Neerlandia. Jaargang 95

‘Landeskunde’ van Nederland en Vlaanderen

‘Landeskunde’ is de discipline, die de totale kennis van een land tot object heeft: geografisch uitzicht, taal, godsdienst, geschiedenis, kunst, instellingen, recht, economie, politieke structuren enz. Deze, veelal met haar Duitse naam aangeduide ‘wetenschap’, is heden ten dage, ook in het Nederlands taalgebied in volle opmars. Zo wordt sedert 1986 in de faculteit der letteren van de Rijksuniversiteit te Leiden een volledige cursus ‘Nederlandkunde’ of ‘Nederlandologie’ gedoceerd. Ook in tal van instellingen voor onderwijs van het Nederlands aan vreemdelingen, o.a. in het Postuniversitair Centrum te Diepenbeek, is deze discipline een niet onbelangrijk leervak.

‘Landeskunde’ mag m.i. niet als een echte wetenschap worden beschouwd. In principe heeft de kennis van een bepaald land een onbeperkt object, hetgeen betekent dat zij in feite ieder specifiek object ontbeert. ‘Landeskunde’ houdt zich immers bezig met observaties en bevindingen die alle het voorwerp van andere, volwaardige, wetenschappen zijn.

Dit alles betekent niet dat deze discipline overbodig is en hoogstens het karakter van een tijdverdrijf of een liefhebberij heeft. Integendeel, het staat vast dat de goede kennis van een taal niet mogelijk - althans zeer moeilijk - is, zonder dat men het land (of de landen) kent, waar deze taal wordt gesproken. Ook speelt de ‘Landeskunde’ een niet onbelangrijke rol bij de opleiding van journalisten, ontwikkelingshelpers, toeristische gidsen enz.

Positieve punten

Voorzover ik weet bestonden er tot voor kort geen handboeken die de ‘Landeskunde’ van het Nederlands taalgebied in zijn geheel tot voorwerp hebben en die gericht zijn op een min of meer breed publiek. Hieraan is thans een einde gekomen. Vorig jaar verschenen namelijk twee van dergelijke handleidingen. Een geschreven door P. van Hauwermeiren en F. Simonis (Waar Nederlands de voertaal is. Nederland- en Vlaanderenkunde, Uitg. Van In, Lier, 1990), een ander, eveneens door twee auteurs geschreven, nl. door G. Janssens en H.J. Vannisselroy (Retour Amsterdam-Brussel. Nederland en Vlaanderen in thema's, Uitg. Wolters-Noordhoff, Groningen, 1990).

Het eerste boek bevat de volgende hoofdstukken: geografie, geschiedenis, identiteit van Nederland en Vlaanderen; staatsinrichting, partijwezen, volkshuisvesting en ruimtelijke ordening, sociaal-economisch bestel, sociale zekerheid, onderwijs, media, economie, wetenschap, kunst, cultureel leven, economische en culturele integratie van Noord en Zuid, bezienswaardigheden en evenementen. Het boek van J. & M. behandelt: geschiedenis, geografie, mentaliteit en cultuurpatroon, bestuursinstellingen, politieke partijen, rechterlijke organisatie, leger en politie, economisch leven, sociaal-economische instellingen en sociale voorzieningen, financiële instellingen en muntwezen, onderwijs en wetenschappelijk onderzoek, godsdiensten en levensbeschouwingen, media, cultureel leven en sport.

Beide boeken geven een vrij complete beschrijving van Nederland en Vlaanderen (c.q. België). Niet alleen bevatten zij een schat aan gegevens, ook zijn zij overzichtelijk en practisch gestructureerd. Hier komtbij dat zij in didactisch opzicht al evenmin ontgoochelen. Taalgebruik en stijl zijn aangepast aan de lezers, voor wie zij werden geschreven. Bladspiegel en lettertype verhogen de overzichtelijkheid. Ook bevatten zij voldoende en aangepaste foto's, tabellen, kaarten enz. Kortom de auteurs van beide boeken verdienen alle lof voor hun werk.

Een eerste kritiek

Dit gezegd zijnde, ben ik zo vrij op een aantal tekorten te wijzen. Twee hiervan hebben te maken

[p. 159]

met specifieke problemen, waarmee iedere auteur van een handboek ‘Landeskunde’ geconfronteerd wordt.

Het eerste probleem is: hoe diep dient de auteur op de kennis van het land in kwestie in te gaan? Pakt hij de hele zaak erg grondig aan, zoals dit aan de universiteiten gebeurt, dan bestaat het gevaar dat zijn boek het karakter van ‘hulp’ bij het onderricht in een bepaalde discipline (taal, journalistiek, kennis van de derde wereld, kennis van het toeristisch uitzicht van een land) verliest. Heeft de auteur slechts een oppervlakkige aandacht voor de betreffende materie, dan krijgt zijn uiteenzetting een vrij algemeen karakter, bijaldien dat zij weinig of niets zegt en als zodanig geen practisch nut heeft.

Terzake hebben de auteurs van de hier besproken boeken een aanvaardbare keuze gedaan, hoewel dient gezegd dat V.H. & S. op heel wat onderdelen al te diep ingaan. Ik denk hier bij wijze van voorbeeld aan de hoofdstukken over volkshuisvesting (blz. 93-96) en onderwijsorganisatie (blz. 110-115). De vraag is immers of studenten, die in eerste instantie taalleraar, journalist, ontwikkelingshelper of toeristische gids willen worden, iets hebben aan relatief gedetailleerde uiteenzettingen.

Bij J. & V. stelt men vast dat een aantal feiten en namen vermeld wordt zonder dat men zegt wat zij precies betekenen. Ik neem een voorbeeld: de protestantse politieke partijen (blz. 70-71) en protestantse kerken (blz. 148-149). Welk nut heeft het de namen Anti-revolutionaire partij, Christelijk Historische Unie en Gereformeerd Politiek Verbond af te drukken, zo men niet zegt wat de betekenis en vooral wat de opzet van ieder van deze partijen is? Wat hebben de leerlingen aan namen als Nederlands Hervormde Kerk, Gereformeerde Kerken in Nederland (vrijgemaakt), zo zij niet vernemen wat de grootte en voornamelijk wat de leer van ieder van deze kerken is? Zijn de auteurs van mening dat nadere uitleg te ver zou leiden, dan hadden zij er beter aangedaan bedoelde namen weg te laten en zich te beperken tot de mededeling dat een groot deel van de Nederlandse bevolking protestant is, dat het protestantisme als godsdienst verschillende leerstellige richtingen kent en dat sommige politieke partijen zich programmatisch duidelijk op het protestantisme beroepen.

Onjuistheden

Het spreekt vanzelf dat ook handleidingen ‘Landeskunde’ geen onjuiste gegevens mogen bevatten. Nochtans is het gevaar hier groter dan bij andere disciplines. Dit wegens het bijzonder brede object, waarmee men wordt geconfronteerd.

J. & V. geven informatie, die voorzover ik dit kon nagaan, correct is. Dit kan niet altijd van V. & S. worden gezegd. Zo bevat het onderdeel over de rechterlijke organisatie in België (blz. 80) dermate veel onjuistheden, dat het helemaal niet bruikbaar is. Dit laatste doet bij mij de vraag rijzen of dit ook niet het geval is voor andere nogal gespecialiseerde onderdelen als bijvoorbeeld volkshuisvesting, sociaaleconomisch bestel, sociale zekerheid e.d., waarmee ik minder goed vertrouwd ben dan met de wereld van het recht.

Ook hoofdstukken en passussen, die in hun totaliteit ‘bruikbaar’ zijn bevatten vaak foutieve gegevens.

Zo lees ik:

-	dat de tocht over de Maas van Willem van Oranje als het begin van de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) wordt beschouwd (blz. 37), daar waar dit de slag bij Heiligerlee moet zijn;
-	dat de Senaat in België 184 leden telt (blz. 75), daar waar de Hoge Vergadering uit minimaal 183 leden bestaat, een getal dat (door het instituut van de senatoren van rechtswege) tot boven 184 kan oplopen;
-	dat het Limburgs Universitair Centrum te Hasselt gevestigd is (blz. 114), daar waar dit Diepenbeek moet zijn;
-	dat het weekblad De Tijd ‘in de lift zit’ (blz. 118), daar waar het wegens groot verlies van lezers met de Haagse Post moest fuseren;
-	dat Vlaanderen slechts één Nobelprijswinnaar, nl. C. Heymans, heeft (blz. 138), daar waar ook de (weliswaar franstalige) Gentenaar M. Maeterlinck deze prijs ontving.

Functie van de geschiedenis

Een derde en laatste tekortkoming heeft met de geschiedeniswetenschap te maken.

Om Nederland en Vlaanderen - en vooral om hun onderlinge verschillen - te begrijpen, dient men naar het verleden terug te gaan. De kennis van de geschiedenis van de Nederlanden is hier onontbeerlijk. Minstens moet men op de hoogte zijn van:

-	de Opstand tegen Spanje, het totstandkomen van de Verenigde Provinciën, de verbreiding van het protestantisme, de Contrareformatie, de Hollandse Gouden Eeuw en de maritieme expansie van het Noorden;
-	de culturele barbarij in de Zuiderlijk Nederlanden in de 17de en 18de eeuw;
-	de verfransing van Vlaanderen, het arme Vlaanderen van de 19de eeuw en de Vlaamse Beweging.

[p. 160]

Welnu, beide boeken voldoen in dit opzicht niet. V. & S. besteden relatief veel aandacht aan de geschiedenis van de Nederlanden, doch doen dit onvoldoende selectief. Ook bezondigen zij zich aan pure feitengeschiedenis. Hun verhaal is weinig samenhangend. Bijna nergens krijgt hun uiteenzetting een functioneel karakter of beter gezegd: het verleden wordt niet als verklaring van het heden aangewend.

J. & V. besteden vrijwel geen aandacht aan de geschiedenis. Als zodanig draagt hun werk nog minder dan dit van V. & S. tot het (historisch) begrip van de eigenheid van Noord en Zuid bij.

Slotbeschouwing

Tot slot nog enkele vaststellingen gezien van uit de optiek van de algemeen Nederlandse beweging.

Het stemt tot vreugde dat de auteurs van de hier besproken boeken het vak ‘Landeskunde’ niet exclusief Nederlands of exclusief Vlaams/Belgisch opvatten. Zij gaan van de fundamentele eenheid van de Nederlandse taal uit. Varianten in woordgebruik en syntaxis beschouwen zij niet als essentiële verschillen. Dit te kunnen vaststellen kan mij alleen maar verheugen.

Een tweede vaststelling is dat beide boeken aan de algemeen-Nederlandse beweging aandacht besteden (V. & S.: blz. 167-169-V. blz. 15-19 en 190-191). Ook dit stemt tot vreugde, waarbij ik mij niet in eerste instantie laat leiden door het feit dat ons eigen Algemeen-Nederlands Verbond (ANV) wordt vermeld.

Derde en laatste vaststelling. Het is duidelijk dat zowel V. & S. als J. & V. in eerste instantie een handboek ‘Nederland-en Vlaanderenkunde’ hebben geschreven. Even duidelijk is dat de auteurs de Noord-Zuid-integratie genegen zijn - V. & S. zeggen dit bijna verbis expressis (blz. 8)! Hoewel onderwijs naar mijn mening niet al te geëngageerd mag zijn, stel ik het toch op prijs dat het Algemeen - Nederlands Verbond ideaal in schoolboeken aan bod komt.

Mr. E.J. Raskin