Neerlandia. Jaargang 94

[p. 239]

Boeken
Brieven

Paul Fredericq

Paul Fredericq (1850-1920) was in zijn tijd één van de meest vooraanstaande figuren van het Vlaams Liberalisme. Hoogleraar in de geschiedenis en de literatuurgeschiedenis was hij van 1891 tot 1895 liberaal lid van de Gentse gemeenteraad. Van 1887 tot 1920 was hij voorzitter van de Gentse afdeling en lid van het hoofdbestuur van het Willemfonds. Vanaf 1867 was hij medewerker aan ‘Het Volksbelang’, waarvan hij in 1883 redacteur werd. Hij behoorde tot de oprichters van Hoger Onderwijs voor het Volk en van het Julius Vuylstekefonds. Hij was ook actief in het Algemeen-Nederlands Verbond en had een groot aandeel in de organisatie van de Nederlandse Taal- en Letterkundige Congressen. Zijn ‘Schets eener Geschiedenis der Vlaamsche Beweging’ is nog steeds een bron, waar zeer veelvuldig naar verwezen wordt.

Zijn rol in de Vlaamse Beweging, en met name vooral in de strijd voor de vervlaamsing van de Gentse universiteit was omstreden. Tijdens de Eerste Wereldoorlog ontpopte hij zich tot een fervent tegenstander van het activisma en was één van de spilfiguren in het verzet tegen de door de Duitsers geopende Vlaamse universiteit van Gent. Samen met zijn collega Henri Pirenne werd hij in 1916 naar Duitsland gedeporteerd. Na W.O. I zou hij de eerste rector worden van de opnieuw verfranste Gentse universiteit, doch reeds na korte tijd nam hij ontslag. Voor de voorvechters van de vervlaamsing was het bijzonder pijnlijk dat Fredericq die in juli 1914 nog in ‘Het Volksbelang’ had geschreven dat ‘zolang de Gentse hoogeschool niet vervlaamscht is, zij onbekwaam zal blijven om haar maatschappelijke zending te vervullen’, bij zijn ambtsaanvaarding als rector een pleidooi hield voor een splitsing van de Gentse universiteit, met behoud van haar franstalige afdeling.

Thans publiceert het Liberaal Archief in zijn inmiddels reeds bekende blauwe reeks Verhandelingen een studie over Paul Fredericq van de hand van Dr. E.C. Coppens, docent aan de universiteit van Nijmegen. Het betreft hier een met veel invoelingsvermogen en op grondige bronnenstudie berustende intellectuele biografie van de liberale voorman. Op subtiele wijze ontrafelt de auteur het Vlaamsgezind, progressief en protestants-religieus gerichte liberalisme van Fredericq en de inspiratiebronnen waaruit het is gegroeid. Deze ideologische componenten vormen de noodzakelijke sleutel om iets te begrijpen van Fredericqs concrete acties en interessesferen:



de liberale politiek, de Groot-Nederlandse ideeën, de vernederlandsing van het openbaar leven, het pangermanisme en het kathedersocialisme.

Zoals Prof. Prevenier terecht in zijn Woord Vooraf schrijft, heeft Dr. Coppens in deze situatie over een spilfiguur in het 19e eeuwse liberalisme ‘de kwaliteiten en invalshoeken van twee van zijn zo verschillende grote leermeesters, Hans Van Werveke en Jan Dhondt, harmonisch gecombineerd. Zoals Van Werveke demonstreert hij een uitgesproken talent voor de subtiele psychologische analyse met een Huizingiaanse intuïtieve invalshoek. Zoals Dhondt verliest hij in de appreciatie van een individu de fundamentele mechanismen, maar vooral de sociale context waarbinnen dat individu operationeel kon zijn, niet uit het oog’.

Het boek is te verkrijgen door storting van 495,- fr. ( + 50 fr. verzendingskosten) op rekening 551-2843700-20 van het Liberaal Archief, Kramersplein 23, 9000 Gent. Tel. [phone]

De jaren zestig als breuklijn

Dit vriendenboek bevat een aantal opstellen van verschillende aard en verschillend niveau welke aan Nico Cramer werden aangeboden bij zijn afscheid als hoogleraar te Leiden. In de jaren zestig wisselde Cramer zijn journalistieke loopbaan in voor een hoogleraarschap in de historische ontwikkeling van de staatsinstellingen sedert de Restauratie. Vroegere collega's en een stoet van vrienden leverden de bijdragen, onder hen J. Bank, J. Vis, J. van den Berg en H. Faas.

Vriendenboeken hebben meestal het nadeel, dat er weinig lijn zit en dat de diverse bijdragen als losse mappen naast elkaar staan. Het aantrekkelijke zit erin, dat elke bijdrage zijn eigen betekenis heeft. Als collage wordt het dan iets eigens.

Nico Cramer wordt ermee gehuldigd en dat verdient hij, hij treedt er niet duidelijker mee voor het voetlicht.

H.W.

J.Th.J. van den Berg, H.M. Bleich e.a. (red.): Tussen Nieuwpoort en Binnenhof. De jaren 60 als breuklijn in de naoorlogse ontwikkelingen in politiek en journalistiek. Uitgeverij SDU, 's-Gravenhage 1989. ISBN 90 12063159. Prijs f 39,50.

Vloeiend Vlaams

De Nederlandse journalist Hans Rombouts bestudeerde het in Vlaanderen gebezigde Nederlands en noteerde uitdrukkingen en woorden die in Noord-Nederland niet gebruikt worden of zelfs onbekend zijn. Hij registreerde vreemde en nieuwe woorden, een momentopname van wat een Nederlander in Vlaanderen kan opvangen. Hetzelfde zou een Vlaming in Nederland kunnen doen. Als dan maar geen verwijten over en weer worden gemaakt, bijvoorbeeld t.a.v. het gebruik van vreemde woorden. Dan geldt het spreekwoord: de pot verwijt de ketel dat hij zwart ziet.

H. Rombouts, ‘Vloeiend Vlaams’, Uit. Aramith, 1990, 152 blz., Bfrs. 500,-

Stichting Ons Erfdeel twintig jaar

Ter gelegenheid van het twintigjarig bestaan van de Stichting ONS ERFDEEL hebben de redakties van de tijdschriften ONS ERFDEEL en SEPTENTRION twee opmerkelijke bloemlezingen samengesteld die op 11 september in Den

[p. 240]

Haag tijdens een persconferentie werden voorgesteld. Bij deze gelegenheid werd het woord gevoerd door de hoofdredakteur, de heer Jozef Deleu.

Als inleiding schetste hij in kort bestek de geschiedenis van de jubilerende stichting. Hij stelde dat de oprichting in 1970 noodzakelijk was, wilde het tijdschrift ONS ERFDEEL kunnen blijven bestaan. Als gevolg van de groei werd het voor amateurs een onmogelijke opgave naast een normale dagtaak ook nog een tijdschrift samen te stellen en op de markt te brengen. Dank zij de toen uitgewerkte formule, die zowel de redaktionele onafhankelijkheid waarborgt als de professionele aanpak mogelijk maakt, verschaft de Stichting de structuur en de middelen om in een algemeen - Nederlandse context publikaties uit te geven. Op deze wijze werd het mogelijk gemaakt gestalte te geven aan de dubbele doelstelling: de culturele samenwerking tussen de Nederlandssprekenden te bevorderen en de cultuur van beide delen van ons taalgebied in het buitenland bekend maken.

Dat laatste aspect wordt met name verwerkelijkt door middel van het tijdschrift SEPTENTRION waarvan het eerste nummer in 1972 verscheen. Dit blad is volledig in de Franse taal gesteld en heeft in de loop der jaren voet aan de grond gekregen in de Franssprekende wereld. Naar de mening van de heer Deleu spreekt dit blad het vooroordeel tegen dat de Franstaligen geen belangstelling zouden hebben voor de Nederlandse taal en cultuur. Hij ziet het dan ook als een geslaagde poging een brug te slaan tussen Nederlands- en Franstaligen.

Verder herinnerde hij aan de uitgave van het Jaarboek ‘De Franse Nederlanden/Les Pays-Bas Français’, een tweetalige wetenschappelijk verantwoorde uitgave waarvan de eerste aflevering verscheen in 1976. Met het zetten van deze stap, zo liet de heer Deleu weten, werd welbewust weer aansluiting gezocht bij de beginperiode van ONS ERFDEEL, toen Frans-Vlaanderen een centrale plaats in het blad innam.

Nieuwe initiatieven

Om het buitenland nog gerichter over onze taal en cultuur te kunnen informeren, werd in 1981 een begin gemaakt met het uitgeven van een meertalige brochurereeks.

De eerste handelt over onze taal en is op dit ogenblik beschikbaar in het Nederlands, Frans, Engels, Duits, Spaans, Italiaans, Portugees en Indonesisch; meegedeeld werd dat binnenkort de Nieuw-Griekse en Deense versie van de pers komen.

De tweede heeft betrekking op de geschiedenis van de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden. Deze uitgave is inmiddels verkrijgbaar in het Nederlands, Frans, Engels, Duits en Spaans, terwijl de Italiaanse in oktober verscheen.

Aansluitend liet de heer Deleu weten dat op dit ogenblik gewerkt wordt aan een publikatie waarin een aantal ‘Hedendaagse Nederlandstalige prozaschrijvers’ centraal zal staan; het ligt in de bedoeling van deze uitgave naast de Nederlandse een Franse, Engelse en Duitse versie op de markt te brengen.

Tegen de achtergrond van het succes van deze reeks (op dit ogenblik zijn er al meer dan 200.000 exemplaren verkocht) verklaarde de heer Deleu dat deze boekjes uitstekend dienst doen als ambassadeurs van onze cultuur. Deze verheugende gang van zaken wordt dan ook door allen die bij de Stichting betrokken zijn ervaren als een stimulans om op de ingeslagen weg voort te gaan.

Jubileum-uitgaven

De twee ter gelegenheid van het twintigjarig bestaan van de Stichting samengestelde bloemlezingen moeten het bewijs leveren zowel van de kwaliteit van teksten en medewerkers als van de onafhankelijkheid en de veelzijdigheid van beide tijdschriften. Uit 144 nummers van ONS ERFDEEL heeft de redaktie veertig artikelen uitgekozen en gebundeld onder de naam ‘VAN NU EN TOEN’. De redaktie is van oordeel dat deze keuze een goed beeld geeft van wat het tijdschrift al zovele jaren biedt. De teksten worden voorafgegaan door een korte geschiedenis van het tijdschrift.

De bloemlezing uit 18 jaargangen (58 nummers) van SEPTENTRION heeft het aanvullende opschrift ‘le dialogue permanent’ meegekregen. Hiermee wil de redaktie verwoorden dat via dit blad een voortdurend gesprek gevoerd wordt tussen Frans- en Nederlandstaligen. Bij de samenstelling heeft de redaktie zich laten leiden én door de kwaliteit van de auteurs én door de verscheidenheid en originaliteit van de teksten.

Beide staalkaarten geven een voortreffelijk beeld van de verscheidenheid van onze cultuur die belicht wordt in een gemeenschappelijke context. Afsluitend stelde de heer Deleu terecht dat verscheidenheid de rijkdom vormt van de cultuur der Lage Landen en dat gemeenschappelijkheid de algemene noemer is, die niets te maken heeft met eenvormigheid en gelijkschakeling.

Marten HEIDA

Van nu en toen, staalkaart van artikelen uit ONS ERFDEEL 360 blz.; f55,-/Bfr. 950 SEPTENTRION, le dialogue permanent.