Neerlandia. Jaargang 98

[binnenkant achterplat]

Burgerschap in Nederland en Vlaanderen
Aanvulling op het jaarverslag 1993
door drs J. van Burg

Het Markiezenhof in Bergen op Zoom bleek een goed en inspirerend centrum te zijn voor een informerend en verkennend Vlaams-Nederlands gesprek over ‘eroderend burgerschap’ als een belangrijk en uitdagend aspect van onze huidige cultuur.

Op 1 oktober 1993 kwam op uitnodiging van het ANV een aantal academici en vertegenwoordigers van diverse levensbeschouwelijke organisaties bij elkaar om kennis te nemen van een grensoverschrijdend Nederlands project over het thema: burgerschap, criminaliteit en levensbeschouwing.

Wat was hiervan de achtergrond? Het bestuur van het ANV had kennis genomen van twee verschillende visies op het gebied van de cultuur. Eén van de Nederlandse hoogleraar Layendecker, neergelegd in een artikel: De cultuur in Europa na 1992, een vergeten dimensie?, waarin hij betoogt dat bij het denken over Europa alleen het economische cultuursegment echte aandacht krijgt, maar niet de cultuur als zodanig, de levensstijl, mentaliteit, waarden, normen en ideeën waaruit de mensen leven. Hij acht dit een ernstige tekortkoming.

De andere visie was die van de in 1989 overleden Vlaming Johan Fleerackers, opgenomen in een over hem gepubliceerd boek: Johan Fleerackers, herinneringen en gedachten. Duidelijk is dat ook hij in sterke mate ongerust was over wat hij noemde ‘de crisis van de maatschappij’. Hij verduidelijkte: ‘De wetenschap dat de overheid mede aan de basis lag van een grootschalige welvaart, waarvan men weliswaar de voordelen niet graag opzij schuift, maar die anderzijds niet meer in staat is automatisme en consumptie terug te dringen, schept frustraties en gevoelens van ontevredenheid’.

Fleerackers bleef niet staan bij beschouwingen, maar zette aan tot actie. ‘Cultuur is een actie’, ‘cultuur wordt geïnspireerd door de wil om te veranderen, te vernieuwen, te verbeteren, schoner te maken’. Maar daarbij bepleitte hij ook met kracht de burger meer bij de politieke besluitvorming te betrekken, ook al krijgen steeds meer samenlevingsvraagstukken grootschalige en grensoverschrijdende allures. Nu loopt in Nederland, met financiële steun van het ministerie van justitie, een interessant project ‘Burgerschap, Levensbeschouwing en Criminaliteit, dat opgezet is door de gezamenlijke levensbeschouwelijke ‘denktanks’: de Katholieke Raad voor de Kerk en Samenleving, het oecumenisch Multidisciplinair Centrum voor Kerk en Samenleving en het Humanistisch Studiecentrum Nederland. Zulks mede als reactie op een door het Nederlands Parlement aanvaard ‘rapport Roethof’ over de ‘kleine criminaliteit’. Het project bestaat uit twee fasen: het eerste is het wetenschappelijk studieproject, waarvan de resultaten inmiddels zijn gepubliceerd. Nu is de tweede fase in voorbereiding, die van de maatschappelijke discussie op het ‘grondvlak’ en de bevordering van bewustwording.

Grensoverschrijdende samenwerking

Het leek het bestuur een goed idee om dit Nederlands project: motivering, doel, opzet en ervaringen ook in Vlaanderen onder de aandacht te brengen. Door een interne discussie zou ook het project in Nederland kunnen profiteren van een Vlaamse inbreng. Immers vele problemen in Nederland en Vlaanderen als die van het zoeken naar een nieuwe publieke moraal, zijn grensoverschrijdend en vergelijkbaar.

In de genoemde bijeenkomst, die voortreffelijk geleid werd door prof. dr. Verstraeten uit Leuven, heeft de Nederlandse projectgroep informatie gegeven en om een gedachtenwisseling gevraagd. Die kwam er, waarbij opviel dat er een positief onthaal was, maar ook wel twijfels werden geuit en door sommigen nadruk werd gelegd op verschillen die er bestaan tussen de situatie in Nederland en Vlaanderen. Anderzijds werd opgemerkt dat het, waar Nederland en Vlaanderen nu op indringende wijze worden geconfronteerd met soortgelijke problemen en uitdagingen, alleszins gewenst is om daar waar het mogelijk en doelmatig is, samen te denken en te werken. De stelling: het ligt bij ons geheel anders, kan immers ook als een conserverend scherm werken.

Hierbij ware ook te denken aan de woorden van de Gemeenschapsminister van Cultuur en Brusselse aangelegenheden, de heer H. Weckx, die wees op de betekenis voor Europa van het ‘gemeenschappelijk collectief geheugen’ van de Nederlandse taalgemeenschap.

Er werd tot slot waardering uitgesproken voor het nieuwe initiatief van het ANV en gevraagd om een vervolg.

Mede als gevolg van deze ‘Markiezenhofbijeenkomst’ is de eerste stap gezet, namelijk de oprichting van een informele interdisciplinaire en interuniversitaire Vlaamse onderzoeksgroep, samengesteld uit gemotiveerde academici uit verschillende levensbeschouwelijke achtergronden. Deze groep gaat regelmatig contacten onderhouden met het Nederlands project.

Tot slot kan gewezen worden op de publicatie: Ethische Perspectieven, van de Katholieke Universiteit Leuven, overlegcentrum voor Christelijke ethiek, (3-1993-4, pag. 173 e.v.). Daarin staat ook een beschouwing over het boek Burgerschap, Levensbeschouwing en Criminaliteit, onder redactie van P.B. Cliteur, P.A. van Gennip en L. Layendecker.

Drs. L. van Burg, lid van het ANV en van de Visserneerlandiacommissie nam namens het ANV het initiatief dat leidde tot bovengenoemde bijeenkomst.