Neerlandica extra Muros. Jaargang 1965

Allerhande

Dr. Meertens gepensioneerd. Op 30.9.1965 heeft Dr. P.J. Meertens wegens het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd afscheid genomen als directeur van de dialect-, volkskunde- en naamkundebureaus van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. In de N.R. Crt. van 29.9. j.l. treffen wij een artikel over dit gedenkwaardige feit aan van de hand van Jo Daan. Het brengt o.a. in herinnering, hoe Dr. Meertens in 1930 tot secretaris van de vier jaren te voren door de Academie ingestelde Dialectencommissie werd benoemd. Hetzelfde geschiedde 1934 met de in dat jaar in het leven geroepen Volkskundecommissie. Dr. Meertens' wens tot inrichting van een derde bureau, dat zich bezig zou kunnen houden met de Nederlandse familie-, plaats-, veld- en waternamen, ging pas 1948 in vervulling. Daarvan werd hij kort daarna tot directeur benoemd. Hoe geleidelijk de ontwikkeling van dit voor de nederlandistiek zo belangrijke werk aanvankelijk heeft plaats gevonden blijkt uit het feit, dat in 1930 Meertens nog de enige functionaris was. Pas in 1939 werd er een tweede wetenschappelijke kracht aangesteld, terwijl nu bij zijn afscheid op de drie bureaus 13 wetenschappelijke en 9 administratieve medewerkers werkzaam zijn om nog niet te spreken van de honderden correspondenten in den lande die de bureaus om zich heen hebben weten te verzamelen en die bereid blijken jaren achtereen vragenlijsten in te vullen en andere inlichtingen te verschaffen. Wat de dialectologie betreft heeft Dr. Meertens op het werk van G.G. Kloeke en L. Grootaers kunnen voortbouwen. (Hoewel de schrijfster hem niet noemt, zou hier o.i. ook E. Blancquaert kunnen worden vermeld). Op dat van de volkskunde evenwel was hij aanvankelijk geheel op eigen activiteit aangewezen. Het resultaat van deze laatste werkzaamheid was de uitgave in 1959 van de eerste aflevering van de Volkskundeatlas voor Nederland en Vlaams-Belgié onder redactie van P.J. Meertens en M. de Meijer. Een van Meertens' belangrijkste successen was de opneming van het Volksliedarchief in het Volkskundebureau.

Van Dr. Meertens' vele wetenschappelijke publicaties noemen wij hier slechts zijn: De betekenis van de Nederlandse familienamen (1944), zijn (met B. Wander samen) Bibliografie der dialecten van Nederland 1800-1950, uitg. 1958, terwijl in dit verband te memoreren is, dat sedert 1963 de Naamkundecommissie een Nederlands repertorium van familienamen uitgeeft. Mogen deze zeer productieve geleerde op ons vakgebied tijdens zijn emeritaat nog vele jaren van vruchtbare oogst geschonken worden.

[p. 17]

Wetenschappelijk reizen en trekken. Om nog een ogenblik in deze sfeer te verwijlen, zij hier de reis van een maand vermeld die Mej. Dr. Jo Daan in het voorjaar door de Verenigde Staten heeft gemaakt. Naar zij ons meedeelde heeft zij daar op 4 en 6 mei twee lezingen over Sociodialectologie gehouden en wel in de seminaria van Prof. Weinreich van de Columbia University en van Prof. Flaxman in de University of New York at Stony Brook, waarop belangwekkende discussies zijn gevolgd. In Philadelphia bewonderde zij Prof. Krispijns bibliotheek van Nederlandse en Friese boeken en besprak met hem en Prof. Shetter van de Indiana University te Bloomington samen de mogelijkheden de resten van de Nederlandse dialecten die nog in de V.S. worden gesproken, op te nemen. De voorbereiding van dit plan dat nogal kostbaar zal zijn, moet echter eerst grondig worden bekeken. Voor de Nederlandse Culturele Kring te Washington hield Mej. Daan een voordracht met lichtbeelden over de ontwikkeling van het album amicorum tot het tegenwoordige poëziealbum.

Wat reizen betreft, van half augustus tot half oktober heeft Prof. Dr. A.J.B.N. Reichling, hoogleraar in de Algemene Taalwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam, een reis door Zuid-Afrika gemaakt, waar hij voordrachten gehouden heeft aan de universiteiten te Stellenbosch en Potchefstroom en aan die van Zuid-Afrika en van Pretoria te Pretoria. Prof. Reichling heeft met zijn lezingen veel bijval gevonden, zodat hij tot nog verschillende andere spreekbeurten, radio-praatjes enz. uitgenodigd werd.

Met een groep van een dertigtal Amerikaanse Fulbright grantees arriveerde eind september 1965 in België de Heer E.M. Beekman van de Harvard Universiteit, een jonge in Nederland geboren Amerikaan, die gedurende het academisch jaar 1965/66 aan de Rijksuniversiteit te Gent de Vlaamse literatuur zal bestuderen. Hij bereidt een dissertatie voor over Paul van Ostaijen. Naast Herbert Kleist, bibliothecaris van de Harvard Universiteitsbibliotheek, die de Nederlandse collectie beheert - de grootste van de gehele Verenigde Staten - is de Heer Beekman het eerste levende voorbeeld van bijzondere belangstelling vanuit Cambridge, Massachusetts, voor onze literatuur. Zijn werk kan misschien mede ertoe bijdragen de belangstelling van de Harvardse professoren in de germanistiek voor de Nederlandse taal en letteren te doen toenemen.

Belangrijk artikel van Karel Jonckheere. In Elsevier 25.9.1965 schreef Karel Jonckheere, die een deel van ons Tweede Colloquium meemaakte, een artikel onder de titel ‘Geef mij een moedertaal om te beminnen’, waarin hij op de hem wel toevertrouwde puntige manier uitpakt tegen 1^o ‘de lummelachtige onmacht waarmee de massa zich poogt te wreken op haar gebrek aan kennis van de Nederlandse spraakkunst, die bij een rijp volk de sterke verschansing is van beschaving en cultuur’ - en de schrijver betreurt het in dit verband, ‘dat Noord en Zuid nog steeds niet over een gemeenschappelijke taalakademie beschikken, noch over een normenuitzaaiende schouwburg of radio die onze uitspraken in rechte voren zou kunnen leiden’ - 2^o tegen de manie on ‘vreemde luizen in onze taalbaard te stoppen’, waarvan hij een groot aantal sprekende, ja schreeuwende voorbeelden geeft. Tenslotte waarschuwt de schrijver zijn landgenoten tegen een te slaafse navolging van het abstracter Noordnederlands en geeft dit aardige voorbeeld: ‘Als ik een sirene wil laten horen in mijn bladzijden en ik gebruik hiervoor een Nederlands klinkend, maar in het noorden onbekend geworden woord als “tuiter”, dan wens ik niet als particularist te worden beschouwd. Omdat ik 1^o mijn moedertaal niet verraad, 2^o een welsprekend woord aanwend, 3^o mijzelf blijf zonder mij van de anderen te verwijderen, 4^o alle Nederlands-sprekenden een lichte schok van herkenning bezorg en hun onbewuste taalschat verrijk’.

Behoefte aan Nederlands-Vlaamse Instituten te Brussel en in de Bondsrepubliek. Een redactioneel artikel in Neerlandia 7/8, 1965 richt nogmaals de aandacht op de noodzaak van een Nederlands Instituut te Brussel, waarop Mr. H.J. Reinink op het 35e Nederlands Congres te Vlaardingen in 1961 reeds gewezen heeft en zij

[p. 18]

doet dit ‘met het geduld, dat iedereen die voortzwoegt op de Noord-Zuidverbinding rijkelijk moet bezitten’. De Kring Combecher dringt reeds sinds lang aan op een Nederland-huis in Duitsland, zoals b.v. België er allang een bezit in Keulen. Het zou zeker voor de hand liggen dat Noord en Zuid zulke ondernemingen thans gezamenlijk ondernamen.

Delta in meer talen en referatentijdschrift gewenst. In het volgend nummer: 1965, 9, pleit de redactie van Neerlandia ervoor het uitnemend geredigeerde blad Delta dat tot nu toe alleen in het Engels verschijnt, ook in het Frans, Duits en Spaans uit te geven. Tevens komt zij op voor de oprichting van een referatentijdschrift, uitsluitend gewijd aan het Nederlands boek, zoals de Fransen er een bezitten in het Bulletin critique du livre français en de Engelsen in British Booknews.

Nederland en Vlaanderen zullen meer voor de bekendmaking van hun taal en cultuur in de wereld moeten doen, willen deze hun bijdrage aan het geheel der Europese cultuur kunnen leveren en zich kunnen handhaven. (Zie Combechers artikel ‘Nederlands een bedreigde taal’, Neerlandia, 1965, 6, waarvoor wij reeds elders in dit blad aandacht vroegen).

Mr. Fleerackers tot kabinetschef benoemd. De deelnemers aan de excursie door het Vlaamse land op 12 en 13.9.1964, die enige dagen aan zijn goede zorgen waren toevertrouwd, zal het in het bijzonder interesseren, dat Mr. J. Fleerackers, secretaris van de Kultuurraad voor Vlaanderen, benoemd is tot Kabinetschef van de nieuwe Belgische Minister-Staatssecretaris voor de Nederlandse cultuur, de Heer A. De Clerck een functie die in Nederland ongeverr met die van staatssecretaris overeenkomt. Daar de Werkcommissie met de K.R.V. uitnemende betrekkingen onderhoudt, hebben wij ons gehaast Mr. Fleerackers onze gelukwensen aan te bieden. Omdat zijn nieuw ambt een politiek karakter draagt en dus met het aanblijven van de Minister verbonden is, blijft Mr. Fleerackers in zijn oude functie gehandhaafd.

Provinciaal cultuurblad. De Kultuurraad voor Vlaanderen zond ons het tweede nummer van zijn nieuw driemaandelijks op glanspapier gedrukt en geïllustreerd tijdschrift, Kort genoteerd K.R.V., nr. 2. De hoofdschotel van deze aflevering bevat een uitvoerig verslag van de op 9 en 10 april l.l. door de K.R.V. te Antwerpen belegde conferentie over: ‘Het provinciaal cultuurbeleid tussen gisteren en morgen’. Als hoofdmotief van deze samenkomst, waaraan de Nederlandse stichting ‘Overleg voor Gewestelijke Cultuur’ - waarin de elf provinciale raden in Nederland samenwerken - en vele Noordnederlandse deelnemers hun medewerking verleenden, zou men de geciteerde uitspraak van Belgiës Eerste-Minister P. Harmel kunnen aanmerken:

‘gelijktijdig met de opkomst van grotere organismen ziet men overal de kleine vaderlanden ontwaken. Gedurende lange periodes werden zij gedwarsboomd omdat ieder land in het belang van de staat, alle krachten moest mobiliseren in de wedloop onder de naties. Het tegenovergestelde zal zich voordoen in een volkomen geïntegreerd Europa: de gewesten of grote provincies zullen er een steeds grotere rol spelen en zulks volkomen terecht, zoals dat ook het geval was met de steden bij de opkomst van de staten. Hoemeer het begrip van soevereine staat zal moeten wijken voor de noodzaak van een integratie in Europees verband, hoemeer de regeringen bereid zullen gevonden worden om nieuw leven te schenken aan de regionale entiteiten’. (Prof. Dr. P. Harmel in Etudes, febr. 1964, Parijs).

Wat deze conferentie voor ogen zweefde is: de volwassenenvorming en de spreiding van cultuur en geestesleven de 19e-eeuwse kinderschoenen te doen ontwassen, waarin deze nog staan vergeleken met de maatschappelijke betekenis van haar antipode: de jeugdvorming door school en onderwijs; dus wat de Fransen noemen ‘une éducation permanente’.

[p. 19]

Overal Hollanders. Een extra vermelding verdient eveneens het door NUFFIC aan onze Centrale Verzameling geschonken werk Overal Hollanders door P.J. Risseuw, een boeiend reisverhaal langs de Nederlandse nederzettingen in Amerika, Canada, Australië, Nieuw-Zeeland en Zuid-Afrika en waarin men o.a. de fotocopie van een brief aantreft in het jaar 1626 door Pieter Schagen gericht tot de ‘Hooghe Moghende Heeren’ in Den Haag, waarin hij hun laconiek meedeelt: ‘...... hebben 't eylant Manhatten van da wilden gekocht voor de waarde van 60 guldens......’. ‘Hierbij 7246 bevervellen’. Verder kan men er twee foto's van een ‘Van den Vos Reinaerde’-opvoering door de studenten van het Nederlands Instituut te Melbourne bewonderen. Gelukkig heeft Koning Nobel zijn briesende leeuwekop afgezet, zodat men in Zijne onttakelde Majesteit Prof. Smit herkennen kan. Canteeleer, de haan, verontwaardigd echtgenoot van de beklagenswaardige door Reinaert doodgebeten Coppe, en haar broers Pïnte ende Sproete, Cantaert en Crayant, ‘die scoenste haene diemen vant tusschen Portaengen ende Polane’ onthullen zich als oen rij liefelijke jonge dames, terwijl Dr. Meijer ‘in burger’ wel de regie schijnt te hebben gevoerd.