teloor gingen door haar vroege en betreurde dood staat als positief feit: het blijvend bezit van het werk dat zij naliet. De studies van Professor Colie zijn internationaal van betekenis, maar houden voor ons land hun eigen, boeiend belang.

B. Hunningher