Neerlandia. Jaargang 72

[p. 349]

Spiegel Vlaamse beweging

De grondwetsherziening

De grondwetsherziening is een oud zeer in België. Na jarenlange discussies kwam het in het voorjaar van 1965 eindelijk tot een akkoord tussen de regerende C.V.P. en B.S.P.: Het was het akkoord over de zogenaamde grendelgrondwet. Terwijl Vlaanderen nog voor een groot aantal punten eisende partij was, zouden de helft plus één van de Franstaligen voortaan met een onherroepelijk veto elk rechtsherstel onmogelijk kunnen maken. De opzet mislukte omdat de twee aan het bewind zijnde partijen bij de verkiezingen van 1965 de 2/3 meerderheid verloren die voor een wijziging van de grondwet nodig is. De coalitie C.V.P.-B.S.P. ging nog wel even door maar knapte toen af op de schietpartij in Zwartberg. De C.V.P.-P.V.V.-regering Vanden Boeynants stopte de Vlaams-Waalse geschillen voor twee jaar in de koelkast en vertrouwde de grondwetsherziening toe aan een speciale commissie, de zogenaamde commissie-Meyers. Door de februarirevolte van dit jaar werd de regering echter voortijdig ten val gebracht en in plaats van de commissie kreeg de kiezer opnieuw het woord. Het werd een kleine aardverschuiving. De federalistische partijen genoten zo duidelijk de gunst van de kiezer dat de commissie-Meyers prompt opgedoekt werd. Men kon opnieuw aan de slag.

Men kan de regering Eyskens-Merlot zeker niet verwijten dat zij de problemen opnieuw uit de weg gegaan is. Het nieuwe C.V.P.-B.S.P.-kabinet dat pas einde juni tot stand kwam richtte een speciaal ministerie op (de Vlaamse C.V.P.'er Tindemans, een overtuigd Europees federalist, en de jonge Waalse B.S.P.'er Terwagne), dat zich uitsluitend met de regeling van de communautaire betrekkingen in de Belgische staat zou moeten bezig houden. Het dient gezegd dat de twee ministers intussen hard gewerkt hebben. Van vakantie was er zelfs geen sprake want eerste minister Eyskens had terecht begrepen dat de gemeenteverkiezingen gevaarlijk dichtbij kwamen en dat het verhitte klimaat van de kiesstrijd elke oplossing zo goed als onmogelijk zou maken. Zo werden dan reeds op 17 oktober de regeringsvoorstellen voor de grondwetsherziening bij het parlement ingediend.

Wij willen het belang van die voorstellen niet onderschatten. Het is immers op deze basis dat de twee grootste partijen België in de toekomst willen hervormen. Toch zou het verkeerd zijn nu reeds overdreven veel belang aan deze voorstellen te hechten. Reden hiertoe is niet de inhoud zelf maar de nuchtere bedenking dat er voor de

[p. 350]

goedkeuring van deze voorstellen een 2/3 meerderheid nodig is en die is er op het ogenblik niet. Er zal dus heel veel gedokterd en vergaderd worden vooraleer er, naar de regering hoopt, voor de verschillende punten een wisselmeerderheid kan gevonden worden. Het dokument is echter ongetwijfeld belangrijk genoeg om de voornaamste bepalingen ervan even kort aan te halen.

Een artikel 3bis wordt in de grondwet ingevoegd. We lezen er o.m. het volgende in (sterk ingekort):

Par. 1. België omvat vier taalgebieden: het Nederlands taalgebied, het Frans taalgebied, het tweetalig gebied Brussel-Hoofdstad en het Duits taalgebied.

Par. 2. Voor de bij de Grondwet bepaalde gevallen, wordt in elke Kamer een Nederlandse en een Franse taalgroep samengesteld.

Par. 3. Er zijn twee raden van senatoren, de ene voor de Nederlandstalige gemeenschap, de andere voor de Franstalige gemeenschap.

Deze raden regelen, ieder wat hem betreft, de kulturele aangelegenheden bij dekreten, door de Koning bekrachtigd en afgekondigd. Elke raad bepaalt, eveneens bij dekreet, de kulturele begroting van de gemeenschap, binnen de perken van een globaal krediet door de wetgever gestemd.

De dekreten van de Nederlandstalige raad van senatoren zijn toepasselijk op het Nederlands taalgebied, alsmede op de instellingen gevestigd in het tweetalig gebied. Brussel-Hoofdstad die, wegens hun aktiviteiten, moeten beschouwd worden als uitsluitend behorend tot de Nederlandse gemeenschap; de dekreten van de Franstalige raad van senatoren zijn toepasselijk op het Frans taalgebied, alsmede op de instellingen gevestigd in het tweetalig gebied Brussel-Hoofdstad die, wegens hun aktiviteiten, moeten beschouwd worden als uitsluitend behorend tot de Franstalige gemeenschap.

Artikel 23 van de grondwet wordt vervangen door de volgende tekst:

Par. 1. Het gebruik van de in België gesproken talen is vrij.

Het kan niet worden geregeld dan door de wet en alleen voor:

1.	handelingen van het openbaar gezag;
2.	gerechtszaken;
3.	alle akten en bescheiden van de ondernemingen, uitdrukkelijk voorgeschreven door de wet of de reglementen, of noodzakelijk voor de toepassing ervan;
4.	de ekonomische en sociale betrekkingen tussen de werkgevers en hun personeel.

De wetten op het gebruik van de talen verzekeren de toepassing van de volgende beginselen:

in het Nederlands taalgebied is de officiële taal het Nederlands;

in het Frans taalgebied is de officiële taal het Frans;

in het taalgebied Brussel-Hoofdstad zijn de officiële talen, met gelijke waarde, het Nederlands en het Frans;

in het Duits taalgebied is de officiële taal het Duits, behalve voor de akten en bescheiden waarvoor de wet het gebruik van het Duits en het Frans voorschrijft.

Par. 2. De wetten op het gebruik van de talen zijn slechts aangenomen wanneer zij de meerderheid bekomen van de stemmen die uitgebracht werden in elk van de in artikel 3bis, par. 2, bedoelde taalgroepen van de Kamer en van de Senaat.

Een artikel 38bis, luidend als volgt, wordt in de grondwet ingevoegd:

Behoudens voor de begrotingen en de in artikel 23 bedoelde wetten, kan een met redenen omklede uitzonderingsmotie, ondertekend door ten minste drie vierden van de leden van één der beide taalgroepen bedoeld in artikel 3bis, par. 2, en neergelegd tussen de ronddeling van het verslag van de parlementaire kommissie en de eindstemming in openbare vergadering, verklaren dat een ontwerp of voorstel van wet de betrekkingen tussen de taalgemeenschappen van het land ernstig in het gedrang kan brengen.

In dit geval wordt de parlementaire procedure opgeschort en wordt het ontwerp of het voorstel naar de regering verwezen.

[p. 351]

Wij geven er ons rekenschap van dat wij hier slechts de allerbelangrijkste punten uit de ontwerpen aangehaald hebben, die punten precies die tot kritiek van Vlaamse zijde aanleiding hebben gegeven. Voor de volledige tekst van de ontwerpen moeten wij naar de pers verwijzen.

Hoe waren nu de eerste Vlaamse reakties?

We willen er vooraf op wijzen dat de Vlaamse pers vrij gunstig op de voorstellen gereageerd heeft, doch dit is helaas geen waarborg, daar de politieke beïnvloeding van de pers zeer reëel is. We hechten dan ook meer belang aan de onafhankelijke kritiek van de Vlaamse Volksbeweging of van de bekende jurist en hoogleraar prof. Derine. Prof. Derine was voorzitter van de Vereniging der Vlaamse Professoren in de woelige februaridagen. Bij de jongste parlementsverkiezingen werd prof. Derine tot C.V.P.-kamerlid voor Antwerpen verkozen, maar nog vóór het kabinet Eyskens-Merlot tot stand kwam diende hij ontslag als kamerlid in omdat de regeringsverklaring afweek van het programma dat de C.V.P. aan haar kiezers beloofd had. Dezer dagen is prof. Derine nu opnieuw in de actualiteit getreden met een scherpe kritiek op de voorstellen-Tindemans. De kritiek van prof. Derine loopt parallel met de kritiek van de Vlaamse Volksbeweging zodat wij hier het begin menen te horen van een Vlaamse reactie die waarschijnlijk op de Staten-Generaal van de Vlaamse Verenigingen (9 november) vaste vorm zal aannemen.

Beide kritieken betogen o.m. het volgende:

1. Men mag vooreerst niet de beperkte draagwijdte uit het oog verliezen van wat ‘gefederaliseerd’ zou worden. Zeggen dat men nu zomaar kultuurautonomie en ekonomische decentralisatie zal bekomen is de zaken gevaarlijk vereenvoudigen.

Zo verkrijgt de Nederlandstalige ‘Raad van Senatoren’ (respektievelijk de Franstalige) wel bevoegdheid in het Nederlands taalgebied wat betreft in grote lijnen kultuur en onderwijs, maar verwerft hij geen enkele bevoegdheid voor Brussel zelf. Zijn bevoegdheid voor ‘instellingen gevestigd in het tweetalig gebied Brussel-hoofdstad die, wegens hun aktiviteiten, moeten beschouwd worden als uitsluitend behorend tot de Nederlandstalige gemeenschap’ sluit praktisch elke inwerking uit op al datgene wat Brussel zelf rechtstreeks betreft.

Dit is geen onderschatten van de kultuurautonomie voor Vlaanderen. Maar men moet toch nuchter bedenken dat in grote lijnen de Vlaamse strijd in Vlaanderen gewonnen is en het er eerder gaat om de noodzakelijke ‘afwerking’.

Zodat men eigenlijk zonder overdrijving mag zeggen dat de kultuurautonomie van deze ontwerpen een bolwerk is dat ons beschermt in die gebieden waar wij eigenlijk niet bedreigd zijn en dat ons volkomen weerloos laat te Brussel waar de Nederlandse kultuur aan de grootste gevaren is blootgesteld.

2. Men zou de ontwerpen als een bescheiden maar belangrijke eerste stap naar federalisme kunnen beschouwen ware het niet dat met deze hervormingen bepaalde grendelprocedures gepaard gaan die net als in 1965 elk Vlaams rechtsherstel in de toekomst onmogelijk dreigen te maken.

En hier kan men niet, voldoende scherp twee dingen uiteen houden.

Er zijn enerzijds de waarborgen verleend in artikel 3bis § 6 aan de ‘ideologische en filosofische minderheden in kulturele aangelegenheden’ en die dus spelen enerzijds in Vlaanderen en anderzijds in Wallonië. Deze waarborgen zijn zonder voorbehoud goed te keuren.

En er zijn anderzijds de waarborgen die men in één woord ‘de waarborgen aan Wallonië’ kan noemen en die vervat zijn in art. 23 § 2 en art. 38bis. Zij zullen in feite de Franstaligen toelaten eigenmachtig elke wijziging aan de taalwetgeving te blokkeren of alle verdere ontwerpen die hen niet aanstaan. Zij zullen in feite elke invoering van een gezond statuut voor Brussel verhinderen.

Wat hier dreigt te gebeuren is het invoeren van een soort ‘veralgemeend negatief federalisme’ waardoor het de Franstaligen mogelijk wordt gemaakt elke verdere sanering van toestanden te blokkeren. Men mag van Vlaamse zijde het belang niet onderschatten van de psychologische omschakeling die er noodzakelijk is in de Vlaamse beweging.

Tot nu toe is de Vaamse beweging een geleidelijk veroveren van gedeeltelijke oplossingen geweest, waarbij men dan telkens dacht dat de onopgeloste problemen wel enkele jaren later zouden kunnen ter hand genomen worden.

[p. 352]

Wanneer men echter met gedeeltelijke hervormingen die op zichzelf uiterst waardevol zijn een grendelprocedure aanvaardt die praktisch elke oplossing in de nog te saneren sektoren uitsluit dan moet de traditionele psychologische instelling van ‘wij zullen dan later wel het andere kunnen regelen’ als uiterst gevaarlijk bestempeld worden.

Er is immers een hemelsbreed verschil tussen grendelprocedures of beschermingsmaatregelen die men zou invoeren als sluitstuk op een federale herinrichting van België en die te verdedigen zijn, en anderzijds blokkeringsprocedures die worden ingevoerd wanneer op een aantal gebieden Vlaanderen nog gedwongen eisende partij is.

En in de eerste plaats moet hier natuurlijk gedacht worden aan Brussel. Brussel is als het ware het testgebied voor normale verhoudingen in België. Indien men er niet in slaagt hier normale verhoudingen van gelijkheid voor de Nederlandstaligen en de Franstaligen door te voeren en de voortdurende opslorping van Vlamingen te verhinderen, dan is er nog geen werkelijke gezondmaking van de toestanden in België.

Dit nu wordt radikaal onmogeijlk gemaakt indien men nu reeds grendelprocedures invoert. Het is al door M. Ruys in De Standaard volkomen duidelijk en klaar gezegd: de gelijkheid voor de Franstaligen in nationaal verband mag enkel in de instellingen verwerkt worden voor zover de Vlamingen ook werkelijk de gelijkheid in Brussel bekomen.

Anders zouden de maatregelen die zogezegd de minorizering van Wallonië moeten verhinderen in feite de definitieve minorizering zijn van Vlaanderen en het bevriezen van de wantoestanden te Brussel verzekeren.

3. De conclusie ligt dan ook voor de hand: de voorgestelde hervormingen op gebied van kultuurautonomie en ekonomische decentralisatie zijn, alhoewel beperkt, van groot belang en waardevol. Maar in geen geval mag er de prijs van grendelprocedures nu ten voordele van de Franstaligen voor betaald worden.

Prof. Derine schrijft in ‘De Gazet van Antwerpen’ letterlijk het volgende: (als de ontwerpen in hun huidige vorm zouden aanvaard worden) ‘...dan kunnen wij een kruis maken over de Vlaamse democratische meerderheid. Ofwel blijft België een unitaire staat en past men de regel van de normale demokratische meerderheid toe, ofwel kiest men technieken die in een federale staatsvorm thuishoren. Er kan geen sprake zijn van federalisme in één richting: remmende federale waarborgen voor de Franstaligen, zonder de kompensatie van de autonomie. Indien men de Vlaamse meerderheid in het parlement uitschakelt, zoals het thans is gepland, hebben wij maar één uitweg, federalisme.’ En dat lijkt ons genoeg...

De havenkwestie

Over de overige gebeurtenissen deze maand kunnen we kort zijn. Er was een paar weken lang ernstig gevaar voor onenigheid in het Vlaamse kamp. Reden was de beslissing van de Antwerpse gemeenteraad om een pijpleiding Rotterdam-Antwerpen te verkiezen boven de olie-aanvoer via Zeebrugge. De West-Vlamingen deden het onmogelijke om de kansen van Zeebrugge voor de toekomst veilig te stellen.

Het ging op een bepaald ogenblik bijna op een nieuwe tegenstelling binnen het Vlaamse kamp lijken. De regering bekrachtigde ten slotte de Antwerpse beslissing maar duidde tegelijk een commissie aan die de kansen van Zeebrugge als aanvoerhaven in de toekomst moet bespreken.

Het is bedroevend dat bij dit alles de Beneluxsamenwerking nog steeds een ijdel woord blijft. Waar de Belgisch-Nederlandse samenwerking onmisbaar is om het plan van de Gouden Delta in realiteit om te zetten, gaat men zich op eng nationale en zelfs regionale standpunten blind staren waardoor een historische kans wellicht voor goed verloren gaat. Noch Nederland, noch Vlaanderen hebben er belang bij dat een gemiste kans hiér uiteindelijk het snel groeiende Marseille zou ten goede komen.

De amnestiebetoging

Vermelden we ook nog de Amnestiebetoging van 25 oktober. 8000 betogers eisten te Antwerpen amnestie voor de politieke veroordeelden na de tweede wereldoorlog. Zeker geen onredelijke eis in het licht van de vele onrechtvaardigheden die door de antivlaamse repressierechtbanken begaan werden en waarvan duizenden, financieel vooral,

[p. 353]

nog steeds het slachtoffer zijn. Men vergete hierbij vooral niet dat de repressie in Vlaanderen totaal anders verlopen is dan in Nederland, dat het hier in Vlaanderen niet om de bestraffing van oorlogsmisdaden ging, maar om de totale uitroeiing van de Vlaamse beweging. De vijanden van Vlaanderen wilden het risico niet meer lopen dat het ooit nog tot omvormingen van de Belgische staat zou komen. Het toeval heeft gewild dat deze heren in één en dezelfde week de ontwerpen-Tindemans en de amnestiebetoging te slikken kregen. Het moet ons anderzijds ook uit de pen dat wij met het ganse initiatief voor een nieuwe amnestieactie niet erg gelukkig zijn. Wij hebben daar twee redenen voor. De amnestieactie dreigt een deel van de energie op te slorpen die wij in verband met de strijd voor Brussel hard nodig zullen hebben. En ten tweede: de voorstanders van de amnestieactie zijn er, vermoedelijk ook tot hun eigen spijt, niet in geslaagd de ware toedracht van de repressie zoals wij die hierboven geschetst hebben door de brede massa te doen aanvaarden. Aan de amnestieactie kleeft nog steeds de nasmaak van collaboratie en bezetting. Wij weten dat het zo niet bedoeld wordt maar het kàn nog steeds zo voorgesteld worden en in die omstandigheden beschouwen wij de amnestieactie eerder als een verzwakking van het Vlaamse kamp. En dat kan toch echt de bedoeling niet geweest zijn.

L.U.