Neerlandia. Jaargang 60

[p. 3]

Rembrandt van Rijn

Evenals in 1906 worden ook nu weer in vele plaatsen van ons vaderland en daarbuiten de zeilen bijgezet om de grote figuur van Rembrandt, wiens 350ste jaardag op 15 juli a.s. zal worden gevierd, dichter bij ons te brengen.

In het juli nummer van 1906 werd van de hand van C.L. van Balen in Neerlandia een prachtige bijdrage opgenomen over ‘Rembrandt en ons volkskarakter’. In dat artikel tracht Van Balen aan te tonen hoe Rembrandt, een man verre boven de middelmaat, toch geheel en al valt binnen het kader van het Nederlandse volk.

Rembrandt toonde een breidelloze zucht naar vrijheid en een hartgrondige afkeer van binding met iets of met iemand.

Reproductie ‘Wereld Bibl.’

Aan geen regelen van anderen wenste hij zich te binden, de theoriën van de kunst warenn voor hem geen wet, een reis naar Italië, welke hem door zijn ambtsbroeders en anderen steeds weer werd aangeraden maakte hij niet. Maar de grijze Jozef Israëls zei, dat hij bij Rembrandt iets vond, wat hij bij anderen miste: zijn vrijheid en zijn uitbundigheid, welke binnen geen tekenacademie geduld werden. Toch getuigen al zijn werken van een ongeëvenaarde grootsheid van opvatting, maar merkwaardig is, dat hij altijd blijft binnen de lijst van ons volkskarakter. Zelfs in de meest verheven taferelen, die Rembrandt heeft voortgebracht, is steeds het grootse en fantastische vast gebonden aan het werkelijke leven om hem heen en juist daarin ligt onder meer de grote bekoorlijkheid van zijn schilderijen.

Martha, door Christus vermaand, schildert hij als een onder de schouw staande vrouw, bezig pannekoeken te bakken. Op zijn schilderij van Abraham met de engelen schiet een ,jongske achter de engelen langs op vogels en bij de predikende Johannes de Doper schildert hij twee flirtende hondjes.

De zuinigheid, een karaktertrek van ons volk, is Rembrandt niet vreemd, al ging hij niettemin bankroet en bleef dat tot zijn dood. Zuinig en schraperig, maar weergaloos onbezonnen in het verzamelen van dikwijls kostbare en zeldzame voorwerpen.

Licht en donker

Een der meest kenmerkende eigenschappen van Rembrandts werk is het doen uitkomen van de hoofdzaak, hetgeen hij bereikte door het toveren met licht en schaduw, met licht en donker.

Rembrandt was koppig en dat zijn alle landgenoten van Groningen en Friesland tot in het verre Zuiden. Maar Rembrandt werd dikwijls koppig genoemd, omdat hij zijn overtuiging en zijn inzichten niet wilde, maar ook niet kon loslaten. Hij kon alleen maar schilderen, zoals hij meende dat het behoorde. Door en door Hollands in zijn aard en karakter, door en door Hollands in zijn werken.

Liever schilder dan academicus

In korte trekken willen we hier Rembrandts leven vastleggen voor hen, bij wie de vele bijzonderheden zijn verbleekt.

Rembrandt Harmenszoon van Rijn werd, als zoon van een welvarende molenaar, op 15 juli 1606 in Leiden geboren. Zijn vader had hem voor een academische studie bestemd, maar Rembrandt volgde zijn eigen weg en ging achter de schildersezel zitten, o.a. op het atelier van Pieter Lastman in Amsterdam, om na een goed jaar weer naar Leiden terug te keren, waar hij vermoedelijk een atelier deelde met de schilder Lieven.

Zijn eerste bekende werk, dat gedateerd werd, is Bileam's ezel (1626). Daarop volgden o.a. de Geldwisselaar (1627), waarin men de trekken van zijn vader meent te herkennen, Paulus in de gevangenis, Simeon in de tempel, Christus in Emmaüs, allen figuren uit de bijbel.

Rembrandt maakte een zeer diepgaande studie van gelaatsuitdrukkingen en mensenfiguren en al vroeg begon hij met schaduweffecten te werken. In 1631 keerde hij naar Amsterdam terug en bleef daar tot aan zijn dood op 4 oktober 1669.

Hij was een portretschilder bij uitnemendheid. Vooral na zijn anatomische les van prof. Tulp in 1632 ontving hij vele opdrachten voor het vervaardigen van portretten. In 1634 huwde hij met Saskia, die hem zo dikwijls als model heeft gediend. Voor Frederik Hendrik schilderde hij vijf bijbelse voorstellingen, die thans allen in München zijn. In Amsterdam begon hij ook met het schilderen van landschappen, waarin de mens vrijwel nooit ontbrak.

Zijn zoon Titus werd in 1641 geboren en een jaar later ontviel hem, in dezelfde maand dat zijn Nachtwacht gereed kwam, zijn vrouw Saskia. Na haar dood vindt men in zijn werk heel sterk zijn zwaarmoedige stemming terug. Rembrandt bepaalt zich in zijn bijbelse taferelen nu meer tot het nieuwe testament.

Geldzorgen

Na 1652 beginnen de geldzorgen te komen, maar in die tijd van kommer en armoede schept hij zijn grootste en monumentaalste werken o.a.: De anatomische les van Dr Deyman, (1656). Behalve een genie op het gebied der schilderkunst, was Rembrandt ook een uiterst begaafd etser (Dr Faust, de Drie kruisen, de Vlucht naar Egypte, Graflegging, Ecce Homo, Abraham, die Jehova en de engelen onthaalde).

In de jaren 1656-1659 werden huis en inboedel te gelde gemaakt om zijn vele schuldeisers te voldoen. Rembrandt verhuisde van de Breestraat naar de Rozengracht. Kien zal weten, dat, overeenkomstig een door Jozef Israëls in 1906 geuite wens, het huis in de Jodenbreestraat door de stad Amsterdam werd aangekocht en daar het Rembrandthuis, een museum voor zijn etsen en tekeningen, werd gesticht.

Een teleurgesteld man

In 1663 verloor hij zijn tweede vrouw, in 1668 zijn zoon Titus. Het lot sloeg hem wel met harde slagen. En deze grote Nederlander, wiens glorie zo groot is in de wereld, dat geen andere Nederlandse naam zo bekend is en met zo diepe eerbied door alle volken wordt genoemd, stierf arm en in verdriet, teleurgesteld in het leven, een gegriefd en mokkend mens.

Wij mogen ons gelukkig prijzen te behoren tot het volk, waaruit deze Prins der Nederlandse schilders is voortgekomen.