Neerlandia. Jaargang 66

[p. 16]

Publicaties

Boekbesprekingen

Herman Todts: Hoop en wanhoop der Vlaamsgezinden. Kroniek van de Vlaamse Beweging, 1944-1954. Leuven, Davidsfonds 1961. 8^o. 282 blz. Met afbn. en facs. (Keurreeks van het Davidsfonds. Nr. 84-1961-4). Prijs: ingen. Bfr. 88, -; geb. Bfr. 118, - (Ledenprijs Bfr. 44, -; geb. Bfr. 59, -).

Contemporaire geschiedschrijving, en dan nog over een gedeelte van het eigentijdse gebeuren, dat zo vlak achter ons ligt als het geval is met de in dit boek behandelde periode, is altijd een hachelijke zaak. De bezwaren zijn bekend: Te weinig ‘binnenskamerse’ gegevens, de omstandigheid, dat men te dicht met zijn neus op de gebeurtenissen zit om afstand te kunnen nemen, niet zozeer in die zin, dat men op lange afstand de zaken onbevangener zou zien - dit is meer een kwestie van persoonlijke instelling dan van tijdsdimensie -, dan wel door de onmogelijkheid de grenzen van een historisch verschijnsel te bepalen, zowel wat de betekenis in het tijdsgebeuren en voor de toekomst betreft, als m.b.t. de inpassing ervan in een periodiseringsschema. 1954 betekent geen eindpunt van een fase van de Vlaamse Beweging, zoals in meerdere of mindere mate 1914, 1940 of 1944 dat zijn. De betekenis van de Vlaamse Beweging in het België van tussen de twee oorlogen is - met alle mogelijke meningsverschillen - toch wel redelijkerwijs vast te stellen. Die van de huidige Vlaamse Beweging nog nauwelijks, omdat we nog midden in een fase van haar ontwikkeling verkeren.

Toch hebben we behoefte aan het opmaken van een tussentijdse balans. De kroniekvorm, die Todts in het hier besproken boek toepast, is daarvoor wellicht het geschiktst. Niet, dat hij alleen maar een droge opsomming van feiten geeft. Hij velt voortdurend oordelen en over sommige daarvan kan men natuurlijk met hem twisten. Ik zal dat hier niet doen. Wel moge ik aanstippen, dat ik met de schrijver van mening verschil inzake de benadering van de stof. Todts hecht een overwegend belang aan de invloed, die een bepaald geestelijk klimaat uitoefent op de kracht in de praktische politiek van een beweging. Hij poneert zelfs, dat de Vlaamse Beweging zònder de naoorlogse repressie niet verder gestaan zou hebben dan het geval is in de hedendaagse werkelijkheid. Zonder te willen ontkennen, dat het geestelijk klimaat van het naoorlogse Europa minder bevorderlijk was voor de ontplooiing van een nationale beweging als de Vlaamse, als verklaring voor de jarenlange onmacht van de Vlaamsgezinden om in de Belgische politiek iets te bereiken, volstaat deze zienswijze m.i. toch niet. Een heropleving van het nationalisme is nergens in Europa te bespeuren - het anachronistisch gesputter van De Gaulle kan moeilijk als een nationaal réveil beschouwd worden -, maar toch verkeert de Vlaamse Beweging thans in een periode van opgang. Er zijn dus ook andere, naar mijn mening belangrijker, factoren, die de ontwikkeling bepalen, met name de factor, die Todts, gezien zijn hierboven geciteerde uitlating, een vrij geringe betekenis schijnt toe te kennen: die van het politieke machtsspel. Door de betreurenswaardige collaboratie van het Vlaams-nationalisme met de bezetter, was de gehele Vlaamse Beweging na de oorlog in discrediet geraakt en daardoor beroofd van haar invloed in de werkelijke politiek. Men kan natuurlijk lang twisten over de mate, waarin resp. ideeën en sociaal-politieke factoren de historische ontwikkeling (en elkaar onderling) beïnvloeden. Dit probleem zal altijd wel verschil van mening blijven opleveren.

Deze, wat uitvoerige, kritische noot neemt niet weg, dat ik bepaaldelijk veel waardering heb voor de grondigheid, waarmee Todts zijn onderwerp heeft behandeld. Hij heeft zich zeer goed gedocumenteerd en zijn boek is voorlopig dan ook onmisbaar voor een ieder, die zich bezighoudt met de hedendaagse Vlaamse Beweging. En steeds meer mensen zullen gedwongen worden hieraan aandacht te schenken. In een federaal Europa is een 19de eeuws nationaliteitenprobleem eigenlijk een anachronisme. Dit anachronistische verschijnsel, dat - afgezien van wat minderheidsproblemen - onder de democratisch geregeerde Europese staten alleen in België nog bestaat, zal toch binnen niet al te lange tijd uit de wereld geholpen moeten worden.

Ook daarom kunnen we de schrijver dankbaar zijn voor deze tussentijdse historische balans, die een beter inzicht in het zeer recente verleden verschaft.

W.