Neerlandia. Jaargang 60

[p. 85]

Onderwijs in Suriname in het grijze verleden

De heer Fred. Oudschans Dentz, die vele jaren in Suriname heeft doorgebracht, liet de gelegenheid om uit oude archieven belangrijke gegevens te verzamelen, ook daar niet voorbijgaan.

Deze ijverige snuffelaar zette zijn kaars niet onder de korenmaat, maar liet belangstellenden steeds door zijn publicaties mede genieten van zijn vondsten.

Enige tijd geleden ontvingen we van hem een overdruk uit de WestIndische Gids, deel 36, af l. 2-4, met zijn artikel, getiteld ‘Grepen uit de geschiedenis van het onderwijs in Suriname in de 17de en 18de eeuw.’

Het eerste bewijs, dat Nederlandse kolonisten in Suriname, dat op 27 februari 1667 door Abraham Crijnssen werd veroverd, enige belangstelling voor het onderwijs toonden, vinden we in het bekende octrooi van 23 september 1682, dat o.a. enige regelen trof over de kosten tot onderhoud van kerkediensten en schoolmeesters.

De eerste Nederlandse onderwijzer was Waltherus van Aernhem, op 5 september 1685 als zodanig aangesteld. Van Aernhem, die tevens koster, voorzanger en voorlezer in de gereformeerde kerk te Paramaribo was, ontving een jaarsalaris van f 300,-.

Vijf jaren later vermelden de archieven de namen van Jean Benoist als koster en Joannes Schuyt als voorlezer en schoolmeester in de Nederduitse taal.

Een andere schoolmeester in Paramaribo uit die jaren was Jan de Vos, die een traktement genoot van 12000 pond suiker (ongeveer ter waarde van f 600.-).

Wantoestanden

Men achtte iedere candidaat, die naar de betrekking van onderwijzer dong, goed genoeg om de kinderkees van die tijd bezig te houden, want onder hen tellen we verlopen planters, afgedankte militairen en zelfs vreemdelingen, die de landstaal niet eens machtig waren.

De directeuren van de ‘Societijt’ in Nederland zorgden voor het werven, examineren en uitzenden van nieuw personeel.

In de notulen van deze Societijt van nov. 1725 komen bijzonderheden voor over een sollicitatie van een Fransman, Louis la Combe, die in Paramaribo les zou moeten geven in lezen, schrijven, cijferen, de beginselen van de godsdienst, alsook in de beleefdheid.

La Combe, terzake geëxamineerd, bleek niet in staat de allereenvoudigste kindervragen, laat staan vragen van meer betekenis in de Nederlandse taal te kunnen beantwoorden.

In 1731 zond men zelfs een dansmeester, Adriaen Cuylenburgh, naar Suriname op een salaris van 12000 pond suiker, met vrije overtocht. Naast dat salaris mocht hij in zijn functie van dril- en dansmeester ook lesgelden van de leerlingen ontvangen.

Overheid was niet kieskeurig

Het bleef sukkelen met de personeelsvoorziening op het gebied van het onderwijs, hoewel de overheid niet bijster kieskeurig was. Zo kon het gebeuren, dat een gewezen varensgezel, die als derde maat op 't schip ‘De reygerbos’ had gevaren, tot onderwijzer werd benoemd.

De nevenfunctie van voorzanger vertrouwden de hoogmogenden hem echter niet toe en dus werd nog een tweede kracht uit Nederland naar Paramaribo uitgezonden.

Hoewel was ‘geördineerd’, dat ieder, die een particuliere school wilde oprichten, daartoe een vergunning moest kunnen tonen, kwam het herhaaldelijk voor dat zulks werd nagelaten.

Een onder gouverneur Scharphuizen (1689-1696) ingesteld lichaam, het Conventus Deputatorum, bestaande uit predikanten, ouderlingen en twee raden van politie, hield schoolinspecties en rapporteerde dan over die clandestien opgerichte particuliere scholen.

Er waren scholen voor kinderen van Nederlandse kolonisten, later ook een Franse school en sinds 1760 een school voor ‘vrije mulatten en negers’.

Over een Fransman, Jean Aubert du Chêne, overleden in 1772, was men zo tevreden, dat het Hof besloot hem een ‘douceur van f 200’ te schenken, ‘tot verdere encouragement.’

Ontslagen van onbekwame onderwijzers waren aan de orde van den dag.

De belangstelling voor kerk en school ging er ook niet op vooruit, zoals wel duidelijk blijkt uit een verzuchting van het Conventus, dat de kolonisten wel gewillig premiën van f 50 en f 100 uitloofden voor ‘het doden van een weggelopen neger’, maar niet te bewegen waren een som van f 200.- a f te staan, ter bezoldiging van een onderwijzer voor de ‘heidense en mulatten kinderen’.

Verscheidene goede plannen, b.v. het uitzenden voor studie naar Nederland van daarvoor in aanmerking komende Surinaamse kinderen, die na volbrachte studie als predikant zouden kunnen optreden en een ander plan om een Latijnse school op te richten, kwamen niet tot uitvoering.

Sedert 1767 werden prijzen uitgereikt, hetgeen geschiedde in de kerk, in tegenwoordigheid van gouverneur en raden.

In het midden der 18de eeuw werd in Amsterdam een overeenkomst gesloten met het Aalmoezeniershuis aldaar om daarin, tegen een vergoeding van f 100,- per jaar, Surinaamse jongelui op te nemen, die in Nederland een ambacht zouden leren. Van deze mogelijkheid werd veel gebruik gemaakt. Onder hen was o.a. een zoon van een opperhoofd der Aukaner Bosnegers, Jeboach, die werd opgeleid tot schilder en later grote invloed had op zijn stamgenoten en derhalve met vele zendingen werd belast.

Betere tijden

Met de komst in 1809 van de in Nederland opgeleide kleurling Johannes Vrolijk, die een school in Paramaribo opende, ging het onderwijs met een sprong vooruit. Mede had een goede naam de heer Corstaan Aert Batenburg, geboren in Kuilenburg, die in 1816 een school te Paramaribo opende.

De in 1817 in werking getreden schoolwetten verboden ‘alle wreede en onverstandige lichamelijke kastijdingen’ uitdrukkelijk, alleen het matig gebruik van de roede (een twijgje van de tamarindeboom) en een eindje touw werd nog toegelaten.

Vooral de jaren 1828 en 1834 brachten belangrijke verbeteringen voor het onderwijs, dat na 1863 - de afschaffing van de slavernij - op betere leest werd geschoeid.