Neerlandia. Jaargang 92

Taal

Nederland leert Vlaams

Dat bepaalde Nederlandse woorden, die in het Zuiden nog worden gebruikt, in het Noorden in onbruik zijn geraakt of vervangen door uit het Frans of Engels geïmporteerde termen, zet al jaren kwaad bloed bij de Vlamingen. Zij begrijpen niet dat vele woorden en uitdrukkingen die in Vlaanderen algemeen gebruikt worden, uit - doorgaans in Nederland gedirigeerde - woordenboeken worden gebannen of met een negatieve bijklank als ‘Zuidnederlands’ of ‘Belgisch’ worden bestempeld. De ‘Vlaamse Golf in Nederland’ - ongetwijfeld een tijdelijk fenomeen - heeft daar nu blijkbaar enige verandering in gebracht. In Nederland blijkt het nu namelijk ‘in’ ‘Vlaamse’ woordjes te hanteren. Het succes van de Vlamingen Bart Peeters en Goedele Liekens op de Nederlandse buis, en van Urbanus op scène, in strips en in de film Hector, dragen daar in belangrijke mate toe bij. Goedele Liekens - nochtans geen hoogvlieger als presentatrice - is er in enkele weken in geslaagd haar stopwoordje ‘Efkes’ tot een met liefde gekoesterd onderdeel van het Nederlandse taalgebruik te promoveren. Dat Nederlanders het Vlaams taalgebruik leuk en amusant vinden, speelt hier zeker een rol.

Het fenomeen van de taalexport vanuit Vlaanderen naar Nederland is echter niet nieuw. Ook de sportcommentatoren Rik de Saedeleer en voor hem Fred de Bruyne

[p. 22]

deden al een aardige duit in het zakje. Heel wat Nederlanders volgen immers de BRT-uitzendingen.

Iemand die zich al jaren afvraagt waarom bepaalde woorden uit de volgens Hollandse maatstaven samengestelde woordenboeken worden geweerd, is prof. dr. Jef van Haver, docent aan het Rijksuniversitair Centrum te Antwerpen en aan de Katholieke Universiteit te Leuven. Van Haver maakte uitvoerige inventarissen van perfect Nederlandse woorden, die in Vlaanderen wel en in Nederland niet meer worden gebruikt, en bijgevolg niet als algemeen-Nederlands worden aangezien.

Wetenschappelijk-taalkundige argumentatie voor b.v. het vervangen van faling door faillissement, kan men nochtans niet geven. En waarom vind je in de woordenboeken wel ‘burgemeestersketting’ maar niet ‘burgemeesterssjerp’, wel ‘college van burgemeester en wethouders’ en niet ‘college van burgemeester en schepenen’?

De redactie van Van Dale is dit gaan inzien, en dat moet blijken uit het voor februari aangekondigde ‘Van Dale Handwoordenboek Hedendaags Nederlands’. Van Haver werd bij deze beknopte versie van ‘Van Dale Hedendaags Nederlands’ betrokken, en neemt 1000 woorden op die men nu niet in een woordenboek vindt, of waar nu minnetjes over wordt gedaan. Het zijn allemaal woorden en uitdrukkingen waarop taalkundig niets aan te merken valt, die niet zondigen tegen het Nederlands taaleigen en die in Vlaanderen algemeen als standaardtaal worden aanvaard. Prof. Van Sterkenburg, hoofdredacteur van de Nederlandse woordenboeken bij Van Dale, heeft deze operatie mogelijk gemaakt. Hij trok niet alleen Van Haver aan, maar ook Paul van Hauwermeiren, docent aan het Hoger Instituut voor Vertalers en Tolken te Gent.

Van Hauwermeiren neemt 500 woorden voor zijn rekening die te maken hebben met het Belgisch Bestuur, terwijl Van Haver zich over de ‘gewone’ woorden ontfermt.

Zijn duizend woorden vallen in drie groepen uit elkaar. Ten eerste woorden die door ‘beschaafd’ sprekende Vlamingen niet als dialectisch worden aangevoeld (sakkeren, valavond, vieruurtje). Ten tweede woorden die met onze gebruiken samenhangen (landjuweel, nieuwjaarsbrief), met inbegrip zowel van purismen (droogzwierder, familiekunde) als van aan het Frans ontleende woorden (croque-monsieur) of bastaardwoorden (bissen). Ten derde uitdrukkingen die mondgemeen zijn (van de hemelse dauw leven, welkom zijn als een hond in een kegelspel).

Soms gaat het niet om een eigenlijk woord maar om een bijkomende betekenis die Van Haver nu opneemt. Ook hij staat op het standpunt dat er maar één Nederlands is, maar dat er varianten bestaan.

Ze worden in het handwoordenboek met AZN (Algemeen Zuidnederlands) aangeduid, zoals vroeger reeds gebeurde, maar Van Haver is van plan in de inleiding nog duidelijker te maken dat dit geen afkeuring inhoudt, wat vele woordenboekgebruikers nu nog aannemen.

De meeste van zijn duizend woorden zou ieder Vlaams taalkundige opnemen, weet Van Haver. De rest neemt hij op eigen verantwoordelijkheid op.

Meer taalkundigen zouden in een werkgroep de kandidaat-woorden moeten besnuffelen.

Woorden en uitdrukkingen die al hier en daar - vaak ongecontroleerd - in het taalgebruik van het Noorden zijn overgegaan en waarvan sommige al in recente drukken van woordenboeken zijn opgenomen, zijn b.v.: goesting, koers, rit, afzien (= lijden van een renner), klassieker, beiaard, gezapig, prietpraat, uitbaten, friet, deeltijds, lijstduwer (Nederland heeft dit woord ook ontleend om de tweede op een lijst aan te duiden), zinderen, rimram, sleet, efkes, nipt, vlammen (van renners over de) kasseien, aantekenen (van een doelpunt), met iets uitpakken, hovenier, in massa, speaker (persoon die op een sportmanifestatie via een geluidsinstallatie mededelingen doet), moraal (karakter van een sportman), gekwetst (gebruikt in verband met sport), dubbelen (in sport), kwijtspelen (voorbijgaan zonder weer ingehaald te worden), pendel (gewicht aan een draad waarmee men iets opspoort), zelfbouwer, zelfdoener, vrouwen (in de plaats van ‘dames’ in de sport: vrouwentennis), ultiem, (vijfde overwinning) op rij, afgetekende (overwinning), binnenschieten (een bal), kennen (‘Het voetbal kent dit weekend zijn interessantste ontmoeting’).