Neerlandia. Jaargang 55

[p. 6]

Vol goede couragie

Wij kennen allen die soms zo sprekende deviezen, die de Nederlande uitgevers vaak met speels vernuft weten te vormen en waarin zij dikwijls een zinrijke gedachte weten te leggen.

Het zou de moeite zeker lonen, wanneer het opsporen, het beschrijven en het afbeelden van deze deviezen door een ijverig liefhebber van onze sociale geschiedenis eens ter hand genomen werd. Misschien is dat reeds gedaan; maar dan is het in ieder geval mij niet bekend en zal ik gaarne op deze leemte in mijn kennis worden gewezen.

Bovenstaand devies ‘Vol goede Couragie’ is dat van de N.V. Van Gorcum & Comp. (G.A. Hak en Drs H.J. Prakke) te Assen, onder ons zo goed bekend, die in October 1950 haar 150-jarig bestaan heeft gevierd. Ze heeft daarbij de eervolle en verdiende onderscheiding gekregen, dat zij door H.M. de Koningin gemachtigd werd voor haar naam het woord ‘Koninklijke’ te voegen. Wij - d.w.z. het Hoofdbestuur van het A.N.V. en de redactie van het Maandblad ‘Neerlandia’ wensen deze uitgeefster daarmee van harte geluk. Wij doen dat te meer, wijl wij het boekenfonds van deze uitgeefster kennen en op de hoogte zijn van de talloze uitgaven, die voor het Nederlandse stamleven en het Drentse volkseigen een grote betekenis hebben.

^* * ^*

Met grote belangstelling hebben wij kennis genomen van het ‘Herdenkingswoord’, dat uitgesproken ter gelegenheid van anderhalve eeuw ‘Van Gorcum’, Drenthe's oudste drukkers- en uitgevershuis aan ons werd toegezonden in een uitvoering, die weer opnieuw toont, hoe deze vennootschap bij haar uitgaven een schone vorm weet te geven aan een degelijke inhoud.

Daar het Nederlandse boek van zulk een grote betekenis is om de Nederlandse gedachte in het buitenland bekend te maken, lijkt het ons goed ook in ons maandblad meer dan gewone aandacht te schenken aan dit jubileum van anderhalve eeuw. Vandaar dit artikel.

^* * ^*

Men schreef 1800. Dat is voor wie de geschiedenis kent, een jaar waarin het nationale leven wel heel erg weinig opwekkends liet zien. De heer Postmus schreef indertijd in zijn boek: ‘Oud-Holland en de revolutie’ van onze nationale ebbe.

We zaten diep in de Franse tijd en er was nog maar weinig uitzicht op bevrijding en nationaal herstel. We hadden enkele vaderlanders, - Bilderdijk o.a. - die trachtten de veerkracht op te wekken. Maar het lukte niet altijd. Helaas. En in die tijd komt Claas van Gorcum en legt de grondslag voor een uitgeverij, te Sneek eerst, die de stormen van de tijd heeft weten te trotseren. De Leeuwarder Courant maakt er melding van, wat in die tijd omging in de pas opgerichte zaak. Het is zo kenmerkend voor de geest van toen, dat wij deze aankondiging willen overnemen.

- Bij C. van Gorcum, thans Boekdrukker en Boekverkooper te Sneek, zyn te bekomen alle nieuwe uitkomende en andere Boeken; alsmeede gecouleerde en Schryfpapieren in zoorten, Pennen, Inkt. Lak. Ouwelen. enz.; voorts alle zoorten van Kerkboeken, zo voor de Gereformeerde, als Doopsgezinde en Roomsch Catholijke Gemeenten. Dezelve recommandeert zich in het gunstig aandenken zyner Land-, en Stadgenooten tot het Drukken van Boeken, Billetten, Rouw-, Trouw-, Kraam- of Geboortebrieven, Huwelijks- en andere Vaersen enz., en Bind alle zoorten van Banden; kunnende men, in allen gevalle, van eene prompte, civiele en spoedige bediening verzekerd zyn.’ (bl. 6 )

De aanvang van Van Gorcum's werk was al zo echt vaderlands in de goede zin van het woord. Een van de oudste uitgaven is 'n preek, die deze merkwaardige en veelzeggende titel had, - wat achttiende eeuws natuurlijk - ‘Herinnering aan de voornaamste Lotgevallen van Kerk en Vaderland gedurende de Agttiende Eeuw, by derselver uitgang, in een Dank- en Biduuren de Nieuwe Eeuw geöpent met eene Leerreede, over onzen thans bedenkelyken toestand’. (bl. 5)

Het was vooral Ds Schotsman, de felle Oranjeman en vriend van Bilderdijk en door deze verdedigd, die van apotheker predikant was geworden, wiens eerste geschriften door Van Gorcum werden uitgegeven. Toch wel een daad van moed, wanneer wij daarbij bedenken hoe deze dominee in 1796 wegens zijn gehechtheid aan het Huis van Oranje veroordeeld werd en uit zijn ambtsbediening werd ontzet en, dank zij de algemene amnestie, zich in 1801 weer naar zijn laatste standplaats Leiden mocht begeven.

Voor godsdienstige aangelegenheden heeft de uitgeefster altijd belangstelling getoond. Deze belangstelling heeft zich tot vandaag gehandhaafd en vele luisteraars naar de V.P.R.O. zullen zich wijlen Dr A. Trouw herinneren, wiens boek ‘Tien voor Acht’, bij deze uitgeefster verschenen, de herinnering daaraan levendig houdt.

^* * ^*

In 1816 werd de zetel van de zaak verplaatst naar Assen. Door de zorg van de Koninklijke Gouverneur van Drenthe, Mr P. Hofstede, werd Claas van Gorcum tot provinciaal drukker benoemd. De volgende oproep had in de Nederlandse Staatscourant - ook 'n uitvinding van de nieuwe tijd - gestaan:

- De Gouverneur van de provincie Drenthe verlangt een kundig en geschikt persoon, genegen. om zich, op zeer aanneemlyke voorwaarden, in de stad Assen, als provinciale drukker, te etablisseren en die het vermogen bezit, zich zelve eene drukpers, met hetgeen verder tot eene drukkery behoort, te kunnen aanschaffen. Die gading maakt. moet zich, in persoon, en van de noodige bescheiden voorzien, ten spoedigst by hem vervoegen. (bl. 7)

Ons land had toen ruim honderd drukkerijen; in Drenthe was dit de eerste en als teken van de tijd dient weer vermeld, dat een der eerste bekendmakingen, die Van Gorcum te drukken kreeg, een publicatie was over de geldzuivering. Onze lezers, die de maatregelen van Minister Lieftinck maar al te goed kennen, zullen zich hierover minder verbazen, dan onze voorvaderen toen. Met de vestiging te Assen is meteen de band verklaard. die gelegd is tussen Van Gorcum en deze provincie en wie alleen al de 68 jaargangen van de ‘Nieuwe Drentsche volksalmanak’ kent. weet hoeveel deze uitgeefster

[p. 7]

voor de geschiedenis en de streektaal van Drenthe heeft betekend. Wij zwijgen dan nog van de vele andere uitgaven op dit gebied, waarover wij in de ‘Leestafel’ van ons maandblad herhaaldelijk hebben geschreven.

^* * ^*

Nog een niet genoeg te waarderen arbeid van deze N.V. is het uitgeven van belangrijke boeken op het gebied van de Nederlandse geschiedenis.

In de eerste plaats denken wij dan aan de serie ‘Van Gorcum's Historische Bibliotheek’, waarin verschillende zeer belangrijke studies zijn verschenen.

We hebben ze, helaas, niet alle gelezen en kennen alleen Het stadhuis te Enkhuizen door Dr Joh. Theunisz; De wording van de Staten van Stad en Lande tot 1536, door Dr W.J. Formsma en Het verblijf van Lodewijk van Nassau in Frankrijk, Hugenoten en Geuzen (1568-1572) door Dr P.J. van Herwerden.

Vooral het laatste boek heeft onze bewondering. Naast andere series als de Nederlandse Historische Bibliotheek van Meulenhof en de eveneens bekende Patria-reeks hebben Van Gorcum's boeken een waardige plaats.

Niet het minst willen we hier vermelden het grote werk van Mr P.J. Oud, Het jongste verleden, dat de parlementaire geschiedenis van 1918-1940 zeer uitvoerig beschrijft en vijf delen telt. Hiervan zijn er reeds vier verschenen.

Het spreekt van zelf, dat wij er niet aan kunnen denken om in enkele woorden de betekenis van dit standaardwerk, zijn deugden en ook zijn gebreken, toe te lichten.

Waar het ons om te doen is, is te zeggen, dat wij menen, dat deze Uitgeefster door haar taaie en degelijke arbeid gewerkt heeft naar het ideaal van het Verbond en in de richting, die het A.N.V. ingeslagen heeft.

Zij heeft meegewerkt aan het meeleven van de Drent met de geschiedenis van zijn gewest, van de Nederlander met die van zijn land en van velen buiten onze grenzen, die kennis genomen hebben van belangrijke boeken bij deze uitgeefster verschenen, waarvan het geneeskundige standaardwerk ‘Bronchography’, geschreven door Prof. Dr Eelco Huizinga en Dr G.J. Smelt practisch naar alle oorden der wereld is verzonden, zoals uit bijgaande tekening blijkt.

De N.V. Van Gorcum en Comp, is een echt vaderlandse instelling, die in haar bestaan van 150 jaar mede de beste Nederlandse eigenschappen van degelijkheid, doorzetting en eenvoud heeft laten zien.

Het is ons daarom een eer, haar als zodanig ook in ons maandblad Neerlandia te huldigen.

E.H.B.