Neerlandia. Jaargang 62

[p. 22]

Het Huis ten Bosch
Een oud Paleis met rijke inhoud

Zaterdag, 29 maart zullen de leden van de Haagse afdeling van het A.N.V., dank zij een lofwaardig initiatief van het afdelingsbestuur, een bezoek brengen aan het Huis ten Bosch, een der koninklijke paleizen, dat het meest tot de bezoekers spreekt. Wij menen, dat niet alleen zij, die het voorrecht zullen hebben dat paleis te bewonderen, maar ook de andere Verbondsleden graag iets meer willen horen over dat Huis ten Bosch, waarvan men doorgaans niet veel meer weet dan wat een prentbriefkaart er van heeft laten zien. Stadhouder prins Frederik Hendrik, de kunstzinnige Oranjevorst, een man, die vermoedelijk van zijn Franse moeder, Louise de Coligny, zijn zin voor pracht en praal heeft geerfd, gaf de opdracht om in den Hout, voor zijn niet minder kunstzinnige gemalin, Amalia van Solms, een buitenverblijf te bouwen.

De bekende architect Pieter Post, heeft onder leiding van Jacob van Kampen, de architect van het paleis op de Dam, aan het Huis ten Bosch gewerkt van 1644-1652. De eerste steen werd op 2 september 1645 gelegd door de Koningin van Bohemen. Prins Frederik Hendrik, die op 14 maart 1647 stierf, heeft de voltooiing van dit landhuis niet meer beleefd.

Na de dood van haar gemaal kwam bij de weduwe de gedachte op de grote zaal zó te doen inrichten, dat daardoor de nagedachtenis van Frederik Hendrik op z'n voortreffelijkst zou worden geëerd.

Aan die grote zaal, die later de naam kreeg van Oranjezaal, moest, zo meende zij, zo'n karakter worden gegeven, dat niet alleen de zegevierende veldheer en stedendwinger, maar ook en vooral de grote vredestichter zou worden verheerlijkt. Dat deze gedachte in Amalia van Solms opkwam is wel begrijpelijk. Zij was het toch, die Frederik Hendrik heeft weten over te halen, tegen de afspraken met Frankrijk in, met Spanje afzonderlijke vredesbesprekingen te openen, welke hebben geleid tot de vrede van Munster in 1648. Op die Oranjezaal komen we straks nog uitvoeriger terug.

Amalia van Solms heeft na de voltooiing van het landhuis tot aan haar dood op 8 september 1675 het buiten in het Bosch gedurende de zomermaanden bewoond. Zij voerde daar en 's winters in het paleis Noordeinde een hofhouding door menig machtig koning in Europa niet geëvenaard.

Vele schatten geroofd

Het buiten bleek echter te klein om er een flinke hofhouding te huisvesten. Willem IV liet dan ook links en rechts een vleugel bij bouwen, waardoor wel meer ruimte werd verkregen, maar het uiterlijk voorkomen totaal werd bedorven.

Willem IV stierf er op 22 oktober 1751, veertig jaar oud. Zijn weduwe, die ook zo graag op het Huis ten Bosch vertoefde, volgde hem in de dood op 12 januari 1759.

Onze laatste stadhouder Willem V vertoefde er bij voorkeur. Zijn oudste zoon, de latere koning Willem I, werd er geboren op 24 augustus 1772 en bracht er zijn jeugd door tot zijn vader in 1795 naar Engeland uitweek. Het Huis ten Bosch werd toen tot nationaal eigendom verklaard en de franse indringers verklaarden het als oorlogsbuit. Vele schatten werden weggevoerd, verkocht en geroofd. Gelukkig bleef de kostbare schilderijenverzameling behouden.

Na de onbloedige staatsgreep van 22 januari 1798, werden tot 14 juli op Huis ten Bosch 22 leden van de Nationale Vergadering en enige andere heren, de commissie van buitenlandse zaken uitmakende, allen op last van de voorzitter van de Nationale Vergadering, Midderigh, onder arrest gesteld, opgeborgen.

Raadpensionaris Schimmelpenninck bewoonde het Huis in 1805, koning Lodewijk Napoleon in 1806 en de franse gouverneur-generaal Lebrun in 1810.

Na het herstel in 1813 werd het rijksdomein ter beschikking gesteld van koning Willem I, die vooral in latere jaren graag verbleef in het Huis, waar hij werd geboren en zijn jeugd had doorgebracht.

(Cliché ‘Het Vaderland’)

[p. 23]

De begrafenis van de op 21 juni 1877 overleden koningin Sophia vond van daar uit plaats. Die hoogbegaafde vorstin woonde bij voorkeur op Huis ten Bosch, waar zij geleerden en kunstenaars geregeld ontving.

De Oranjezaal

De Oranjezaal met het zeer fraaie plafond heeft een doorsnee van 15 meteR. Rijke collecties Delfts porselein en vele fraaie schilderijen trekken ieders bewondering.

De schilderijen dragen naar de smaak dier tijden en vervaardigd in opdracht van Amalia van Solms, een sterk allegorisch karakter. De symboliek in elk schilderij en in elke figuur is zó sterk, dat uitleg door een deskundige eigenlijk niet kan worden ontbeerd, wil men de betekenis dier schilderijen begrijpen.

Bij het binnentreden van de Oranjezaal wordt men al dadelijk getroffen door de figuren Pallas en Hercules, zonder schild en knots, de deuren openhoudend voor de Vrede, een vrouwenfiguur met een lauwerkrans en uit de hemel nederdalende. Als tegenbeeld van de schilderij van de werkplaats van Vulcanus, met de cyclopen, ziet men Venus met haar nimfen, die de wapens aan de wand hangen, als teken, dat de strijd is beslecht. Deze zaal eert immers de vredevorst Frederik Hendrik.

De schilderij met de grootste afmetingen toont de held en overwinnaar op zijn zegekar, waarboven weer de Vredesmaagd met olijftakken in de handen, omstuwd door kinderfiguren. Deze schilderij draagt het lalijnee opschrift, opgesteld door Constantijn Huygens: ‘Ultimus ante omnes de parte pace triumphus’ dat is: ‘De schoonste aller overwinningen is die waardoor de vrede verworven wordt’.

Schilderijen als beeldhouwwerk

Niet alleen de heldendaden, maar ook de voornaamste gebeurtenissen uit het leven van Frederik Hendrik en zijn gezin zijn op de schilderijen vereeuwigd. Bijzondere aandacht verdienen de stukken van de schilder J. de Wit, wiens schilderijen door de aparte techniek op beeldhouwwerk gelijken. De schilderijen in het Huis ten Bosch zijn vervaardigd o.a. door leerlingen van Rubens: v. Honthorst, Jordaens, v. Thulden en Pieter Soutman, verder door de Vlaming Thomas Willeboorts en de Nederlandse schilders: Cesar van Everdingen, Salomon de Bray, Pieter de Grebber, Jan Livens en Cornelis Brizé. Over deze schil der ij en verzameling nog een enkel woord. We merkten hierboven reeds op, dat deze een bij uitstek allegorisch karakter draagt. Dit willen we thans met een enkel voorbeeld toelichten.

De geboorte van Frederik Hendrik wordt vereeuwigd op een schilderij, waar Louise de Coligny, gezeten in een rijk versierde stoel, de pas geborene opdraagt aan.... Pallas Athene, die het knaapje opneemt in haar schild. En dan te denken dat de zeer calvinistische Louise de Coligny, dochter van de man, die in de Bartholomeusnacht zijn leven gaf om des geloofs wille, haar zoon zou hebben opgedragen aan een heidense godin.

Oorlogsheld en vredebrenger

Een tweede voorbeeld. Op de schilderij van Jordaen, voorstellende de apotheose van Frederik Hendrik als overwinnaar, oorlogrheld en vredebrenger, ziet men bij de zegekar ook de Dood afgebeeld in de gedaante van een geraamte, de Vorst bedreigend mét een werpspies, welke aanval wordt afgeslagen door de genius van de Roem, die de overwinnaar beschermt.

Jordaens heeft e1’ indertijd nadrukkelijk op aangedrongen bij Constantijn Huygens, die tussenpersoon was tussen Amalia van Solms en de schilders, die voorstelling te mogen wijzigen, daar het z.i. niet paste bij het tafereel van de jubelende zegenpraal, maar de weduwe van Frederik Hendrik wilde klaarblijkelijk in ‘dit stuk der Triumphe’ ook het teken, het symbool plaatsen van de vergankelijkheid en de ijdelheid aller aardse glorie.

Doch al heeft de vorstelijke opdrachtgeefster wel heel sterk gestaan op het conventionele, op het allegorische en symbolische, dit neemt toch niet weg, dat de schilderijen - elk voor zich - meesterstukken zijn, die de makers eer aandoen.

Japanse zaal

Een zaal zonder weerga is de Japanse zaal met fraaie wandschilderingen en bijzondere porseleinen en bronzen vazen, ook te bewonderen in de Chinese zaal. De vorstelijke decoratie van deze zalen zou een geschenk zijn ven een supercarga te aan prins Willem V.

Het Huis ten Bosch, dat na de dood van koningin Sophie vrijwel geen bewoners meer trok, opende zijn deuren in 1899 voor het houden van de Eerste Vredesconferentie.

Koningin Juliana heeft een ingrijpend herstel van het Huis ten Bosch ter hand doen nemen. Er is daarbij gestreefd naar een zo goed mogelijk benaderen van de oude staat uit de glorietijd van weleer. Aan het om het Huis ten Bosch gelegen indrukwekkende park is, als geschenk van het Nederlandse volk, ook weer de oude luister teruggegeven.

Wij zijn er van overtuigd, dat de leden van de Haagse afdeling voor het Huis ten Bosch de belangstelLng zullen tonen, welke dit paleis verdient en dat zij hun bestuur dankbaar zullen zijn voor deze zeer bijzondere middag.