Neerlandia. Jaargang 61

[p. 23]

Verkleinwoorden
Onze taal is er vol van

HET IS EEN EIGENAARDIGE GEWOONTE van ons, Nederlanders, om kwistig met verkleinwoorden om tegaan. Op schrift en meer nog in dagelijkse gesprekken tonen wij dikwijls een zekere voorkeur voor die woorden. En gaan wij er over nadenken wat de reden daarvan is, dan blijkt het niet eens zo eenvoudig de juiste verklaring er voor te vin en. Menigeen gebruikt ze, zonder zich beivust te zijn waarom hij dit doet. We nemen ze gedachteloos van elkander over. In vele gevallen zal het gebruik zijn ontstaan uit beleerdheid of bescheidenheid; in anderegevallen, als we met kinderen te maken hebben, diegewoorz zijn zich bezig te houden met kleine voorwerpen en dan allerlei, ook rote, voorwerpon met verkleinwoorden aanduiden, kan dit ons op we helpen. Maar het is niet uit de kinderkamer, als iemand een rondje geeft en een bier tje aanbiedt.

VRAAGT IEMAND aan een dame uit v zijn vriendenkring: mag ik morgen een boterhammetje bij U komen eten? waarom zegt hij dan niet boterham? Wel, is dat misschien hierom, dat dit wat aan-matigend of begerig zou klinken? Het verkleinwoord klinkt inderdaad wat zachter.

Krijgen jullie vanavond kennissen op bezoek? Dan gaan jullie zeker bridgen of een ander spelletje dcen? Ik weet het nog niet, maar ik zal er eens een balletje over opgooien. In elk geval zal ik beginnen met een kopje thee of koffie te schenken.

Oud brood geven we aan de eendjes, ook al be vinden zich in de vijver alleen maar volwassen grote eenden.

De school gaat uit; de meeste meisjes hebben een springtouw bij zich. Wat denkt U, dat ze daarmee doen? Touwspringen? Nee, touwtjespringen.

We spreken van Patertje goed-leven en Patertje langs de kant, zonder dat we ons een heer van geringe grootte voor de geest stellen; we genieten van een appeltje voor de dorst en we worden soms van het kastje naar de muur gestuurd.

Onlogische vestzak

Mijn broer heeft altijd veiligheidsspelden bij zich; die draagt hij in de reenter zak van zijn vest. Wat zeg ik, zak? Het is maar een kleine zak, een zakje, dus is het logisch en juist, dat wij het een vestzakje noemen. Maar dat doen wij niet, wij houden er de rare gewoonte op na om van vesijeszak te spreken, een ingeburgerde gewoonte.

Nog wonderlijker is het, dat we ook verkleinwoorden maken van woorden, die niet eens zelfstandige naamwoorden zijn. Ik kom even bij U zitten, neen, niet even, maar eventjes of zelfs heel eventjes. Of past het U straks beter? Goed, tot strakjes dan!

We kunnen dit alles gek vinden, maar we doen er allemaal aan mee en als we zouden prober en van de in zwang zijnde verkleinwoorden een deel uit ons spraakgebruik te bannen, dan zou dit ons stellig niet lukken en waartoe ook zo'n kunstmatige vervorming? De ontwikkeling van de taal, ook van de spreektaal, moeten we - tenminse tot op zekere hoogte - op haar beloop laten en in het algemeen laat zij zich ook niet in een dwangbuis persen.

Gaan we voor de aardigheid eens iets cpstellen zonder verkleinwoorden, dan lopen we grote kans ons te bezondigen aan verbastering van het taaleigen. Een lezer van Het Vaderland heeft er zich enige maanden geleden toe gezet, een proeve daarvan te leveren. Zij werd, met als ondertekening de letters L.H., opgenomen in het nummer van dat blad van 12 oktober 1956. De lezing heeft ons een paar kostelijke ogenblikken bezorgd. Ook ander en, die niet tot de lezers van dat blad behoren, zullen er wellicht van kunnen genieten, wanneer wij het stukje hier overnemen. Het luidt:

Zonder verkleinwoorden

ONLANGS HEB IK in lijn één 'n uitstap naar Scheveningen gemaakt; ik nam een kaart, die tegenwoordig bijna evenzoveel kwarten kost als vroeger dubbels. Aan het strand veel dagmensen, die met hut en mut gekomen waren om de bloemen eens buiten te zetten en poot te baden. Vooral de jeugd vermaakte zich in het water en sprong haas-over; een bij-de-hand en haan-de-voorste, voor geen kleine vervaard, struikelde echter, viel voorover en ging kop onder; zijn vrienden lachten zich een rot. Ik maakte een praat met een kennis, die ook op eigen hout gekomen was; als altijd was hij keurig gekleed, als om door een ring te halen. Bijna verloofd, had zijn meid hem een blauwe laten lopen, waar over hij kennelijk ontsticht was en er geen doeken om wond; hij zocht nu een beet troost bij wijn en Trijn, maar ik zweeg verder, want ik wilde niet de naad van de kous weten en hem niet in de o nemen.

Toen naar de Blauwe Tram, die ik op de nipper haalde; in deze onvolprezen maar overbevolkte wagen, waar ik overigens een broer aan dood heb, stonden wij wel man aan man - er gaan veel makke haringen in een ton - maar hij is toch de neus van de zalm onder de vervoermiddelen. Thuis gekomen, werd ik door vrouwlief op de mat geroepen en kreeg een stand voor het altijd late thuiskomen, waar zij een stok voor wilde steken. Ik meende echter, dat zij een tikkel van Lot getikt was. Aan de koffie bakte zij weer zoete broden, alsof er geen vuil aan de lucht was. Daarna deed ik een tuk en ging naar Tante Aag, die haar schapen al lang op het droge heeft. Zij ontving mij in de tuin, waar zij een aardige zit heeft en wij praatten over koeien en kalveren; zij vertelde, dat zij de vorige avond in de Schouwburg genoten had van de Vrolijke Vrouwen van Windsor, bij voile maan naar huis gewandeld was en de man in de maan gezien had. Onderwijl dronk ik twee koppen thee met twee klonten suiker en twee koeken. Toen naar huis voor het middageten; na van mijn droog en mijn nat genoten te hebben, maakte ik, om een lucht te scheppen, nog een om; er was geen zucht te bekennen, de natuur werd steeds stiller. Ik ook, en daarom eindigt hiermede mijn kort verhaal.

Nu ga ik weer eventjes lekkertjes in het zonnetje zitten.

P.W.O.